سید امیر موسوی

الأسلوب هو الطریقه الخاصه التی یصوغ بها المرء أفکاره، ویبیّن بها ما یعتمل فی دواخله، ویجول فی خاطره من العواطف والإنفعالات. وقد تختلف الاسالیب باختلاف المواقف والاغراض، بل ربما کان للغرض الواحد العدید من الاسالیب المختلفه. فمن سمات الأسلوب الجید والرصین هی: الدقّه فی اختیار الألفاظ، وکذلک ان یکون اللفظ سلساً سهلاً، ولا ینبغی أن یاتی بالألفاظ الغریبه الوحشیه، بل یجب أن یکون اللفظ مألوفاً مقبولاً، ذلک لأن غایه الأدب التاثیر السریع فی النفس. وهذا ما نجده عند شاعرنا الشیخ البهائی فی أشعاره العربیه وقد ماله إلى استخدام اللغه السهله والمألوفه وذلک باستخدام بعض التقنیات والسمات الأسلوبیه التی تبدو بارزه مهیمنه فی شعره، وتستمد هذه التقنیات قیمتها من أنها تنطلق من وحی تجربته بدون تکلف أو اعتساف، وتسهم فی تحقیق التواصل الذی طالما حرص الشاعر على تحقیقه بینه وبین مخاطبیه. وقد التزم بوحده القصیده وبنائها، بناءاً فنیّاً متکاملاً تتابع فیه الأحاسیس والمشاعر، فبناء شعره عنده یقوم على الوحده الشعوریه والنفسیه. وقد استخدم الشیخ البهائی من خصائص الکلمه فی شعره من جزاله وقوّه، ودقّه وسهوله، وجری ورنین متناسبه مع جاراتها فی الجمل والتراکیب، لیستنبط منها عناصر التقنیات من خلال القیم و ثقافته الدینیه الواسعه. المفردات الدلیلیه : الأسلوب، التقنیات، الشیخ البهائی، التناص، الإستدعاء

سلفیه یا سلفی گری، جریانی است که مدعی پیروی از مسلمانان نخستین است و ریشه در قرون نخستین اسلامی دارد. دو شعبه اصلی جریان سلفیه عبارتند از: سلفیه سنتی و سلفیه اصلاح گرا. در این پژوهش به چگونگی شکل گیری سلفیه، تغییرات تاریخی و تقسیمات آن از آغاز تا وفات یکی از بزرگ ترین اندیشمندان آن؛ یعنی رشیدرضا پرداخته شده است. در این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است، این نتیجه به دست آمد که جریانهای مختلف سلفیه، تفاوتهای زیادی باهم دارند و این تفاوت در نوع برخورد آنان با سایر مسلمانان نیز متبلور است.

سید قطب یکی از اعضای اخوان المسلمین مصر بود که به اتهام فعالیت علیه حکومت، در سال 1966 اعدام شد. بیشتر اندیشه های وی مربوط به مفهوم جاهلیت است که عبارت می شود از رد مسلمانی مسلمانانی که از شیوه زندگی اسلامی (از نظر قطب) فاصله گرفته اند . در این پژوهش، نوشته های سید قطب به روش کتاب خانه ای مطالعه و بررسی شد و این نتیجه حاصل آمد که اغلب اندیشه های اصلی سید قطب بی سابقه نیستند، بلکه اندیشه هایی هستند که در تاریخ اسلام در میان علمای مسلمان وجود داشته اند، اما سید قطب آنها را به زبان دیگری بیان کرده و گاهی واژه های غلط و گمراه کننده ای را برای بیان منظور خود به کار گرفته است. همچنین، معلوم شد که دغدغه و انگیزه  قطب، کوبیدن جامعه و نظام حکومتی و مخالفت با آن به هر قیمتی بوده است؛ به گونه ای که وی در این راه، گاه از مفاهیم اسلامی استفاده نادرست کرده است.

