سیده فاطمه زهرا مهری آدریانی

«سودگرایی» به عنوان یکی از نظریه های مهم اخلاقی، بر بیشینه سازی سود جمعی تأکید دارد. در سودگرایی رادیکال، بی طرفی کامل به عنوان یک الزام اخلاقی معرفی می شود و فرد موظف است بدون توجه به روابط شخصی، به یاری نیازمندان بشتابد. با این حال، این نگاه در همه ابعاد با آموزه های اخلاقی قرآن سازگار نیست؛ زیرا در سنّت اسلامی، مسئولیت هایی چون حمایت از خانواده، همسایگان و جامعه دینی اهمیت ویژه دارد. در مقابل، سودگرایی معتدل با تأکید کمتر بر بی طرفی مطلق، رویکردی منعطف تر و نزدیک تر به اخلاق قرآنی دارد. این دو رویکرد تفاوت هایی مهم در نحوه کمک رسانی دارند: سودگرایی رادیکال، فرد را به کمک به نیازمندترین افراد - فارغ از هر گونه وابستگی عاطفی یا دینی - فرامی خواند؛ در حالی که سودگرایی معتدل، ترجیح نزدیکان و هم کیشان را در چارچوبی اخلاقی و عقلانی مجاز می شمارد. این مقاله قصد دارد بی طرفی معتدل را در پرتو آیات و روایات ارزیابی کرده و نشان دهد که رویکرد اسلامی - چه در چالش تعیین حدود کمک رسانی و چه در اصل کاربردی بودن آموزه های اخلاقی در زندگی روزمرّه - نسبت به بی طرفی رادیکال ارجحیت دارد.  

در جهان کنونی که مسائلی چون فقر، تغییرات اقلیمی، جنگ و ... به بحرانی های فراملی تبدیل شده اند، نظریه پردازان اخلاقی به دنبال یافتن راهی برای پایان دادن یا کمترکردن عواقب ویران گر این بحران ها هستند. در این میان، اخلاق مراقبت معتقد است نظریه های سنتی به علت مبانی عقل گرایانه شان نمی توانند راه حل مؤثری برای این بحران ها عرضه دهند و این اخلاق مراقبت است که با توجه به اصول خود می تواند در این زمینه مؤثر واقع شود. با این وجود، این نظریه به علت تمرکز بر الگو های مادرانگی همواره متهم بوده که نسبت به عرصه عمومی بی توجه است؛ چراکه بر خلاف رویکرد های سنتی اخلاق، بیشتر به حوزه خصوصی و روابط افراد با دیگرانِ خاص شان توجه دارد. از این رو، در این مقاله قصد آن است تا دامنه دیگرپروایی در اخلاق مراقبت روشن شود و به این سؤال پاسخ داده شود که آیا اخلاق مراقبت درحقیقت به حوزه عمومی یا به بیان دقیق تر، به بحران های جهانی بی تفاوت است؟ بر همین اساس، با بررسی نظریات فیلسوفان این عرصه، درنهایت به این نتیجه رسیدیم که اگرچه توجه اخلاق مراقبت بیشتر بر ساحت خصوصی است، اما محصور در این حوزه نیست. آن چنان که عده ای از فیلسوفان مراقبت به طور خاص در باب پروا داری در ساحت عمومی، مسائل سیاسی و بین المللی نظرورزی کرده اند.