پژوهش های نوین ادبی

تاریخ گرایی نوین تاریخ را به عنوان روایتی داستانی و محصولی "ذهنی" می داند که واقعیّتی را بازگو می کند و در این روند، ذهن نویسنده نقش دارد. این رویکرد به ویژه با نظریات رومان یاکوبسن ، زبان شناس و نظریه پرداز برجسته فرمالیسم، هم راستا است. یاکوبسن یکی از پیشگامان مکتب فرمالیسم روسی بود و باور داشت که هنر و ادبیات به ویژه در سطح زبان و ساختار باید تحلیل شوند، نه صرفاً در معنای ظاهری و محتوای آن. او به ویژه بر تأثیر زبان به عنوان ابزار مورّخ تأکید می کند و معتقد است که مورّخ، با وجود تلاش برای آشکار نکردن خود در متن تاریخی، از این ابزار استفاده می کند و از طریق عناصری که در متن وارد می کند، حضور خود را نشان می دهد. این عناصر را یاکوبسن "گذرنما" می نامد و به عنوان نشانه هایی از دخالت نویسنده در روایت تاریخ تلقی می کند. نگارندگان این مقاله قصد دارند تا با تحلیل گذرنماها در متن نفثهالمصدور، حضور و دخالت نویسنده را در این متن تاریخی برجسته کنند.شایان ذکر است پیشتر این نظریه در متن جهانگشای جوینی نیز توسط مهدی قاسم زاده کنکاش شده است، به این منظور، ابتدا با استفاده از دو نوع منبع و به شیوه ی کتابخانه ای، گذرنماها و شیوه های بررسی آن ها را از دیدگاه نظریات نقد ادبی تمییز داده و سپس شواهدی از کتاب نفثهالمصدور برای هر نوع و زیرنوع آن ها جمع آوری و تحلیل کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که نویسنده در متن خود از گذرنماهای بسیاری بهره برده و در برخی موارد نیز از شاخصه های خاص گذرنما استفاده نکرده است.

شعر معاصر ایران، به ویژه پس از انقلاب مشروطیت، دستخوش تحولات عمیقی شد که در قالب و محتوای آن نمود یافت. این تغییرات، نتیجهٔ تعامل با فرهنگ نو و تحولات اجتماعی و سیاسی آن دوره بود که به دگرگونی در عناصر تخیل، آرمان ها و مخاطبان شعر انجامید. یکی از ویژگی های بارز شعر معاصر، شکستن سنت ها و تلاش برای نوآوری بود. شاعران این دوره، با فاصله گیری از قالب های سنتی، به تجدد در فرم و محتوا پرداختند و به مسائلی همچون انسان و هستی توجه ویژه ای نشان دادند. زاویهٔ دید و استفاده از زبان مناسب برای بیان این مفاهیم، به چندگانگی در ارائهٔ شعر منجر شد. ظهور شعر نو، به ویژه با تلاش های نیما یوشیج، فصلی جدید در زبان و ادبیات فارسی گشود. او با تغییر در ماهیت شعر قدیم و ارائهٔ مفهومی نو از آن، زبان، تخیل، احساس، معنا، فرم و ساختار شعر را متحول کرد. این تغییرات، به گسترش جریان ها و نحله های متعدد در شعر نیمایی انجامید که گاه رنگ مکاتب ادبی غربی را نیز به خود گرفت. در واقع، تحولات شعر معاصر ایران، بازتابی از تغییرات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه بود که با نوآوری در فرم و محتوا، به بیان مفاهیم جدید پرداخت و نقش مهمی در دگرگونی ادبیات ایران ایفا کرد.

