شاخص جهانی نوآوری

سرمایه گذاری در زیرساخت ها، در حکم رکن زیربنایی و سرمایه انسانی به منزله رکن اجرایی از پیش شرط های اصلی برای کمک به کشورهای در حال توسعه، برای سرعت بخشیدن به رشد و توسعه اقتصادی، است. از سوی دیگر، رشد اقتصادی کشورها مرهون خلق ایده نو و تولید دانش در حوزه های گوناگون اقتصادی است. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر سرمایه انسانی و زیرساخت در رشد اقتصادی با تعدیل گری شاخص های اقتصاد دانش بنیان در کشورهای درحال توسعه در بازه زمانی 2011 تا 2016 است. اطلاعات مربوط به کشورهای نمونه از گزارش های شاخص جهانی نوآوری استخراج شده است. روش برازش مدل ها در مطالعه حاضر، روش داده های تابلویی است که برای اجرای آن از نرم افزار Eviews بهره برده شده است. نتایج نشان می دهد که زیرساخت و سرمایه انسانی در رشد اقتصادی تأثیر مثبت و معنا داری دارد. همچنین نتایج حاکی از آن است که شاخص های اقتصاد دانش بنیان در رابطه میان زیرساخت و سرمایه انسانی با رشد اقتصادی نقش تعدیل کننده ایفا می کند.

امروزه از گردشگری به عنوان صنعت قرن با چشم اندازی رو به رشد یاد می شود. صنعتی که با پتانسیل بالای اشتغال زایی، سهم بسزایی در رونق اقتصادی و کاهش فقر داشته و همواره به نقش آن در ایجاد درآمد و رهایی از اقتصاد تک محصولی برای کشورهای در حال توسعه اشاره می شود. در این عرصه حفظ پایداری این صنعت و درآمد حاصل از آن و شناسایی عوامل موثر بر درآمد گردشگری همواره با اهمیت است. محققین عوامل متعددی را موثر بر درآمد گردشگری شناسایی کرده اند، اما عامل نوآوری کمتر مورد توجه آنها قرار گرفته است. حال آنکه نوآوری در همه بخش ها از جمله بخش های مرتبط با گردشگری عاملی برای بقا و رشد آنها محسوب می شود و برای بخش هایی با رقابت پذیری بالاتر قابل ملاحظه است. نوآوری با بالا بردن مزیت نسبی، قدرت رقابت پذیری و بهره وری تولید در آن بخش، موجب افزایش درآمد می گردد. در همین راستا هدف اصلی این تحقیق مطالعه اثر و نقش نوآوری بر درآمد گردشگری کشورهای اسلامی گروه D8 در طول دوره 2010-2017 است. یافته های تحقیق نشان می دهد با وارد کردن شاخص جهانی نوآوری در مدل و تایید اثر مثبت و معنی دار آن بر درآمد گردشگری حتی می توان از عواملی نظیر شاخص حکمرانی، نرخ واقعی ارز و باز بودن اقتصاد در مدل صرفنظر کرد و با افزودن عامل زیرساختها و تولید ناخالص داخلی در کنار شاخص نوآوری به مدلی مناسب برای برآورد درآمد گردشگری دست یافت.

بر اساس تجارب موفق توسعه گردشگری، انجام فعالیت های دانش بنیان و بکارگیری فناوری های نوین حاصل از نوآوری ها در زیربخش های گردشگری، تاثیر فزاینده ای در جذب گردشگران بین المللی داشته است. عوامل متعددی در اجرای فرایند نوآوری تاثیرگذار می باشند که  سبب مدیریت بهتر فرآیند نوآوری و برنامه ریزی می گردد. از اینرو در پژوهش حاضر به طراحی و اندازه گیری شاخص نوآوری بخش گردشگری در سطوح ملی و منطقه ای پرداخته شده و وضعیت این شاخص در کشور با استان خراسان رضوی به عنوان یک استان دارای کارکرد گردشگری مقایسه شده است. در این مطالعه از شاخص نوآوری جهانی ([1]GII) جهت طراحی و اندازه گیری شاخص نوآوری گردشگری استفاده شد. همچنین با محاسبه ضرایب همبستگی میان ابعاد درونی و بیرونی شاخص نوآوری، به بررسی ارتباطات بین آن ها پرداخته شد. جمع آوری اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه از خبرگان و از روش پیمایش میدانی انجام شده است. جامعه آماری این مطالعه اساتید و محققان حوزه گردشگری، کارشناسان شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه گردشگری و کارشناسان گردشگری بخش های دولتی و خصوصی می باشند و حجم نمونه آماری 70 نفر می باشد. نتایج نشان داد ورودی های شاخص نوآوری مانند مهارت و آموزش عالی، انواع زیرساخت ها، تجارت و بازار، منابع انسانی، ارتباطات نوآوری و جذب دانش، وضعیت مناسبی جهت ایجاد نوآوری و فناوری در بخش گردشگری در سطوح ملی و استانی دارند و ضعف اساسی در این مقوله مربوط به روابط محدود بین المللی، کیفیت و کارایی قوانین، وضعیت فساد اداری و رانت، فرایندهای سازمانی و اداری و نیز ضعف در ایجاد انسجام فرایند نوآوری در قالب خوشه هایی مانند مراکز تولید کالاهای خلاقانه و نوآورانه می باشد. همچنین محاسبه ضریب همبستگی بین ابعاد درونی و بیرونی شاخص نوآوری نشان داد، آموزش عالی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، محیط کسب و کار، سرمایه گذاری و اعتبارات، تحقیق و توسعه، نیروی انسانی و ارتباطات مربوط به نوآوری دارای تاثیرگذاری بیشتری بر ابعاد مختلف شاخص خروجی نوآوری می باشند. در مجموع کشور در مقایسه با استان از وضعیت و رتبه بهتری به لحاظ نوآوری در بخش گردشگری برخوردار است

