نسرین نورشاهی

هدف از این مطالعه بررسی کیفیت زندگی کاری اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی ایران و ارایه راهکارهایی برای بهبود آن بود. از روش پیمایشی از نوع توصیفی - تحلیلی برای انجام یافتن این مطالعه و پرسشنامه محقق ساخته برای جمع آوری داده ها استفاده شد. جامعه مورد مطالعه این پژوهش 21045 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه های دولتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود که از این میان جمعا 693 نفر به عنوان نمونه مد نظر قرار گرفت. یافته ها نشان داد بر اساس میزان سه نوع فعالیت آموزشی، پژوهشی و خدمات علمی - اجرایی، کیفیت زندگی کاری اعضای هیات علمی مورد بررسی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. سطح بهره مندی هیات علمی از فرصتهای رشد و توسعه حرفه ای نیز در حد پایین و متوسط ارزیابی شد. میزان تعاملات، ارتباطات و فعالیتهای مشارکتی در بین اعضای هیات علمی توسط بیشترین درصد از پاسخگویان در حد متوسط ارزیابی شد.بنابر نظر بیشتر پاسخگویان (53 درصد) سوء رفتار و عدم رعایت اخلاق در فضای زندگی حرفه ای و فرهنگ سازمانی به عنوان عوامل تاثیرگذار بر ابعاد کیفیت زندگی کاری اعضای هیات علمی شناسایی شدند.

این پژوهش، با هدف بررسی نگرش روسای دانشگاه ها نسبت به برنامه ریزی دانشگاهی، درک و برداشت آنان از مفاهیم اساسی آن، با تاکید بر دو پارادایم فکری تحلیلی و سیستمی، انجام شده است. کلیه روسای دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی دولتی تابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال تحصیلی 83-82 به عنوان جامعه آماری در این پژوهش مورد نظر قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده از تحلیل کلی نگرش پاسخ دهندگان در خصوص مفاهیم پنجگانه: زمان، قابلیت پیش بینی، ارزشیابی، بررسی وضع موجود و هدف نشان می دهد که پاسخ دهندگان نسبت به مفاهیم زمان، ارزشیابی و هدف، بیشتر نگرشی تحلیلی داشته اند. این که زمان امری قابل برگشت است، آینده می تواند ادامه و تکرار گذشته باشد، هدف ها مفاهیمی ثابت و لایتغیر می باشند و ارزشیابی، اهرمی جهت کنترل و گزارش دهی به مقامات بالاتر می باشد. اما در خصوص مفهوم آینده نگری یا امکان پیش بینی وقایع، نگرش پاسخ دهندگان بیشتر از نوع سیستمی (غیر تحلیلی) به نظر می رسد. در مجموع نگرش تحلیلی- خطی، نگرشی غالب در میان پاسخ دهندگان، نسبت به مفاهیم اصلی برنامه ریزی می باشد.

در این مختصر با توجه به موضوع همایش که آموزش و پژوهش مهندسی شیمی در ایران است و تکیه اصلی بر موضوع بازنگری در برنامه آموزشی و پژوهشی مهندسی شیمی، سعی خواهد شد توجه همگان به نقطه شروع این بازنگری(که بر اساس مطالب فوق مسئولیت آن بر عهده استادان این رشته در دانشگاه ها خواهد بود) همانا" روش شناسی" اینکه برنامه ریزی درسی از کجا شروع شده و روش و مراحل آن چگونه است، جلب شود. در ادامه ابتدا مسئله مورد بحث در قالب چند سؤال اساسی طرح می شود و سپس به بیان مطالبی در باب هریک از سؤالات تنها به عنوان فتح باب موضوع پرداخته خواهد شد و در پایان با ارائه یک جمع بندی از مطالب بیان شده موضوعات جدیدی را که نیازمند تحقیق و بررسی هرچه بیشتر است، مورد تأکید قرار خواهیم داد.