هدف تطبیق نمادها و گونه بینش ها در بخش اساطیری دو اثر کلاسیک (شاهنامه و ایلیاد و ادیسه) است که در پژوهش های ادبی کلاسیک جایگاهی خاص دارند. این تحقیق از نظر هدف، بنیادی و بر اساس ماهیت تحقیق گردآوری داده ها، کیفی و مبتنی بر روش تطبیقی توصیفی است. با توجه به هدف پژوهش، بیت ها به عنوان واحد تحلیل و برگرفته ها از متن کامل شاهنامه فردوسی تصحیح هشت جلدی جلال خالقی مطلق و کتاب ایلیاد و ادیسه هومر با تر جمه سعید نفیسی است. چارچوب نظری این رویکرد شامل نمادها، بینش ها، با مقوله ها و استعاره های فرهنگی مبنای مطالعه است. یافته های تحقیق نشان داد نمادها و نگرش ها درارتباط اجتماعی مبتنی بر فلسفه فکری خردگرایانه در نگاه فردوسی و هومر مشتمل بر مولفه های همزیستی مسالمت آمیز با دیگران، همچون: گفت و گوی سازنده میان افراد، نگرش مبتنی رشدگرایی و تعادل بخشی و قابل فهم بودن ارزش ها، اهمیت دلیری و پایایی در بیان رای و کردار درست و آگاهی اجتماعی است. در نتیجه، به سبب ابعاد گسترده و جامعیت نمادها، در فرهنگ ملل بر ضرورت ساخت ابزارهای معتبر و بسته های آموزش مهارت که در این مطالعه شناسایی شد، توجه شود. سوال اصلی این است که نمادهای اخلاق در فلسفه حاکم بر گونه بینش ها در جامعه اساطیری ایران و یونان باستان از حیث وجوه افتراق و اشتراک اندیشه فردوسی و نگاه هومر در بخش اساطیری و حماسی کدامند؟

این پژوهش به بررسی استعاره های مفهومی در مثنوی لیلی و مجنون نظامی، با تمرکز بر دو حوزه «پدیده های طبیعی» و «حیوانات»، براساس نظریه آمیزه مفهومی فوکونیه و ترنر (۲۰۰۲-۱۹۹۸) می پردازد. در این نظریه، استعاره ها با استفاده از فضاهای ذهنی (دو فضای دروندادی، یک فضای عام، و یک فضای آمیخته) تحلیل می شوند. یافته ها نشان می دهد که از میان ۱۱۰۰ استعاره شناسایی شده، حوزه های «پدیده های طبیعی» با بسامد ۲۱۳ (۱۹.۳۶%) و «حیوانات» با بسامد ۱۵۲ (۱۳.۹%) بیشترین کاربرد را داشته اند. آزمون آماری خی-دو (با مقدار ۲.۲e-۱۶) تأیید کرد که تفاوت میان فراوانی های این استعاره ها معنادار است (p<0.05). نتایج بیانگر آن است که نظامی از این حوزه های مفهومی برای بازتاب جهان ملموس و مفاهیم انتزاعی بهره برده و پیوندی عمیق میان طبیعت، حیوانات، و تجربیات انسانی ایجاد کرده است. بسامد بالای این استعاره ها همچنین نشان دهنده توجه ویژه ی شاعر به زندگی عینی و تعامل انسان با محیط است. این پژوهش بر غنای تصویرپردازی نظامی و کاربرد هدفمند استعاره ها در انتقال مفاهیم انسانی تأکید دارد.

