ناصر کرمی

اکثر مسائل زیست ‌محیطی در قرن بیست‌ویکم، پیامد کنش انسان است. درنتیجه، شناسایی عوامل مؤثر بر این رفتارها گامی اساسی در جهت کاهش پیامدهای آن است. این تحقیق، با کاربرد رویکرد فراتحلیل، بر شناسایی این عوامل اهتمام دارد. جامعۀ آماری تحقیق شامل 70 پایان‌نامۀ‌ کارشناسی ارشد و دکتری و پژوهش‌های سازمانی مرتبط با رفتار زیست‌محیطی بود که 13 مورد با استفاده از روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، به‌عنوان نمونه وارد فرایند فراتحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد از میان 39 اندازه اثر، سطح 4 اندازه اثر زیاد (بیشتر از 5/0)، 4 اندازه اثر متوسط (بین 3/0 تا 5/0) و 31 اندازه اثر پایین (بین 1/0 تا 3/0) است. همچنین، متغیرهای سن، تحصیلات، سرمایۀ ‌اجتماعی و نیت زیست‌محیطی بیشترین اندازه اثر، و متغیرهای فردگرایی، جنسیت و سبک زندگی کمترین اندازه اثر را در رفتارهای زیست‌محیطی افراد دارند.

هدف: پژوهش حاضر با هدف کلی مطالعه تربیت شهروندی در مکتب اسلام و ارائه الگویی برای تربیت شهروندی دانش آموزان دوره ی ابتدایی صورت پذیرفته است. روش: این پژوهش ترکیبی است که در مرحله کیفی از روش تحلیل محتوای کیفی و در مرحله کمی از تکنیک دلفی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش در مرحله کیفی شامل اندیشمندان و صاحبنظران اسلامی است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در مورد تربیت شهروندی در اسلام اظهار نظر نموده اند که در این بین به شکل هدفمند افکار و اندیشه های ایشان در مقالات، کتب، مجلات، رساله های دکتری و سایت های اینترنتی بررسی، و این فرایند تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. همچنین، جامعه آماری در مرحله کمی شامل خبرگان حوزه تربیت شهروندی بود که به شکل هدفمند 15 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شد. برای جمع آوری داده های کیفی از فیش برداری و داده های کمی از پرسشنامه استفاده شد. با کاربرد تکنیک تحلیل محتوا و کدگذاری باز، محوری و انتخابی داده های جمع آوری شده تحلیل گردید. یافته ها: یافته های پژوهش حاکی از شناسایی 30 مؤلفه جهت تربیت شهروندی از منظر اسلام در ابعاد چهارگانه اخلاقی-اعتقادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بود که در ادامه 22 مؤلفه از قبیل "انسان در جستجوی خداوند ، لزوم تربیت دینی، مهرورزی و بخشش در پرتو تربیت، احیای باورهای فطری، پرورش روحیه عدالت خواهی، توجه به میانه روی ، قانون گرایی، تأکید بر مشورت و پذیرش خردجمعی، تشویق پرسشگری، منزلت سخت کوشی ، قناعت پیشگی و ... به عنوان مؤلفه های الگوی تربیت شهروندی در دوره ابتدایی شناسایی شد. نتایج: تربیت شهروندی برآمده از رویکرد اسلامی می تواند به عنوان الگویی جهانشمول و کامل در خدمت تربیت دانش آموزان دوره ابتدایی قرار گیرد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های فرامنطقه ای تربیت شهروندی در مکتب اسلام، با به کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی به تحلیل محتوای متون مرتبط با تربیت شهروندی پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش، مجموعه افکار اندیشمندان، متخصصان و دانشمندان حوزه تربیت شهروندی در اسلام است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در مورد تربیت شهروندی اظهار نظر کرده اند. بدین منظور به شکل هدفمند و در راستای تحقق هدف پژوهش، مقالات، کتب، اسناد، مجلات، پایان نامه ها، رساله های دکتری و سایت های اینترنتی در دسترس بررسی و این افکار و اندیشه ها، برای بررسی و تحلیل موضوع انتخاب شده فیش برداری و استفاده از این متون تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. ابزار جمع آوری داده ها فیش برداری بود. با کاربرد تکنیک تحلیل محتوا و کدگذاری سه گانه (باز، محوری و انتخابی) به کمک نرم افزار MAXQDA12 داده های جمع آوری شده تحلیل شد. برای اعتباریابی کیفی داده ها از تکنیک قابل قبول و معتبربودن از طریق جمع آوری اطلاعات از منابع مختلف و چندگانه اقدام شد. به علاوه، از 5 نفر از اسلام شناسان حوزه علمیه و اساتید فلسفه تعلیم و تربیت به عنوان خبرگان موضوع، برای بررسی، بازبینی و استحکام داده ها کمک گرفته شد. در فرایند تحلیل تعداد 205 کد باز، 22 کد محوری و 2 کد انتخابی با عنوان سیاسی و اجتماعی به عنوان ابعاد تربیت شهروندی اسلام با نگاه فرامنطقه ای شناسایی و احصا شد. با انجام تحقیقات بیشتر زمینه تدوین و ارائه الگویی جهان شمول برای معرفی مفهوم تربیت شهروندی اسلامی به جهانیان به عنوان الگویی سعادت آفرین برای شهروندان جهانی ورای دین و قومیت و .... فراهم شود.