مرضیه سرومیلی

قرآن کریم، به عنوان مهم ترین متن مقدس در اسلام، همواره محور اصلی مطالعات قرآنی و دینی بوده است. از زمان نزول این کتاب الهی تا به امروز، نسخه های متعددی از آن در مناطق مختلف جهان اسلام کتابت و ثبت شده اند. این نسخه های خطی که بخشی از میراث فرهنگی و دینی ما هستند، نه تنها از نظر محتوا اهمیت دارند، بلکه به عنوان آثار هنری و تاریخی نیز ارزشمند به شمار می آیند. بررسی دقیق این نسخه ها می تواند بینش های عمیق تری درباره تاریخ تدوین، کتابت و قرائات و همچنین تحول این فرایندها در طول زمان ارائه دهد. به عبارت دیگر، شواهد فیزیکی و مادی به جای مانده از قرون اولیه اسلامی به خصوص نسخه های قرآن در برخی مباحث تاریخ قرآنی مانند تاریخ کتابت و قرائت قرآن کریم اطلاعات سودمندی را در اختیار محققان قرار می دهد که در نقد یا تقویت نظریه پردازی در این زمینه و برطرف کردن تناقضات موجود در برخی گزارش های اسلامی بسیار راهگشا است. در این راستا پژوهش حاضر با تحلیل نسخه عرب 1572a-328c موجود در کتابخانه ملی فرانسه و کتابخانه دانشگاه بیرمنگام که از کهن ترین نسخه های خطی نگاشته شده به سبک حجازی به حساب می آید و در بردارنده فرازهایی از چند سوره قرآنی است تلاش دارد با توسل به جوانب مختلف نسخه شناسی مانند خط، رسم الخط، قرائت و عدالآی، زمان و مکان کتابت آن را تعیین و تا حد امکان به قرائت رایج در دوران نزدیک به عصر نزول نیز دست یابد. یافته های نسخه شناسانه پژوهش و نیز آزمایش کربن 14 حاکی از آن است که تاریخ کتابت این مصحف به قرن اول می رسد و نظام عدّالآی آن، گرچه بیشترین انطباق را با نظام مدنی و مکی دارد اما به لحاظ اختلاف قرائت، بیشترین قرابت را با قرائت قاریان مدنی دارد. در نتیجه می توان گفت که مصحف مدنی است به این معنا که ویژگی های مصاحف مدنی در آن بیشتر به چشم می خورد.