سیمین بهبهانی و غاده السّمّان دارای روحیه ای آرمان گر هستند که بی تردید روان شناسی شخصیت هورنای می تواند با کشف ذهنیت افراد در حل مسائلی که سبب بروز رفتارهای انزواطلبانه یا منازعات اجتماعی می شود، کمک کند. در جامعه ی این دو شاعر، جنس زن دارای محدودیت ها و رنج هایی است که آنها را برآن داشته تا با توصیف شرایط و ایده آل های خویش به آگاه سازی این قشر از افراد جامعه بپردازند. تحلیل اشعار سیمین و غاده برای نشان دادن زوایای پنهان شخصیت مردم روزگارشان است. این پژوهش با روش بنیادی و توصیفی تحلیلی سعی دارد همسانی مؤلفه های فردی در اشعار این دو شاعر را بررسی نماید و بر این اساس بیان کند کدام تیپ شخصیتی مد نظر هورنای، در اشعار آنها بازتاب بیشتری داشته است. حاصل آنکه اشعار سیمین بیان کننده فضای نامساعد اجتماعی است که سبب می شود فرد برای رویارویی با اضطراب حاصل از آن دست به انتقاد بزند و هنگامی که در رسیدن به آرمان های خود ناامید می شود، به عزلت پناه ببرد. نتایج پژوهش نشان می دهد دو شاعر هر سه نوع تیپ شخصیتی را در اشعار خویش منعکس کرده اند؛ اما بر اساس یافته ها در همسانی فردی تیپ شخصیتی «عزلت طلب» بیشترین بسامد را به خود اختصاص می دهد که در اشعار هر دو به طور یکسان دیده می شود؛ چرا که در این حالت تمایل فرد به واکنش هیجانات عاطفی بیشتر است.

امروزه با توجه به نقش اساسی زنان در رشد و پیشرفت جوامع و به تبع آن ضرورت توجه به جایگاه و موقعیت آنان، ضرورت پرداختن به مطالعات زنان بیش از پیش آشکار است. داستان های زنان به طور معمول منعکس کننده دردها و دغدغه های زنانه است. داستان بلند توبا نوشته کبری سعیدی به وضعیت زنان در جامعه ایران پیش از انقلاب پرداخته است. در این پژوهش با رویکرد جامعه شناسانه پی یر بوردیو فرانسوی به بررسی سرمایه های زنان و کنش های آنان در میدان عمل در این اثر پرداخته می شود. بوردیو علاوه بر مفهوم اقتصادی سرمایه، از سرمایه های دیگری چون سرمایه های اجتماعی، فرهنگی و نمادین نیز نام برد؛ بنابراین با بررسی میزان دسترسی زنان به این سرمایه ها، تلاش می شود تصویر روشنی از وضعیت زنان در بافت موقعیتی آن اجتماع ارائه گردد. در داستان بلند توبا، نویسنده با پرداختن به وضعیت زندگی زنان در جامعه پیش از انقلاب اسلامی، جایگاه فرودستی زنان را در میدان های مختلف آشکار کرده است و ضعف انواع سرمایه ها همچون سرمایه اجتماعی ناچیز، سرمایه اقتصادی ناکارآمد و فقر سرمایه نمادین زنان را نشان داده است.

روان شناسان معتقدند، وجود بعضی از گره های روانی، عامل شکل دهی بسیاری از رفتارهای آدمی است. روان افراد در مقابل انواع تنش ها، برای جلوگیری از فروپاشیدگی روانی، به ساز و کارهایی پناه می برد که فروید و همکارانش آنها را مکانیسم های دفاعی روان می نامند. اضطراب و حس حقارت، مهم ترین عامل تنیدگی هستند و مکانیسم های دفاعی، زمانی به کار می افتند که اضطرابی عمیق، روان آدمی را در هم می فشارد. دلیل تراشی، فرافکنی، جبران، انکار، سرکوب و موارد فراوانی از این قبیل، نوعی واکنش دفاعی در برابر این از هم پاشیدگی روانی هستند. این نوشتار بر آن است تا انگیزه رفتارهای نابهنجار سودابه در شاهنامه فردوسی را از دید مکانیسم های دفاعی روان مورد بررسی قرار دهد. خیانت به همسر، ریشه در ساز و کار دوپاره سازی شخصیت او دارد، اتهام دروغین به سیاوش، واکنش فرافکنی را در روان او تأیید می کند و دلیل تراشی مهم ترین واکنش او در رابطه با سیاوش است. باطل سازی و پرخاشگری نیز از زمره مکانیسم های دفاعی روان سودابه هستند که در هنگام بروز تنش در روان سودابه، به منصه ظهور می رسند. دستاورد این بررسی حاکی از آن است که رفتارهای نابهنجارسودابه، ریشه در عقده های فراوان در شخصیت وی دارد، عقده هایی که از دید دانش روان شناسی قابل بررسی و اصلاح هستند. به همین دلیل شخصیت سودابه با توجه به ساز و کار روانی ویژه ای که دارد به لحاظ دفاعی در مقابل تنش های روانی که در داستان مطرح شده در شاهنامه فردوسی بر او وارد شده است مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد

