مرضیه بیگی زاده

جنگ ایران و عراق (1367-1359) یکی از بحرانی ترین منازعات نظامی در تاریخ معاصر خاورمیانه، ریشه در مجموعه ای از پیش زمینه ها و محرک های تاریخی، سیاسی و اقتصادی دارد. اختلافات مرزیِ دیرینه میان دو کشور، موجب تنش های مداوم و درگیری های ارضی و سیاسی شده بود. امضای معاهده الجزایر در سال 1353، به رغم هدف کاهش تنش ها، نتوانست اختلافات را حل کند و مشکلات اجرایی آن، شرایط را تشدید کرد. انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 تحولی اساسی در منطقه رقم زد. صدام حسین، با هدف تثبیت قدرت خود و جلوگیری از گسترش انقلاب اسلامی، به ایران حمله کرد. فرضیه اصلی پژوهش این است که محرک های اصلی در نوار مرزی مخصوصاً در استان کرمانشاه، شروع جنگ را از نظر صدام حسین غیرقابل اجتناب کرد. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که اختلافات مرزی در کرمانشاه همراه با موقعیت خاص استان کرمانشاه، چگونه به شروع جنگ ایران و عراق منجر شد؟ سؤال دوم اینکه چرا تهاجم عراق به ایران، براساس تحرکات نظامی عراق در ایران، غافلگیرکننده نبود؟ یافته های پژوهش، که در چهارچوب مطالعات تاریخی- سیاسی و از نوع توصیفی-تحلیلی و مطالعات اسنادی انجام شده است، نشانگر آن است که عراق تا پیش از شروع جنگ در 31 شهریور 1359 تحرکات و تجاوزاتی نظامی خود را در نوار مرزی غرب ایران و استان کرمانشاه آغاز کرده و عملیات های متعددی را در این استان انجام داده بود.

سید حسین علم الهدی از شخصیت های مؤثر سازمان توحیدی موحدین بود که در مهم ترین عملیات های این سازمان حضور فعالی داشت. پرسشی که مطرح است این است که سید حسین علم الهدی چگونه و تحت چه شرایطی جذب فعالیت های سیاسی گردید؟ چرا از بین گروه ها و سازمان های فعال در عرصه مبارزه علیه نظام پهلوی جذب سازمان موحدین و پشتیبانی از نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی روی آورد؟ این مقاله با بهره گیری از خاطرات شفاهی، اسناد و پژوهش های انجام شده و با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی می کوشد رفتار سید حسین علم الهدی را در این موضوع ارزیابی کند. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که تولد و رشد و نمو در یک خانواده مذهبی، پشتیبانی و ارادت اعضای خانواده نسبت به امام خمینی، تأثیر آموزه های اسلامی و نشست وبرخاست با  شخصیت های مبارز در موضع گیری های سید حسین علم الهدی و حمایت از نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی تأثیرگذار بوده است.

پس از تصویب اصل دوم متمم قانون اساسی در مجلس اول و اجرای ناقص آن در مجلس دوم، پیگیری برای اجرای آن در دوره های بعدی مجلس در عمل ناکام ماند. یکی از علل ناکامی اصل مزبور معرفی نشدن بیست نفر از علمای واجد شرایط از جانب مراجع تقلید بود. آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی یکی از مراجع تقلید بود که در طول حیات خود درباره اصل دوم واکنش متفاوتی نشان داد. حال مسئله این است که چرا آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی در دوران زندگی خود، تنها یک بار بنا به درخواست جمعیت وطنیون اسلامی به معرفی علمای واجد شرایط اصل دوم متمم پرداخت و در دوره های بعدازآن سرپیچید؟ عوامل مؤثر بر مواضع ایشان در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی چه بود؟ ابهام هایی موجود دراین باره نیازمند بررسی بیشتر است. این مقاله با بهره گیری از منابع اصلی و پژوهش های انجام شده و با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی می کوشد رفتار آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی را در این موضوع ارزیابی کند. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی به دلیل مسائل و حوادث خاص پس از مشروطه دوم تا روی کار آمدن رضاشاه و حوادث پس ازآن، اعتقادی به دخالت فعال در سیاست نداشت و با دوراندیشی اجرای اصل مذکور را در شرایط آن زمان عملی نمی دانست، لذا از پیگیری این قضیه سرباز زد.

تحول در ساختار طبقاتی و نگرش طبقة متوسط سنتی و جدید نسبت به اوضاع سیاسی، پیوند تنگاتنگ این اقشار با روحانیان و گرایش به سمت مذهب، از نکات قابل توجه دهة 30 و 40 در تاریخ معاصر ایران است. پیوندی که در دهه های 30 و 40 بین بازار، دانشگاه و حوزه های علمیه به وجود آمد، در نتیجة تحولات و جنبش هایی اجتماعی بود که با رویکرد مذهبی صورت می پذیرفت. مقالة پیش رو با عنوان «نقش مبارزاتی روحانیون، دانشگاهیان و بازاریان اصفهان از نهضت ملی تا نهضت اسلامی»، با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد بررسی نقش اصفهان در تحولات معاصر ایران از نهضت ملی شدن نفت تا پایان قیام 15 خرداد 1342 است. بر اساس یافته های پژوهش، در اصفهان دهة 30 و 40، حرکت هایی جهت مبارزه با حکومت و همراهی با نهضت ملی و اسلامی به وقوع پیوست که حاصل گرایش های مذهبی مردم و پیوند بازار و دانشگاه با روحانیون بود