احیاء

پس از 60 سال آموزش شهرسازی در دانشگاه های ایران و ۵۵ سال برنامه ریزی متمرکز دولت برای شهرها در قالب طرح های جامع شهری، که آنها را به یک شکل درآورده، در حالی که قریب دوسوم جمعیت کشور در شهرها زندگی می کند، رضایتمندی از زندگی شهری بسیار پایین است. در اولین طرح جامع مصوب تهران که در سال ۱۳۴۸ توسط «ویکتور گروئن» تهیه شد، ردپای تقلیل کلیت شهر به چیدمان ساختمان ها و چاره جویی برای جایابی آنها هویداست. چند دهه پس از تسخیر شهرهای ایران به دست مدرنیست های غربی تلاش ها برای مرمت «پاره های آسیب دیده» شهرها آغاز شد. مفهوم مرمت، مجدداً با تقلید از غرب که شهرهای خودشان نیز از شهرسازی مدرنیست آسیب دیده بود، تعریف شد. در جهان بینی مدرنیست بر خلاف نگاه سیستمی و کل نگر، آنچه اصالت دارد جزء است و این روند هر چه بتواند به جزء کوچکتری که نهایت آن اتم است منتهی شود از دقت و اصالت بیشتری برخوردار است. در این دیدگاه تنها آنچه واقعی است که بتواند در مشاهده ملموس و عینی اندازه گیری شود. برای این کار، سطوح مختلف مرمت اشیاء، ابنیه، بافت و شهر وضع شد. در همه اقسام این طبقه بندی «شیئیت» و «چیزبودگی» مقوله موضوع مرمت است. سازمان میراث فرهنگی ایران ضابطه هایی برای تعریف، حفاظت و مداخله در مقولات قابل مرمت بافت های باارزش شهری تدوین کرد که وجه مشترک آنها کالبد است. ولی همه آنها در این ویژگی که همچنان شهر را به مثابه امر واقع و بیرونی مورد توجه قرار می دادند، مشترک هستند. تکامل و افزایش لایه های شناخت شهر یا حتی ابعاد مداخله در شهر نمی تواند جایگزین لایه ادراکی شهر که از تفسیر ناظر در مواجهه با شهر به دست می آید، گردد. لذا افزودن بر لایه های شناخت شهر و تقویت داده های پایه، جبران خطا در شناخت شهر را نمی کند. بنابراین مرمت با رویکرد کالبدمحور و با تکیه بر ابعاد، شکل و کارکردهای پیشین کالبد، فارغ از ارزش ها و زمینه های معنایی آن، چگونه می تواند موجودیت و پویایی مکان را حفاظت کند؟

جهان با بحران های پیچید ه اقلیمی، زیست محیطی، اجتماعی و تمد نی روبروست. حفاظت از منابع طبیعی، اکوسیستم ها و میراث فرهنگی جوامع به عنوان ارکان اساسی توسعه پاید ار، نه تنها به تقویت هویت ملی و ارزش های فرهنگی می پرد ازد ، بلکه نقش محوری د ر پاید اری زیست محیطی و مد یریت منابع تجد ید ناپذیر ایفا می کند . این حفاظت طیف گسترد ه ای از عناصر، از جمله کوه ها، جنگل ها، د ره ها، د ریاچه ها و رود خانه ها، مزارع، بناهای تاریخی، محوطه های باستانی، مکان های عام المنفعه و میراث معاصر، میراث صنعتی و فضاهای سبز شهری و مناظر فرهنگی و غیره را د ر بر می گیرد . این عناصر به عنوان سرمایه های طبیعی و فرهنگی، ضمن حفظ هویت تاریخی و فرهنگی جوامع، د ر توسعه پاید ار نیز نقش محرک د اشته و منافع عمومی را تامین می کنند . ضرورت حفظ، مرمت و احیای مکان ها و مناظر تاریخی بر کسی پوشید ه نیست؛ اما پرسش اصلی اینجاست که چرا اصول حفظ و احیای مکان های تاریخی به د رون خود ش محد ود شد ه و به بیرون و به توسعه های معاصر تعمیم نیافته است؟ کوتاه شد ن عمر بناهای جد ید ، منقضی شد ن زود هنگام تاریخ مصرف بناهای نوساز، همراه با تخریب های بی رویه ساختمان ها با طول عمر کم و زیاد ، بار سنگینی بر محیط زیست تحمیل کرد ه است. به عبارت د یگر، تخریب ساختمان ها به معنای هد رد اد ن منابع و انرژی های تجسد یافته و آغاز مجد د چرخه استخراج منابع و مصرف انرژی است که د ر نهایت به تخریب بیشتر محیط زیست منجر خواهد شد . بنابراین، جهان امروز بیش از هر زمان د یگری نه تنها نیازمند نگهد اری، مرمت و حفاظت از میراث تاریخی و محیط مصنوع و طبیعی خود است بلکه ضرورت باز نگری د ر رویکرد های جاری معماری و شهرسازی و خانه سازی بیش از هر زمان د یگری اهمیت یافته است. اکنون زمان آن فرا رسید ه که اصول حفاظت، مرمت و احیا که د ر کنوانسیون های جهانی و منشورهای ملی و بین المللی انعکاس یافته، فراتر از حوزه های تخصصی میراث فرهنگی، به عنوان راهنمای برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های توسعه پاید ار، از جمله معماری، شهرسازی، محیط زیست، مسکن و آمایش سرزمین مورد توجه ویژه قرار گیرد . این اصول بر احترام به محیط زیست، بستر طبیعی و زمینه فرهنگی و اجتماعی که اثر د ر آن شکل گرفته تأکید د ارند ، حد اقل مد اخله و حد اکثری بهره وری د ر محیط را تشویق می کنند ، بازگشت پذیری و قابلیت انعطاف پذیری طرح ها و تصمیمات را می طلبند ، بر پاید اری، انسجام و کل نگری پافشاری می کنند ، بر اصالت، ساد گی، خوانایی و استفاد ه از مصالح و فنون سازگار و بوم آورد اصرار، و بر احترام به ساختارها و تجربه زیسته گذشته برای بهره برد اری نسل حال و آیند ه و بر تد وام و مد یریت تغییر و تأمین منافع عموم و موارد بسیاری د یگر از این د ست تأکید می ورزند . با اجرایی شد ن چنین اصولی، می توان به تعاد لی پاید ار بین نیازهای نسل حاضر و آیند گان د ست یافت، از هد ر رفت منابع جلوگیری کرد ه و به حفظ هویت فرهنگی، محیط زیست و توسعه پاید ار امید وار بود . انتظار می رود مسئولین به مسئله حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی و نقش آن د ر توسعه پاید ار، نه تنها به عنوان یک مسئولیت مد نی بلکه یک ضرورت استراتژیک بنگرند و با اتخاذ سیاست های مناسب، از میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور پاسد اری کنند . تد وین قوانین و مقررات، تخصیص بود جه های کافی برای مرمت و نگهد اری مکان ها و مناظر تاریخی، معاصر و د ارایی هایی که با کاهش عملکرد و بهره وری مواجه هستند ، افزایش آگاهی عمومی و مشارکت مرد م د ر حفاظت از میراث و محیط های طبیعی و انسانی از جمله اقد اماتی است که می توان د ر زمینه به سرانجام رساند .

