استمرار روانی

در این پژوهش ملاک هویت شخصی حافظه، پیوستگی و استمرار روانی، با رویکرد تبیینی انتقادی مورد بررسی و نقد قرار می گیرد. این ملاک تقریرهای مختلفی دارد. تقریر آگاهی و حافظه هویت شخصی را به همان مجموع خاطرات می داند که حافظه نام دارد؛ که البته مسئله فراموشی در انسان این تقریر را دچار اشکال می کند. برای حل مشکل فراموشی راه حل هایی ارائه شده که برخی از پیوستگی و استمرار روانی و زنجیره همپوشانی از خاطرات سخن گفته اند. برخی دیگر، استمرار روانی را همراه با استمرار فیزیکی، مثلاً مغز، ملاک هویت شخصی می دانند. در مجموع این سه تقریر مبتلابه اشکالات متعددی است؛ ازجمله اینکه حافظه امری عرضی است، و نمی توان هویت شخصی را به امر عرضی دانست. از سوی دیگر، با صدمه دیدن مغز، همه یا بخشی از حافظه نیز از بین خواهد رفت؛ لذا استمرار روانی همراه با استمرار فیزیکی نیز نمی تواند ملاک هویت شخصی باشد. این ملاک در ارائه پاسخی صحیح به مسائلی چون حیات پس از مرگ، مسئولیت اخلاقی و جزا و کیفرهای حقوقی نیز ناتوان است.

مسئولیت پذیری حقوقی و اخلاقی و همچنین جاودانگی انسان در حیات پس از مرگ و معقولیت آن مبتنی بر پذیرش «این همانی شخصی» است. با توجه به وجود تغییرات گوناگون در انسان، در صورتی می توان این همانی شخصی» را پذیرفت که به لحاظ هستی شناختی، حقیقتی ثابت در طول زمان را بتوان در انسان کشف کرد. از این رو، پرسش مهم از این قرار است که با توجه به وجود تغییرات گسترده در طول حیات انسان، چه ملاکی برای هویت شخصی قابل پذیرش است؟ دیدگاه ای گوناگونی در باب ملاک«این همانی» وجود دارد. مقاله حاضر با روش تحیلی-انتقادی به تبیین و بررسی تطبیقی دو دیدگاه مهم در در باب این همانی، یعنی «استمرار روانی» یا «این همانی عرضی» و دیدگاه «جوهر غیرفیزیکی» می پردازد. توجه به چالش های مهم هر یک از این دو دیدگاه مورد توجه جدی نوشتار حاضر خواهد بود. از آنجا که دیدگاه جناب ملاصدرا ملاک دقیقی برای این همانی جوهری ارائه می کند و هم مشکلات دیدگاه هایی همانند استمرار فیزیکی (به ویژه عرض پنداری من) را ندارد، با حل چالش جمع میان «این همانی» و «حرکت جوهری نفس»، این همانی جوهری غیرفیزیکی دیدگاه برگزیده این مقاله به حساب می آید.

مسئله این همانی شخصی، مسئله یافتن ملاکی برای بقای شخص در طول زمان است. بین این همانی شخصی و بقای شخص رابط های مستقیم برقرار است. اما Derek Parfit این همانی شخصی را برای بقا بی اهمیت می داند. او ادعا می کند ما هیچ دغدغه اساسی و مستقیمی درباره وجود خود در آینده و بهروزی آن نداریم. آن چه برای ما اهمیت بنیادی دارد این است که در آینده اشخاصی وجود داشته باشند که به نوعی با ما مرتبط بشوند (رابطه R). نحوه ارتباط یافتن آنها با ما نیز از طریق یک سری پیوندهای روانی است که می تواند استمرار پیدا بکند. به نظر بسیاری از فیلسوفان، اهمیت این همانی شخصی به این است که مبنای بسیاری از امور دیگر، از جمله امور دینی، اخلاقی، حقوقی و ... است. مثلاًً نمی توان بدون داشتن تصویری درست از چیستی شخص و بقای او، درباره سقط جنین یا مرگ آسان به راحتی موضع گیری کرد. ولی Parfit در تلاش بوده است تا این مبنا را تغییر دهد. او حفظ مجموع های از اتصالهای روانی (و نه بقای شخص) را مبنای امور یاد شده می داند. به عبارت دیگر، به نظر او آن چه مهم است، حفظ روابط روانی مانند حافظه آشکار، باور، میل، شخصیت و غیره است و نه حفظ این همانی شخصی. نقد اصلی به ادعای Parfit این است که مسیر استدلال را برعکس کرده است. در واقع آنچه در اینجا بنیادی است (به ویژه بر اساس طرفداران نظریه بسیط درباره این همانی شخصی)، این همانی شخصی است. از این رو با اصل قرار دادن آن می توان به تصورناپذیری/امکان ناپذیری و در نتیجه نادرستی برخی از فروض Parfit پی برد. یعنی هر فرضی که به نقض این همانی شخصی بیانجامد فرضی غیر قابل پذیرش است.