توسعه صادرات غیرنفتی می تواند وضعیت اشتغال را سامان بخشیده و به تأمین منابع ارزی لازم برای واردات کمک نماید. همچنین، از مجرای قطع وابستگی به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت می تواند تاب آوری اقتصاد را افزایش دهد. اما، تحقق این مهم در دنیای پر رقابت کنونی، نیازمند حمایت از ایده های خلاق، ساخت کالاها و خدمات جدید، مبتنی بر نیازها و سلایق مشتریان خارجی با استفاده از ابزارها و شیوه های نوین تولید و تجاری سازی آنها است که تحت عنوان نوآوری از آن یاد می شود. بنابراین، تحقیق حاضر سعی نمود تأثیر نهاده ها و ستاده های نوآوری را بر سهم بازار دو گروه از کشورهای منتخب صادرکننده نفت (گروه نمونه) و کشورهای منتخب نوآور محور (گروه کنترل) از صادرات غیرنفتی جهان طی دوره 2017-2007 بررسی نماید. برای این منظور، مدل تحقیق با استفاده از داده های تابلویی و به روش گشتاورهای تعمیم یافته به تفکیک دو گروه از کشورهای یادشده برآورد گردید. نتایج نشان داد، تأثیر نهاده ها و ستاده های نوآوری بر سهم بازار هر دو گروه از کشورهای منتخب از صادرات غیرنفتی جهان مثبت و معنادار است. البته، ضریب تخمینی این متغیرها در کشورهای صادرکننده نفت بزرگتر است.

برخی از نهادهای بین المللی به طور منظم بر اساس یکسری شاخص ها اقدام به رتبه بندی کشورها با یکدیگر می کنند. سازمان مالکیت فکری و دانشگاه کرنل دو نهادی هستند که گزارش شاخص جهانی نوآوری را هر ساله منتشر می نمایند. در این گزارش بر اساس هشتاد و یک شاخص در ابعاد مختلف کشورهای مختلف با یکدیگر مقایسه شده که در آخرین گزارش آن (2023) کشور ج.ا ایران رتبه شصت و دوم را در بین صد و سی و دو کشور کسب کرده است. بر اساس نظر بسیاری از خبرگان همه شاخص های این گزارش برای همه کشورها دارای اهمیت نیستند. در واقع هر کشور باید مشخص کند که چه شاخص هایی برایش مهم بوده تا بتواند در راستای اهداف و اولویت های ملی وضعیت آن شاخص را بهبود دهد. در این مطالعه سعی شده است پس از تقلیل برخی از شاخص وضعیت رتبه ای هر شاخص را برای کشور مشخص کرده و همچنین مبتنی بر نظر خبرگان و با ابزار پرسشنامه میزان اهمیت هر شاخص در راستای اهداف و اولویت های ملی شناسایی گردد. در ادامه و با استفاده از تحلیل شکاف بین شاخص ها و ماتریس دو بعدی وضعیت رتبه- میزان اهمیت هر شاخص، مهمترین شاخص هایی که نیاز است وضعیت آن در کشور بهبود یابد شناسایی شده و راه کارهایی برای بهبود وضعیت آن ها ارائه گردد. در نهایت نه شاخص دارای اهمیت برای کشور شناسایی شده که در پنج مورد اصولا داده ای برای شاخص مورد نظر در گزارش شاخص جهانی نوآوری برای کشور ارائه نگردیده است.در واقع شاخص هایی که نیاز است وضعیت آن در کشور بهبود یابد در حوزه های سرمایه گذاری خطرپذیر، هزینه کرد تحقیق و توسعه، صادرات فناوری اطلاعات و ارتباطات و فناوری های سطح بالا، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، سنجش دانش آموزان و ثبت اختراعات است.

پژوهش حاضر به ارائه شواهد جدیدی در خصوص تأثیر نوآوری و صنایع خلاق بر روند رفاه اقتصادی می پردازد. در این راستا از رویکرد رگرسیون انتقال ملایم پانلی طی دوره زمانی 2013 تا 2020 استفاده شده است. مدل بهینه برای کشورهای توسعه یافته با دو حد آستانه ای و دو تابع انتقال و برای کشورهای در حال توسعه با دو حد آستانه ای و یک تابع انتقال برآورد شده است. در کشورهای توسعه یافته سرعت انتقال از رژیم حدی اول به رژیم حدی دوم برابر با 14.0361 و سرعت انتقال از رژیم حدی دوم به رژیم سوم برابر با 28.2824 بوده است که نشان می دهد انتقال از رژیم اول به دم نسبت به انتقال از رژیم دوم به سوم ملایم تر صورت گرفته است. در کشورهای در حال توسعه نیز سرعت انتقال از رژیم اول به دوم برابر با  25.6488 بوده که بیانگر انتقال نسبتاً ملایم از رژیم اول به رژیم دوم است. نتایج حاکی از آن است که نوآوری در کشورهای توسعه یافته در رژیم اول اثر منفی و معناداری بر رفاه اقتصادی داشته اما در رژیم دوم و سوم تأثیر آن مثبت و معنادار شده است. نوآوری در کشورهای در حال توسعه در رژیم اول تأثیر معناداری بر رفاه اقتصادی نداشته اما در رژیم دوم اثر آن مثبت و معنی شده است.