هدف نهایى از تربیت روح، تکامل یافتن و به مقام قرب الهى رسیدن است. قرآن کریم و احادیث دلالت روشن بر این مطلب دارند. باید دانست که مسیر حرکت انسان یک طریق واقعى است نه اعتبارى و مجازى و از قرآن کریم و احادیث استفاده مى شود که نهایت حرکت بشر به سوى خداست. یکی از عارفانی که می توان او را در مکتب عرفان قرار داد، رشیدالدین میبدی است. کتاب تفسیرکشف الاسرار وی عظیم ترین و قدیمی ترین تفسیر عرفانی فارسی است که مجموعه ای از لطایف حکمی و نکات قرآنی و اشارات نبوی در بر دارد و با هدف تبیین راه سلوک روحانی و وصول به حق با استفاده از سرچشمه معرفت انبیا و شریعت رحمانی نوشته شده است.میبدی در نهایت ِملایمت و ملاطفت، پند و اندرز گفته و پیام خودرا غالباً در قالب نقل قول و حکایت وحدیث بیان نموده است.رشیدالدین میبدی در «النوبه الثالثه» نگاه عرفانی و هنری به آیات قرآن و قصه های پیامبران دارد. مقاله حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی آموزه های معنوی در تفسیر عرفانی کشف الاسرار بپردازد.

این مقاله به بررسی نقش موسیقی و آلات موسیقی در زندگی و آثار فریدون مشیری، شاعر معاصر ایران، می پردازد. موسیقی و شعر همواره در طول تاریخ پیوندی ناگسستنی داشته اند و مشیری نیز به عنوان شاعری که اشعارش سرشار از احساس و سادگی است، از موسیقی به عنوان منبع الهام و بخشی جدایی ناپذیر از جهان بینی هنری خود بهره برده است. این پژوهش با تحلیل اشعار مشیری، تأثیر ابزارهای موسیقی بر فضای شعری او و بازتاب نمادین این آلات در اشعارش را بررسی می کند. آلات موسیقی مانند تار، چنگ و طبل در اشعار مشیری نه تنها به عنوان نمادهایی از فرهنگ و هنر ایرانی، بلکه به عنوان ابزاری برای انتقال احساسات عمیق عاطفی و فلسفی به کار رفته اند. این مقاله نشان می دهد که چگونه مشیری با استفاده از موسیقی و سازهای آن، فضایی شاعرانه خلق کرده و احساسات انسانی را به زیبایی بیان می کند. همچنین، این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه آلات موسیقی در خدمت بیان مفاهیم عمیق در اشعار مشیری قرار گرفته اند.

رمان نو شکل نوینی از نوشتار است که همواره در پی یافتن احساسات، تاثرات روحی مبهم و فرار انسان ها و سپس انتقال آن ها از زاویه دید عینی و بی طرفانه ای که به روایت گر و خواننده تعلق ندارد. نوشتاری که شفافیت، تبیین ارزش ها اصول دستور سنتی، توصیف های انسان مدرانه، سیاست و... از ساحت آن رخت بربسته است. در رمان کلاسیک ماجرا با درک دنیایی نظم یافته مطابقت دارد، ولی در رمان نو داستان درهم می ریزد و جذابیت موضوع و تسلسل منطقی حوادث و شخصیت های داستان برای نویسنده اهمیتی ندارد. بنابراین رمان بوف کور صادق هدایت رمانی مدرن به شمار می آید که مولفه هایی مانند عدم قطعیت، پیرنگ گسسته، ابهام، زمان و مکان ناهمگون، فرم گرایی، شخصیت های تحقق یافته، سیلان ذهن، حضور جدی خواننده، فرجامی گشوده از مولفه های آن است. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل مولفه های رمان مدرن در بوف کور صادق هدایت است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد از میان این شاخصه ها، عدم قطعیت، ابهام، پیرنگ گسسته از بسامد بسیار بالایی برخوردار است.

