محمود گلابچی

ریشه اصلی مشکلات ساخت و صدمات قابل نوجه ناشی از زلزله در شهر ها و روستاهای کشور، عدم آگاهی از روش های صحیح اجرای ساختمان ها می باشد، اما تنگناهای مالی نیز امکان اجرای چنین روش‎هایی را محدودتر می سازند. مشکلات مالی در روستاهای کشور که متحمل خسارت بالایی در زلزله ها می شوند، اجازه ساخت و سازهای مطابق با آیین نامه های اجرای ساختمان های مقاوم را نمی دهد. ضروری است روش‎های اجرایی آسان تر و ارزان تری که علاوه بر مقاومت کافی در برابر زلزله، با اقتصاد مردم روستاها و سطح توانایی تکنولوژیکی- اجرایی آنها متناسب باشد، جایگزین روش‎های پیشین شود. هرچند هم اکنون، سازمان‎های دولتی مشغول ساخت و ساز برای زلزله زدگان بم و روستاهای اطراف می باشند، ولی در سال های آتی که مردم خود باید به انجام این امر بپردازند، مجدداً همان مشکلات قبلی بروز خواهد کرد. بنابراین برای کاهش صدمات ناشی از زلزله ارائه و آموزش یک روش مقاوم و مطابق با اقتصاد این قشر از اجتماع امری اجتناب ناپذیر وحتی ضروری است. این مقاله به بررسی این سوال می پردازد که برای ساختن ساختمان در مناطق زلزله زده مانند زرند، باید روش‎های موجود را مورد بازبینی قرار داد، یا باید به تغییر اساسی درروش های ساخت پرداخت و در صورت ضرورت این تغییر چگونه می‎توان با توجه به ویژگی‎های اقلیمی، اقتصادی و اجرایی چنین مناطقی، روش هایی متناسب با توانایی های محلی و امکانات این مناطق ارائه داد.

با انقلاب صنعتی و تخصصی شدن علوم، معماری و سازه به دو رشته جدا از یکدیگر تبدیل گردیدند این جدایی زمینه ساز نزدیک شدن ایده های معمارانه به تخیلات هنرمندانه گردید. عوامل متعددی در این امر دخیل بوده اند که یکی از آن عوامل آموزش دروس سازه ای به معماران می باشد. لذا این مقاله ضمن مرور بر نقش سازه در معماری از منظر اندیشمندان، با بررسی پژوهش هایی که در برخی از دانشگاه های جهان با استفاده از ابزارهای مناسب برای اصلاح آموزش دروس ایستایی انجام پذیرفته است، به دنبال ارائه راهی برای برون رفت از این مشکل می باشد لذا در حوزه آموزش رشته معماری به تئوری های موجود در حیطه یادگیری توجه می نماید که اشاره دارند برای رسیدن به مرحله به کارگیری آموخته ها نیاز به بهره گیری از روش ها و ابزارهای مناسبی می باشد تا با مشارکت دادن دانشجو در فرآیند یادگیری، امکان درک حضوری و ملموس از مفاهیم ایستایی فراهم گردد. لذا فرضیه مقاله مبتنی بر بهره گیری از طبیعت برای آموزش ایستایی می باشد. این مقاله حاصل پژوهش میدانی در دانشگاه مازندران می باشد که از طبیعت برای آموزش مفاهیم ایستایی به دانشجویان رشته معماری بر مبنای مدل یادگیری بلوم بهره گرفته شده است و در آن ضمن تحلیل نتایج حاصله از این پژوهش، افزایش میزان یادگیری دانشجویان معماری را در درس ایستایی با بهره گیری از طبیعت را نشان می دهد.

بررسی رفتار ساختمان های جدید الاحداث در زلزله منطقه نشان دهنده آن است که عامل اصلی فروریختن ساختمان های ساخته شده توسط مردم و یا نهادهای مردمی در هنگام وقوع زلزله عدم یکپارچگی بین دیوار و سقف و در نتیجه عدم تشکیل یک سیستم مقاوم سه بعدی بوده است.عدم اجرای کلاف های افقی و قائم، علت صلی این عدم یکپارچگی می باشد. بر اساس نتایج این تحقیق، عوامل اصلی عدم مقاومت ساختمان های جدیدالاحداثی که توسط سازمان های اجرایی و نهادهای مسئول ساخته شده اند و حتی دارای تیرهای کلاف کننده بصورت افقی و قائم بوده اند( و به عنوان ساختمان های مقاوم در برابر زلزله طراحی و اجرا شده بودند) اتصالات سازه ای غیر مقاوم در برابر نیرو های افقی ، اجرای کلاف بندها با یک عدد میلگرد، استفاده از مصالح غیر مقاوم در برابر نیروهای جانبی، مهارنشدن میلگردهای قائم در سقف و عدم رعایت توصیه های آیین نامه ها بوده است. این تحقیق نشان می دهد استفاده از مصالح با وزن کمتر و مقاومت خمشی بیشتر، نظارت و کنترل دقیق بر روش های اجرا و ساخت ساختمان، دقت در اجرای جزئیات و اتصالات سازه ای ساختمان، توجه به نقاط تمرکز تنش در ساختمان می تواند در کاهش خسارات و صدمات ناشی از زلزله خصوصاً در ساختمان های روستایی مؤثر واقع گردد. نتایج این تحقیق بر اساس مطالعه رفتار کونه های مختلف ساختمان های جدید الاحداث در منطقه قانات نشان دهنده آنست که بمنظور احتراز از وارد شدن مجدد زیانهای عظیم انسانی و مالی بر جامعه خصوصاً جمعیت روستایی کشور ضروری است ظوابط آیین نامه طرح ساختمان ها در برابر زلزله ( از جمله توصیه های آئین نامه 2800 در مورد ساختمان ها ی با مصالح بنایی) دقیقاً رعایت گردد و بر محدودیت استفاده از سیستم های ترکیبی در سازه ساختمان ها تأکید گردد. در ایم زمینه تهیه دستوالعمل های اجرایی لازم توسط سازمان های مسئول در امر ساخت ساختمان های مسکونی و بازسازی مناطق زلزله زده بر اساس نتایج این تحقیق و تحقیقاتی از این گونه ضروری بشمار می رود. کلیدواژگان: زلزله، ساختمان، معماری، تخریب، قائنات، روستاهای : اردکول، آبیز، اسفدان، حاجی آباد، افین ، بشیران