جنبه های مختلف کیفیت زندگی علمی اعضاء هیأت علمی دانشگاه های ایران بحث انگیز است. سازه کیفیت زندگی کاری سازه ای ذهنی است و ارائه تعریف و تعیین ابعاد آن در محیط اجتماعی - سیاسی و فرهنگی لازم است. بر این اساس، سؤال اصلی در پژوهش حاضر این است که ابعاد مختلف کیفیت زندگی کاری اعضاء هیأت علمی و عوامل شناسایی شده مؤثر بر این ابعاد بر اساس تجربه زیسته آنها کدامند؟ این تحقیق کیفی با تکنیک مصاحبه نیمه ساخت مند[1] و رویکردی اکتشافی انجام شده است. نمونه ای هدفمند[2] مشتمل بر 15 نفر عضو هیأت علمی واجد تجربه های لازم و به عنوان مطلع کلیدی و مشارکت کننده در تحقیق انتخاب شد. یافته های مطالعه عمدتا حول دو کانون اصلی متمرکز شده اند الف - سازند ها و مؤلفه های کیفیت زندگی کاری اعضای هیأت علمی ب- عوامل موثر بر کیفیت زندگی کاری اعضا ی هیأت علمی، از سازندهای شناسایی شده در تجربه زیسته هیأت علمی مورد مصاحبه به کنش ارتباطی و تعاملات همکارانه ،آزادی علمی ،اخلاق حرفه ای ،رضایت شغلی ،فرصت های رشد و بالندگی، کارراهه یا مسیر حرفه ای و توازن و تناسب حجم فعالیتها می توان اشاره کرد. همچنین از جمله مؤلفه های تاثیر گذار بر کیفیت زندگی کاری آنها عوامل مدیریت ،ساختار، فرهنگ سازمانی، عوامل اقتصادی ،عوامل و فضای سیاسی و تکنولوژی اطلاعات است

با عبور از دوران توسعه صنعتی و ورود به عصر دانایی و توسعه دانش بنیان ارتباط دانشگاه و صنعت به ضرورتی حیاتی و اجتناب ناپذیر و به یک الزام تبدیل شده است، به طوری که این دو نهاد بازیگران اصلی نظامهای ملی نوآوری قلمداد می شوند و ارتباط باز تعریف شده آنها مهم ترین نقش را در تجاری سازی دستاوردهای علمی و توسعه اقتصادی خواهد داشت. دانشگاهها در ادامه مأموریتهای آموزشی و پژوهشی سنتی خود در نظام ملی نوآوری در توسعه فناوری و کارآفرینی مسئولیتهای جدیدی را عهده دار شده و با تولید دانش با ارزش اقتصادی، زمینه های نوآوری مبتنی بر دانش را برای بنگاههای اقتصادی و صنعت فراهم کرده اند. مشخصه های اصلی توسعه مبتنی بر دانایی نوآوری، نیروی انسانی کارآفرین، واحدهای تحقیق و توسعه و شرکتهای کوچک و متوسط دانش بنیان به شمار می روند و زیر ساختهای عمده این عصر، دانشگاههای کارآفرین و مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری به حساب می آیند. امروزه، برای برقراری ارتباط مؤثر بین دانشگاه و صنعت باید راهبردها و راهکارهای جدیدی را در چارچوب کارکردهای نظامهای نوآوری اتخاذ کرد. در این مقاله ویژگیهای صنعت و دانشگاه در کشور ایران از منظر نظامهای نوآوری بیان و با توجه به کارکردهای این نظام جایگاه صنعت ایران در رتبه های جهانی مشخص شده است. سپس، با توجه به کارکردهای سیاستگذاری، تحقیق و توسعه، تأمین منابع، توسعه منابع انسانی، انتقال و انتشار فناوری، کارآفرینی و تولید کالا و خدمات پیشنهادهایی برای توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران ارائه شده است.

رشته مهندسی شیمی یکی از گسترده ترین و پرکاربردترین رشته های مهندسی است. دانش آموختگان این رشته بر حسب گرایش تحصیلی، موقعیتها و مسئولیتهای متفاوتی در جامعه دارند. از آنجا که حتی سرپرست رده پایین نیز یک مدیر محسوب می شود، مهندس شیمی می تواند از علم مدیریت در تمام فرایندهای کنترل، رهبری، سازماندهی، تصمیم گیری، خلاقیت و نوآوری و ...، در جایگاه مدیریتی خود استفاده کند. لذا، در این مقاله بر لزوم آشنایی دانشجویان مهندسی شیمی با درس مدیریت در قالب واحد درسی اصلی، که تأمین کننده نیاز های مدیریتی به روز باشد، تأکید شده است.