مدت ها پیش از ظهور اسلام، شهر جندیشاپور مرکز علمی درخشانی را در دل خود داشت که با گسترش فتوحات اسلام، در قلمرو مسلمانان قرار گرفت. هنگامی که مسلمانان به علم متوجه شدند این مرکز توانست خدمات گرانقدری در انتقال علوم گوناگون به خصوص پزشکی به مسلمانان ارائه نماید. ارائه ی این خدمات همزمان با نهضت ترجمه ای بود که مسلمانان آغاز کرده و طی آن کتب علمی زبان های بیگانه را به عربی ترجمه کردند. جندیشاپور نیز در این نهضت به دو گونه سهیم بود. یک جنبه آن بود که دانشمندان جندیشاپور که تا پیش از آن، تالیفات خود را به زبان هایی غیر از عربی می نگاشتند این بار به نگارش به زبان عربی روی آوردند. جنبه دوم آن بود که برخی کتب بیگانه را به عربی ترجمه کردند. در این تحقیق این نتیجه به دست آمد که فعالیت جندیشاپور در جنبه ی اول بسیار پر رنگ تر از جنبه ی دوم بوده است و این خود تاکیدی است بر این که علمای جندیشاپور بیشتر خود صاحب دانش و اثر بودند تا آن که ناقل و مترجم صرف آثار دیگران باشند.

سلفیه جریانی است که ریشه در قرون اولیه اسلامی و مذهب حنبلی دارد اما تأسیس واقعی آن توسط ابن تیمیه حرانی در قرون هفتم و هشتم هجری صورت گرفته است. این جریان اعتقاد دارد باید از نسل های اولیه مسلمانان تقلید محض داشته باشد تا به اسلام حقیقی دست یابد. در تحقیق پیش رو آثار دو تن از اندیشمندان بزرگ سلفیه یعنی ابن تیمیه و رشید رضا در راستای هدف تبیین رابطة بین اندیشه های سلفی این دو و تمایلات عرب گرایانة آنان مورد بررسی قرار گرفت. این موضوع به ویژه از این جنبه بسیار پر اهمیت است که این روزها اظهار نظرهای نژادپرستانه ای از سوی مقامات دینی کشور سعودی علیه ایرانیان صورت گرفته است. در این تحقیق این نتیجه به دست آمد که اندیشه های جریان سلفی تنها اجرای اسلام واقعی را مد نظر نداشته بلکه به نظر می رسد آنان اسلام سلف را به صورت نوعی اسلام عربی مورد توجه قرار داده و خلوص اسلام را به صورت غیرمستقیم و تا حدی به خلوص ملی یا نژادی عرب مرتبط نموده اند. به گونه ای که آنان معتقدند اسلام زمانی به انحراف رفت که در آن عجمی ها دست بالا را یافتند.

محمد قطب یکی از اعضای اخوان المسلمین مصر است که پس از مهاجرت به عربستان تلاش کرد تا افکار اخوانی و وهابی را با یکدیگر ترکیب کند و نشر دهد. ازجمله دیدگاه های وی نظرات خاصی بود که درباره سیر وقایع تاریخ اسلام داشت. او معتقد بود هدف از پرداختن به تاریخ اسلام، کسب شناخت بیشتر از حقیقت اسلام است. او در زمینه تاریخ نگاری نیز تواریخ کهن مسلمانان را به دلیل دارا بودن روایات فراوان که موجب سردرگمی است، نقد می کرد و تواریخ جدید را که نوشته و یا متأثر از نوشته های مستشرقان است، توطئه غربی ها علیه اسلام و به کلی مردود می دانست؛ اما مطابق این پژوهش شواهد او برای اثبات این ادعا کافی نیست. به رغم تأکید وی بر داشتن نگاهی خاص به تاریخ اسلام، نظراتش تقریبا تکرار همان مواضع تاریخی مسلمانان سنی است و نکته جدید چندانی دربر ندارد. محور نظرات تاریخی او انحراف مسلمانان از اسلام حقیقی است. در بررسی دیدگاه های تاریخی محمد قطب می توان بدین نتیجه رسید که نتیجه گیری های او برمبنای اطلاعات غلط و یا ناکافی صورت گرفته است و استدلال هایش از قوت کافی برخوردار نیست.