مورفوتکتونیک

مورفوتکتونیک، دانش کاربرد اصول ژئومورفیک در حل مسائل تکتونیکی است. رقابت مداوم بین فرآیندهای تکتونیکی که تمایل به ایجاد توپوگرافی دارند و فرآیندهای سطحی که تمایل به فرسایش و متلاشی کردن آنها دارند، اساس علم مورفوتکتونیک است. جلگه های ساحلی به دلیل عملکرد همزمان فعالیت های تکتونیکی بر دو محیط خشکی_آبی، دارای لندفرم ها و چشم اندازهای نوزمین ساختی قابل تمایزی هستند. مناطق ساحلی شمال ایران به دلیل تراکم بالای جمعیت و قابلیت رشد و توسعه اقتصادی و کشاورزی، از اهمیت بسیاری برخوردار است. یکی از روش های شناسایی و اندازه گیری تغییرات زمین استفاده از دورسنجی راداری است. اصول این تکنیک برای اولین بار توسط گراهام در سال 1974 بیان شد. در این پژوهش نوار ساحل شرقی دریای خزر از گمیشان تا جویبار از نظر فعالیت های تکتونیکی با استفاده از تکنیک های دورسنجی راداری در بازه زمانی 2014 تا 2021 مورد پایش قرار گرفت. اگرچه بازه زمانی انتخابی در مقیاس زمانی زمین شناسی کوچک محسوب می شود، اما شدت عملکرد فرایندهای تکتونیک در منطقه امکان تمایز مناطق فعال ساحلی را مشخص می کند. نتایج بدست آمده از تداخل سنجی راداری بیانگر آن است که بخش شرقی ساحل خزر بیشتر تحت تأثیر بالاآمدگی بوده و این روند تا خلیج گرگان ادامه دارد بطوری که محدوده شهر گرگان نرخ بالا آمدگی 20 تا 40 میلی متر در سال را تجربه کرده است. روند تغییرشکل به سمت ناحیه ساحلی معکوس شده و فرونشستی معادل 10 تا 52 میلی متر در سال را داشته است. با نزدیک شدن به کرانه خزر این نرخ کمتر شده و به 10 میلی متر در سال می رسد. با توجه به اینکه در نوار ساحلی خزر آب های سطحی فراوان بوده و بهره برداری از آب زیرزمینی در این مناطق بسیار اندک است، از این رو  با اطمینان بالایی می توان عامل رخداد بالاآمدگی و فروافتادگی (گمیشان) در این مناطق را به سازوکار تکتونیک و فعالیت گسل های فعال منطقه نسبت داد.

پیشینه و اهداف: اغلب لندفرم های سطح زمین ب ه آرام ی و ط ی ه زاران ی ا میلی ون ه ا س ال تکام ل م ی یابن د و این تغیی رات لن دفرم ه ا در مقی اس عم ر بش ر قاب ل تش خیص نم ی باش ند و امکان دسترسی به داده های دیرین لرزه ای در بسیاری از نقاط دنیا وجود نداشته و همچنین برخی روشهای تعیین تکتونیک فعال بسیار پر هزینه می باشد، بنابراین استفاده از شاخصهای مورفوتکتونیکی در ارزیابی فعالیتهای تکتونیکی ابزاری مفید و قابل اطمینان هستند. از طرفی با آموزش این شاخص ها، زمینه شناسایی مناطق تکتونیکی فراهم و ما را در برنامه ریزی هر چه بهتر یاری می رساند. لذا این پژوهش با هدف آموزش شاخص های مورفوتکتونیک به دانشجویان جغرافیا با استفاده از GIS و Google earth انجام شده است. روش ها : در پژوهش حاضر پارامترهایی نظیر شاخص عدم تقارن حوضه (AF)، نسبت شکل حوضه (BS)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf)، انتگرال هیپسومتری (Hi) جهت بررسی تاثیر تکتونیک مورد آموزش و محاسبه و در سه کلاس(کلاس1 = فعال، کلاس 2= نیمه فعال و کلاس3= آرام) طبقه بندی گردید. پس از محاسبه شاخص های مذکور، با استفاده از شاخص ارزیابی نسبی فعالیت های تکتونیک(Iat) میزان فعالیت زمین ساختی در حوضه ها ارزیابی شد. یافته ها: پس از محاسبه شاخص های مذکور، با استفاده از شاخص ارزیابی نسبی فعالیت های تکتونیک(Iat) میزان فعالیت زمین ساختی در حوضه ارزیابی شد که بر اساس آن حوضه صدخرو دارای فعالیت زمین ساختی زیاد ارزیابی گردید. نتیجه گیری: می توان گفت پارامترهای به کار رفته در این پژوهش نشان از حساسیت این شاخص ها در برابر حرکات تکتونیکی فعال، می باشد که می تواند شواهد و مدارک قابل استنادی برای اثبات وجود حرکات نئوتکتونیکی باشد.