پژوهش های اسلامی خاورشناسان

مطالعات دانشمندان غربی پیرامون شرق، تاریخی کهن دارد و فعالیت های پژوهشگران بسیاری را به خود معطوف داشته که هر یک سهمی در شکل گیری این گونه مطالعات یعنی جریان استشراق با رویکرد علمی داشته است. در این میان سیلوستر دوساسی از جمله افراد پرکاری است که در گسترش مطالعات زبان های شرقی در فرانسه و سپس اروپا، تلاش های فراوانی انجام داده و مطالعات زبان شناختی را وارد مرحله ای تازه کرده است. دوساسی تأثیر مهمی در مطالعات تاریخی شرق شناسی داشته و تحول قابل ملاحظه ای در آن پدید آورده است. این نوشتار با بهره بردن از منابع کتابخانه ای، با روش توصیفی و گردآوری داده ها در پی پاسخ به این سوال است که سیلوستر دوساسی در مطالعات اسلامی، به ویژه زبان های شرقی، چه تأثیری داشته است؟ یافته ها حاکی از آن است که با اقدامات دوساسی جریان استشراق، وارد مرحله ی نوینی گردید که شاید بتوان از آن به عنوان استشراق علمی یاد کرد و این تأثیر و چگونگی در حوزه ی استشراق، نمایان شده است.

اسطوره در قرآن از مباحثی است که با رویکردها و روش های گوناگون مورد توجه خاورشناسان قرار گرفته است. رویکرد فیلولوژیکال از جمله این رویکردها است که به بررسی مباحث زبان شناختی قرآن پرداخته و سعی در پیوند زدن این مباحث با مفهوم اسطوره دارد. اسطوره در نگاه خاورشناسان روایت یا داستانی است که به کمک کهن الگوها به تبیین و توصیف جهان می پردازد. خاورشناسان با تکیه بر رویکرد فیلولوژیکال و بهره گیری از روش های نقادی کتاب مقدس به بررسی این موضوع پرداخته اند. روش فیلولوژی که از روش های نقادی کتاب مقدس است، عمدتاً شامل مطالعه زبان های کتاب مقدس در گسترده ترین دامنه آنها می شود. این روش در مطالعات خاورشناسان بافتگرا بسیار مورد توجه قرار گرفته و این خاورشناسان با بررسی زبان ها و صورتهای زبانی و ادبی عصر نزول قرآن سعی در بررسی ارتباط میان زبان عربی قرآن با این زبان ها داشته و دارند. در این مقاله سعی بر آن است که با توجه به روش و رویکرد فیلولوژیکال به بررسی دیدگاه خاورشناسان درباره اسطوره در قرآن پرداخته و به صورت مطالعه موردی آن را واکاویم. افزون بر نقدهای روشی، مبتنی بودن دیدگاه این گروه از خاورشناسان بر حدسیات و ادعاهای بی دلیل از جمله نقدهایی است که بر مطالعات قرآنی این خاورشناسان وارد است.