هدف از نگارش این جستار تحلیل زبان شناسانه استعاره مفهومی آزادی در سروده های واصف باختری است. استعاره مفهومی از گرایش های جدید در زبان شناسی شناختی ست که مفهوم یک حوزه به حوزه دیگر نگاشت شده و مفهوم حوزه دوم از طریق حوزه نخست درک می شود. پژوهش حاضر با استفاده از این رویکرد، مفاهیم انتزاعی آزادی را برای خوانندگان به صورت ساده و ملموس بیان می کند؛ زیرا از دیدگاه لیکاف، استعاره روشی است که یک قلمرو مفهومی انتزاعی و ذهنی براساس قلمرو مفهومی حسی و شناخته شده بر مبنای تجربه های فرهنگی-اجتماعی بشر فهمیده می شود. یافته های پژوهش روشن می کند واصف باختری شاعر نامدار معاصر فارسی دری بلخ- افغانستان، حوزه های مبدأ را به عنوان ساختارهای شناختی، به ویژه از تجربه های خود برای توضیح بیش تر مفاهیم غیرملموس و حوزه مقصد نگاشت کرده و به طور مؤثری مفهوم آزادی را به زبان آورده که در بیش تر موارد واژه آزادی را به کار نبرده است. ازاین که انسان ها به هر اندازه از یک چیز محروم گردند، به همان اندازه برای به دست آوردن آن شیفته و دل گرم می شوند. با تحولاتی که در سده-های پسین در زند گی بشر رخ داده، نقش آزادی در زندگی اجتماعی بشر بارزتر و به موضوع پیچیدگی فرهنگی، ادبی و اجتماعی بدل شده است. روش پژوهش کیفی بوده و داده ها از سروده های باختری جمع آوری و استعاره مفهومی آزادی در آن ها شناسایی و تحلیل شده اند. این استعاره های مفهومی در شعر باختری با حوزه های هم چون پرواز پرنده، نور، خورشید، زندگی و موجود زنده، باد، دریا و گیاه نگاشت شده و به کمک این حوزه ها، مفاهیم انتزاعی آزادی را حسی و قابل درک کرده است.

ناصرخسرو حکیم و شاعر اسماعیلی است که میکوشد اندیشهها و باورهای اسماعیلی خود را در قالب نظم و نثر بیان کند. احمد کسروی نیز از اندیشمندان معاصر است که جنبش سیاسی – اجتماعی «پاکدینی» را برای پاک کردن توده ایران از آلودگیهای فکری بنیان نهاد و باورها و اندیشههای خود را ابتدا در مجله «پیمان» و سپس در روزنامه «پرچم» منتشر کرد. وقتی که آثار و زندگی ناصرخسرو و احمد کسروی را بررسی میکنیم میبینیم که این دو از ابعاد گوناگونی به هم شبیه هستند. به عبارت دقیقتر، به نظر میرسد در برخی از اندیشهها ناصرخسرو از پیشتازان فکری احمد کسروی است. گویی کسروی، ناصرخسرو را الگوی خود قرار داده است. هدف این مقاله که با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای تدوین شده، نقد و بررسی دیدگاههای مشترک در اندیشههای ناصرخسرو و احمد کسروی است. انتقاد و اعتراض، تحول درونی، جبرستیزی، ادبیات متعهد، انحصارگرایی، خردگرایی و اصلاحگرایی، موارد مشترکی هستند که در اندیشههای ناصرخسرو و کسروی دیده میشود. آنها هرگز از اندیشههای خود بازنگشتند. در نهایت، یکی آواره یمگان شد و دیگری در دادگستری جان باخت.