حسین الهی نژاد

مقاله پیش رو، به تبیین و تحلیل گسترش اسلام در جامعه جهانی زمان امام زمان7 و نفی دین های دیگر، نظیر مسیحیت، یهودیت و زردشت می پردازد. برای اثبات این مدعا، به دلایل مختلفی از آیات و روایات تمسک شده است ؛ مثلاً قرآن در چند آیه به نزول حضرت عیسی7 و مسلمان شدن همه اهل کتاب و نیز غلبه ظاهری و منطقی اسلام بر ادیان دیگر و تسلیم شدن پیروان همه ادیان در برابر دین حق که اسلام باشد، تأکید می کند. حضرات معصوم: نیز در روایات گوناگونی به اثبات این موضوع پرداخته و با نفی تشتت در ادیان به وحدت عقیدتی و دینی در حکومت جهانی امام مهدی7 نوید داده اند. علاوه بر آیات و روایات متعددی که توجیه کننده گسترش اسلام در فرجام تاریخ می باشند؛ دلایل دیگری نظیر رشد یافتگی عقلی و معرفتی مردم در عصر ظهور، رسالت ویژه امام زمان در برخورد با مخالفان و به سر آمدن احکام جزیه و تقیه در عصر ظهور؛ همگی گویای وحدت عقیدتی و دینی در دوران ظهور امام مهدی عج می باشند.

در نوشتار پیش رو، حوزه مهدویت پژوهی به عنوان دانش نوپا و مستقل با اصطلاح جدید به وسیله رشته آینده پژوهی مورد بررسی و مداقه قرار می گیرد. مقاله با ذکر مقدمه ای شروع و با بیان مفهوم شناسی واژگانی مانند: مهدویت پژوهی، آینده پژوهی و اصطلاح نامه شناسی ادامه پیدا می کند و سپس به تعیین قلمروی بحث پرداخته می شود. رسالت اصلی مقاله، پرداختن به حوزه مهدویت پژوهی به عنوان یک حوزه دانشی با نگرش گذشته پژوهی و آینده پژوهی است. بنابراین فرایند بحث به تبیین مهدویت پژوهی با دو رویکرد پسینی و پیشینی همت گماشته شده و در آخر، چشم انداز مهدویت پژوهی با دو نگرش اکتشافی و هنجاری، با رویکرد آینده پژوهی ترسیم می گردد. در نگرش اکتشافی، به گرایش و رشته بودن حوزه مهدویت پژوهی و در نگرش هنجاری، به میان رشته بودن مهدویت پژوهی به عنوان دانش مستقل اسلامی نظر داده می شود.

مهدویت پژوهی به سان حوزه ای دانشی، دارای ساختار و قواعد استاندارد مانند موضوع، مسائل، روش، مبانی و غایت است که در واقع این ساختار و قواعد در همه حوزه های دانشی مثل علم، رشته، میان رشته و گرایش ساری و جاری است. شناخت کامل و جامع از مهدویت پژوهی زمانی به دست می آید که بتوانیم درباره همه مؤلفه های ساختاری آن به گفت وگو بپردازیم. یعنی پیش از آن که به عرصه مهدویت پژوهی وارد شویم و به مباحث جزئی و درونی آن بپردازیم، لازم است به عرصه های بیرونی آن مانند موضوع شناسی، مسائل شناسی، روش شناسی، مبانی شناسی، غایت شناسی _ که عرصه های کلی و درجه دو است _ توجه نماییم. البته در این نوشتار با توجه به حجم محدود آن نمی توان همه مؤلفه های پیش گفته را به صورت مفصل به بحث گذاشت، بلکه در راستای رسالت و هدف این نوشتار، تنها به دو مورد از موارد فوق مثل موضوع شناسی و مسائل شناسی پرداخته می شود.

نوشتار پیش رو به مبانی مهدویت پژوهی با رویکرد هستی شناختی می پردازد. اما پیش از آن، ابتدا به بیان ضرورت وجودشناختی مهدویت پژوهی در روایات پرداخته شده، آن گاه تک تک مبانی هستی شناختی مانند «ربوبیت الهی و مهدویت»، «نظام احسن و مهدویت»، «آینده نگری مثبت و مهدویت»، «قاعده قسر و مهدویت» و «قاعده لطف و مهدویت» مورد توجه قرار گرفته اند.