در این پژوهش، با توجه به لزوم بازنگری در ساختار و فرایند انتخاب و انتصاب رؤسای دانشگاه، و براساس تصویب ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه و حرکت در جهت استقلال دانشگاه ها، نوع شناسی تجارب 21 دانشگاه جهان در ساختار و فرایند انتخاب و انتصاب رؤسای آنها صورت گرفته است؛ و براساس آن و با استفاده از تکنیک سناریوسازی و نظرخواهی از صاحب نظران آموزش عالی درباره سناریوهای پیشنهادی، در نهایت دو سناریو: 1. عدم تمرکز 2. همکاری ذی نفعان داخلی و بیرونی برای ساختار و فرایند انتخاب و انتصاب رئیس دانشگاه در ایران پیشنهاد شده است.

هدف اصلی این مقاله پایش رفتارها و سیاست های نظام علم و فنّاوری در کشور ترکیه و مقایسه آن با ایران است. در این مقاله، با رویکردی تطبیقی مشتمل بر روش توصیفی- تاریخی بعد از توصیف یا جمع آوری منظم اطلاعات، تفسیر یا تحلیل های موردنظر براساس سئوالات پژوهشی صورت می پذیرد.  نتایج بررسی نشان داد، ترکیه نیز مانند ایران با گسترش کمّی ساختارهای آموزشی، به بهبود نرخ های ثبت نام در آموزش عالی چه در کل و چه در میان زنان دست یافته است. در عین حال افزایش سهم آموزش های فنی- حرفه ای از کل آموزش های عالی به افزایش شاغلان (نیروی کار) با آموزش عالی (نیروی کار ماهر) از کل شاغلان در این کشور منجر شده است. با افزایش سهم هزینه های تحقیق و توسعه از کل GDP که بهبود نسبتاً چشم گیری از 37/0 در سال 1998 به 73/0 در سال 2008 داشته، همچنین افزایش سهم بخش صنعت و فعال تر نمودن بخش خصوصی در هزینه تحقیق و توسعه و دریافت کمک های خارجی (برای تأمین هزینه های تحقیق و توسعه)، در سال 2010-2011 در شاخص کلی آمادگی تکنولوژیکی و دسترسی به پیشرفته ترین تکنولوژی ها توسط شرکت ها، از ایران پیشی گیرد.

در این مقاله، با توجه به اهمیت بازنگری و اصلاح ساختار و محتوای دوره های دکترا به بررسی تجارب اهم دانشگاه های 23 کشور جهان در خصوص برگزاری دوره های مذکور و مقایسه آن با تجارب آموزش عالی ای ران پ رداخته شده است. این ب ررسی در سه م ؤلفه نحوه اداره، ساختار و محتوای دوره ها، نظارت و سرپرستی، پایش و ارزیابی در دوره های دکترا و تحرک دانشجویی و اجرای دوره های دکترای مشترک با رویکردی تطبیقی و نیز روش کتابخانه ای اسنادی صورت گرفته بر اساس یافته های این مطالعه، در اکثر کشورهای جهان بازنگری و اصلاح نحوه برگزاری و اجرای دوره ها، تمایل به سمت نوعی تمرکز سازمانی در سطح دانشگاه، اتخاذ رویکرد بین رشته ای و بین المللی شدن، پذیرش رویکرد انعطاف پذیری در تعریف قوانین و روش های مورد استفاده، سوق دادن دانشجویان دکترا به انجام پژوهش های گروهی، برخوردار شدن نقش استاد راهنما از اهمیت ویژه و گام برداشتن در جهت توسعه و بهبود کیفیت فرایند سرپرستی و نظارت به چشم می خورد.  توصیه های قابل ارائه برای دوره های دکترا در ایران: اتخاذ رویکرد انعطاف پذیری مبتنی بر ماهیت رشته ها، تأکید بر بین المللی شدن دوره ها، توجه به شایستگی های کانونی در میان دانشجویان دکترا و اتخاذ رویکرد حمایتی به جای رویکرد کنترلی در فرایند پایش و ارزیابی دوره ها