مطالعات اسلامی در یک قرن اخیر یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از مستشرقان بوده است. با اینکه شیعه شناسی صرفا در نیم قرن اخیر مورد توجه خاص آنان قرار گرفته است با این حال حجم قابل توجهی از منابع درباره ابعاد مختلف تشیع از جمله امامان شیعه شکل گرفته است. یکی از موضوعات مورد علاقه مستشرقان سیره و وقایع مربوط به حیات امام حسین (علیه السلام) است. مطالعه و بررسی این موضوع نشان می دهد که امام حسین (علیه السلام) در کنار امام علی و امام حسن (علیهما السلام) از جمله امامانی هستند که بیش از دیگر امامان معصوم مورد توجه واقع شده اند. مقاله حاضر آثار غربیان را در یازده بخش دسته بندی کرده و از هر کدام مهمترین منابع را به عنوان نمونه ذکر کرده است و در پایان مهمترین منابع ترجمه شده به انگلیسی را نیز متذکر شده است. این مقاله ضمن بررسی و گونه شناسی این منابع به معرفی اجمالی آنها پرداخته است و تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که در کدام منابع می توان در جستجوی اندیشه های غربیان درباره امام حسین ع بود و چه رویکردهایی را می توان بازشناسی کرد امید است این مقاله راه را برای مطالعه بیشتر پیش روی استشراق پژوهان نشان دهد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی گزارش های موجود در مدخل Dadjdjall به عنوان یکی از مداخل دایرهالمعارف اسلام لایدن هلند به قلم Abel. Armandدر پاسخ به این پرسش گردآوری شده است که باورهای امامیه تا چه میزان در این مدخل انعکاس یافته و اعتبار گزارش های این مقاله تا چه میزان تائید پذیر است؟ این مسئله با رویکرد توصیفی_تحلیلی و نقد و بررسی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در سه حوزه روش های استنادی، روش علمی_منطقی و روش ساختاری مورد بررسی قرار می گیرد.یافته های پژوهش، حاکی از آن است که نویسنده مدخل، در بهره گیری از منابع مختلف، تلاشی ننموده و عمده مباحث از دو منبع حدیثی متقدم در اهل سنت، برداشت شده است. حذف برخی مقدمات لازم و اصلی در بیان برخی مطالب، خطا در برداشت، مراجعه مستقیم به منابع خام حدیثی در انتقال اعتقادات کلامی و ناتوانایی در تشخیص حدیث صحیح و سقیم، غلبه پیش فرض ها و اجتهادات به جای بیان عقاید مسلمانان، باعث واردآمدن نقدهای جدی در زمینه روش استنادی، علمی منطقی، معرفت شناختی و ساختاری به این بخش از مدخل شده است.

دائرهالمعارف اسلام، دائرهالمعارف قرآن و دائرهالمعارف جهان نوین اسلام سه دائرهالمعارف مهمی است که خاورشناسان در یکصد سال اخیر در قلمرو اسلام نگاشته اند. از آنجا که غربی ها مبتکر نگارش دائرهالمعارف در قالب های امروزین می باشند، انتظار می رود که خود معیارهای شناخته شده در تدوین دائره المعارف ؛ ازجمله رعایت جامعیت در گزینش مدخلها و نیز جامعیت در محتوای ارایه شده در مقالات_ به معنای پرداختن به همه دیدگاهای اساسی و مطرح در هر موضوع_ را رعایت کرده باشند.در این تحقیق در نظر است بدون هرگونه پیش داوری، دائره المعارف های اسلامی خاورشناسان، از منظر جامعیت، بررسی شود تا مشخص شود خاورشناسان در چه حدّی این اصل را در دائره المعارف های خود رعایت کرده اند. از این پژوهش برمی آید که دائره المعارف های اسلامی خاورشناسان اصل جامعیت را در شماری از عرصه ها به ویژه در موضوعات، اصطلاحات و آموزه های مرتبط با شیعه رعایت نکرده و از این جهت کاستی های فراوانی دارد. ضرورت کنکاش در دائره المعارف های اسلامی خاور شناسان از منظرهای مختلف و از جمله از نظر جامعیت، آن گاه روشن تر می شود که بدانیم ، هم اکنون به رغم انتشار آثار اسلامی فراوان به زبانهای دیگر، دائره المعارف های خاورشناسان مهم ترین منبع و مرجع برای معرفی اسلام در غرب است شناخت هر چه بیشتر اندیشمندان مسلمان و حوزویان و دانشگاهیان از این دائره المعارف ها می تواند به تکاپویی جدید در دفاع از حریم اسلام در عرصه دائره المعارف نویسی به ویژه به زبانهای خارجی بینجامد و یا به ساماندهی ارتباطات علمی بامتولیان دانشنامه های غربی و باز تألیف، تصحیح و تکمیل برخی مقالات منجر شود.