نیره دلیر

بافت اجتماعی متنوع و متکثر جامعه ایرانی، «هویت ملی» را به مسئله ای بنیادین تبدیل کرده است. دانش و آگاهی های تاریخی که همواره از مهم ترین منابع شناخت «هویت» به شمار می رود؛ اگر با شیوه های علمی نوین آموزش داده شود، انسجام و پایداری ملی را موجب می شود، اما اگر با روش های ناکارآمد، شبه علمی، و غیر اصولی آموزش داده شود، به همان نسبت می تواند مخاطره آمیز تلقی شود. به طور کلی در پیوند با هویت، دو نوع آگاهی می تواند در کلاس تاریخ شکل بگیرد: یکی مبتنی بر «هویت تاریخی» و دیگری مبتنی بر «آگاهی ملی»؛ این مقاله با طرح همین مسئله درصدد پاسخ به این پرسش اصلی است که با توجه به انواع گوناگون آموزش های تاریخی و مسائل متناظر با آن، درس تاریخ در جامعه متکثری چون ایران، چگونه تدریس شود و حامل چه نوع آگاهی های تاریخی باشد که در عین تحکیم هویت ملی، نه در تعارض با هویت قومی قرار گیرد و نه به بحران هویت بینجامد؟ این مقاله می کوشد ضمن انتقاد بر روش های جاری آموزش تاریخ در ایران، از روش تدریس مبتنی بر حلقه کندوکاو فکری درس تاریخ جهت کسب «هویت ملی» و «وحدت ملی» دفاع کند؛ روشی که قادر خواهد بود پیوند حیطه شناخت و عاطفه را بر اساس نظریه یادگیری بلوم محقق سازد. یافته های تحقیق نشان می دهد بدون توجه به بافت و ساختار جامعه متنوع و متکثر ایران و آگاهی های تاریخی متناظر با آن، مخاطرات هویتی متعددی پدید می آید که یا منجر به ملی گرایی افراطی (شوونیسم) و یا تندروی فرقه گرایانه (پان ایسم) خواهد شد. برای جلوگیری از این نوع تعارضات، مبنای شکل گیری هویت باید بر «منافع ملی» و آموزش تاریخ نیز باید بر «آگاهی ملی» استوار باشد. مقاله بر پایه نظریه یادگیری بلوم معتقد است؛ «آگاهی تاریخی» و «آگاهی ملی» در حیطه «شناختی» و «تعلق هویتی» در حیطه «عاطفی» شکل می گیرد. با توجه به اینکه «هویت ملی» امری است حاصلِ «پیوند» دو حیطه «شناختی و عاطفی» و برای پیوند، نیازمند شکل گیری «تفکر سطح بالا» هستیم؛ درنتیجه، مدل پیشنهادی تدریس تاریخ، «حلقه کندوکاو فکری» است. اجرای آن، تفکر سطح بالا را محقق ساخته و دستاورد مطلوب یعنی افزایش آگاهی های ملی، تحکیم هویت ملی در چهارچوب «وحدت ملی» در جامعه متکثر ایرانی است.