صنایع دستی علی رغم داشتن مقیاس مکانی محلی، تکمیل کننده مقیاس کلان چرخه گردشگری مبدأ - مقصد می باشند. توسعه و سازماندهی این صنایع در گردشگری شهری، آغازگر شناساندن هویت و فرهنگ مقصد بوده و با پسایند اقتصادی مفهوم می یابد. ازبین رفتن هویت مبتنی بر ساخت و تولید صنایع دستی محلی در خیابان های مرکز شهر عاملی است بر اضمحلال آن ها و بازساخت هویت سنتی آن سبب ساز بازتولید گردشگری می باشد. هدف این پژوهش بررسی نقش صنایع دستی بر بازساخت گردشگری محورهای تاریخی شهر است. روش تحقیق توصیفی - تبیینی بوده که بر ماهیت کاربردی استوار است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای - میدانی انجام گرفته است که در روش میدانی با تکمیل پرسش نامه گردشگران به میزان 140 نفر داده ها اخذ گردید. بازساخت گردشگری صنایع ظروف مسی خیابان مسگرها (توحید) شهر زنجان با چهار مؤلفه اصلی برندسازی، کیفیت کالبدی، وفاداری و خاطره ذهنی تبیین شده است. داده های جمع آوری شده در نرم افزار SPSS پیاده گردیده، سپس با روش کمی مبتنی بر آمار توصیفی (گرایش مرکزی و پراکندگی) و استنباطی (همبستگی و مدل ساختاری تحلیل مسیر) تجزیه وتحلیل داده ها انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد بازساخت گردشگری در محورهای تاریخی شهر مبتنی بر احیاء صنایع دستی سنتی مستقر در آن باید باشد. مدل آماری نشان داد که شاخص های بازساخت گردشگری مبتنی بر صنایع دستی در محور مسگرهای زنجان در حد متوسط رو به مطلوب می باشد. درعین حال همبستگی شاخص های بازساخت گردشگری با همدیگر دارای ارتباط مثبت با اثر متفاوت بازساختی می باشند طوری که وفاداری و برندسازی بیشترین اثر را در بازساخت گردشگری دارند. 

احیا، فرآیندی است که برای افزایش سطح حفاظت، مرمت و بهره برداری مناسب از آثار تاریخی و فرهنگی با حفظ ماهیت و یکپارچگی آن ها برنامه ریزی، طراحی و اجرا می شود. احیاء و سازماندهی همراه با مرمت اصولی بناهای تاریخی، می تواند ضمن رونق هرچه بیشتر صنعت گردشگری، باعث توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گردد. هدف کلی این پژوهش از نوع کاربردی بوده و هدف فرعی آن نیز یافتن کاربری بهینه برای احیا مجدد خانه مهرانگیز می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات، مشاهده مستقیم، برداشت میدانی و مطالعات کتابخانه ای می باشد. در بخش مطالعه میدانی با برداشت از بنا و ترسیم نقشه ها، به تحلیل وضعیت موجود بنا پرداخته شده است. در ابتدا مطالعات اولیه جهت شناسایی معیارهای تأثیرگذار بر انتخاب کاربری بهینه برای خانه مهرانگیز صورت گرفت. در ادامه طیف کاربری هایی که از ماتریس اعطاء کاربری ها، تهیه شده توسط صندوق احیاء و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی در سال 1388، مورد مطالعه قرار گرفت. سپس کاربری هایی را که می توان برای احیا خانه های مسکونی در نظر گرفت، احصا گردید. در ادامه با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و نرم افزار (Expert Choice) EC وزن دهی معیارها و مقایسه گزینه ها با مشارکت10 نفر از متخصصین حوزه احیاء ابنیه تاریخی صورت گرفت. نتایج نشان می دهد کاربری مهدکودک (که توسط میراث فرهنگی تحت عنوان خانه فرهنگ نامیده شده) برای این خانه مناسب نیست و این عملکرد با ویژگی های تاریخی، اصالت و هویت ساختمان موجود چه از لحاظ شأن بنا، چه سازه و چه مبلمان چندان سازگاری نداشته، و احیای موفقی صورت نگرفته است. این درحالی است که کاربری های طیف پذیرایی با ارزش دهی وزنی 137/0در رتبه اول و کاربری های طیف مسکونی با ارزش دهی وزنی 126/0 در رتبه دوم قرار گرفتند.اهداف پژوهش: یافتن کاربری بهینه برای احیاء مجدد خانه مهرانگیز.بهره برداری از بنای تاریخی خانه مهر انگیز به عنوان یکی از مقاصد گردشگری.سؤالات پژوهش: کاربری بهینه برای احیاء مجدد خانه مهرانگیز چیست؟چگونه می توان با اعطای کاربری مناسب، موجب احیای این بنا در جهت توسعه گردشگری شد؟