مرتضی قدیمی

دو کشور عراق و ایران در طول تاریخ مبارزاتی خود همواره در برابر استبداد داخلی و خارجی ایستادگی کرده اند. معروف الرصافی (1875م) شاعر عراقی تبار و فرخی یزدی (1889م) شاعر آزادیخواه ایرانی همواره مردم را به قیام علیه ظلم و استعمار خارجی و دفاع از وطن خود فرا می خواندند تا جایی که احساسات وطن پرستانه و دعوت به مبارزه با ظلم و بی عدالتی به وضوح در دیوان آن ها موج می زند. این دو شاعر به عنوان نماینده قشر روشنفکر و آزادی خواه جامعه به خوبی از اهداف شوم دشمنان آگاهی داشتند و به دنبال عدم پذیرش ظلم و استبداد خواه در کشور خود و خواه در سایر سرزمین ها، در اشعار خود اقدامات تجاوزگران را محکوم و مردم را به قیام علیه آنان فرا خواندند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به رشته تحریر نوشته شده است تا مظاهر مبارزه این دو شاعر علیه ظلم و بی عدالتی را با استناد به دیوان های شعری آن ها تبیین کند.

شعر در نگاه عباس محمود العقاد، منتقد و شاعر بزرگ عرب، از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. وی علی رغم اینکه در آثار مختلف اش نظرات ارزشمندی درباره شعر ابراز کرده از جمله به تعریف شعر پرداخته و ویژگی ها و معیارهای گوناگون زیبایی شعر را برشمرده است، اما این نظرات را در یک کتاب واحد ارائه نداده است، از این رو لازم است تا علاقمندان حوزه ادبیات این دیدگاه ها را از آثار فراوان او استخراج کرده و شرح و بسط دهند و به شکل مدون ارائه کنند. آنچه در دست دارید تلاش کوچکی است در راستای پر کردن خلأ مذکور. پژوهشگر در این پژوهش آثار مختلف العقاد را بررسی کرده و آنچه را که به نقد شعر مربوط می شده انتخاب کرده و چندین بار آن را مرور کرده است تا به بهترین و معنادارترین نظراتش در حوزه نقد شعر دست یابد. حاصل تلاشهای یادشده آن است که شعر در نگاه العقاد «بیان زیبای احساس راستین» است. بر اساس تعریف یاد شده، شعر در حقیقت یک احساس است که باید در گام نخست، صادق و راستین باشد و نه کاذب و دروغین. اما این احساس راستین برای اینکه تبدیل به شعر شود لازم است تا در گام بعدی با یکی از شیوه های مختلف بیان ابراز شود. شرط دیگری که باید وجود داشته باشد این است که بیان مذکور باید شکلی زیبا داشته باشد، بدین معنی که واژگان و تصاویری که برای بیان احساس استفاده می شوند باید با مفهوم مورد نظر متناسب باشند. علاوه بر شروط یادشده اگر شعر دارای پیام و هدفی والا باشد، زندگی شاعر را بازتاب دهد، تصویر دقیقی از طبیعت ارائه کند، به روز باشد و از هماهنگی و هارمونی برخوردار بوده و از تقلید نیز دور باشد، آنگاه این شعر، شعری است که دل ها را می رباید و به عنوان زیباترین و شگفت انگیزترین نوع شعر به شمار می آید.