عباس عسکری ندوشن

عباس عسکری ندوشن

مدرک تحصیلی: استادیار جمعیّت شناسی دانشکد هی علوم اجتماعی، دانشگاه یزد
پست الکترونیکی: aaskarin@yazd.ac.ir

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۵۲ مورد.
۲۱.

نقش تغییرات سن و علت مرگ در افزایش امید زندگی در ایران در دهه اخیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۴ 109-134

کلیدواژه‌ها: امید زندگی بیماری های قلبی- عروقی حوادث غیرعمدی علل مرگ ومیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۹ تعداد دانلود : ۴۷۷
این مطالعه در تلاش است تا سهم گروه های سنی و علل مرگ ومیر در افزایش امید زندگی در ایران در دهه اخیر را محاسبه کند. داده های مرگ ومیر از سامانه ثبت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخذ شده است. میزان مرگ ومیر کودکان با استفاده از روش رویکرد نسلی بین دو سرشماری و مرگ ومیر بزرگسالان با استفاده از روش بنت - هوریوشی اصلاح شده است. نتایج نشان داد که طی دهه اخیر مرگ ومیر اطفال سهم قابل توجهی در افزایش امیدزندگی دو جنس در کشور دارند. گروه های سنی سالمندی سهم مهمتری در افزایش امید زندگی مردان و زنان داشته اند. با این وجود سهم سنین میانی در افزایش امید زندگی مردان نیز قابل توجه است. تغییرات مرتبط با مرگ ناشی بیماری های قلبی- عروقی به ویژه در زنان و حوادث غیرعمدی به ویژه در مردان علل عمده افزایش امید زندگی در کشور بوده اند. علی رغم تاثیر مثبت تغییرات سطح و الگوی علل اصلی مرگ ومیر بر افزایش امید زندگی در کشور، همچنان پتانسیل زیادی برای افزایش بیشتر امید زندگی، به ویژه از طریق مهار و کنترل مرگ ومیر ناشی از سرطان ها و مرگ ومیر ناشی از بیماری های قلبی- عروقی در مردان وجود دارد که نیازمند برنامه ریزی های بهداشتی مناسب است.
۲۲.

نقش مهاجرت داخلی در بازتوزیع جمعیت ایران (دوره زمانی 1395-1370)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۵ 33-66

کلیدواژه‌ها: مهاجرت داخلی بازتوزیع جمعیت اثرگذاری مهاجرت مهاجرت خالص الگوی سکونتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۱ تعداد دانلود : ۴۳۱
مهاجرت با ایجاد تغییر در توزیع جمعیت و الگوهای سکونتی، روی توزیع منابع، خدمات بهداشتی و رفاهی و توسعه اقتصادی مناطق تأثیر فراوانی دارد و موجب تغییر در برنامه ریزی های منطقه ای و ملی می شود. به منظور اثربخشی این برنامه ریزی ها، دارا بودن دانشی عمیق در مورد جریان های مهاجرتی ضروری است. مطالعه حاضر، با استفاده از داده های سرشماری 1375 تا 1395 به بررسی تأثیر مهاجرت بر بازتوزیع جمعیت و تغییر الگوهای سکونتی کشور (براساس دوره های زمانی پنج ساله 95-1370) پرداخته است. یافته ها نشان می دهد که در دوره مطالعه، همواره شهرستان های مرزی (به ویژه غرب و جنوب شرقی کشور) بالاترین مهاجرفرستی و شهرستان های بزرگ (عمدتاً در مناطق مرکزی کشور)، بالاترین مهاجرپذیری را تجربه کرده اند. علی رغم تفاوت های شهرستانی، میزان اثربخشی مهاجرت طی دوره های 95-1385 کاهش یافته است. مسیر مهاجرت های داخلی نیز پس از سه دوره مهاجرت (70-1365، 75-1370 و 85-1380) که از سمت مناطق کم تراکم به سمت مناطق پرتراکم در جریان بوده است، در دوره 90-1385 جریان معکوسی را تجربه کرد و از سوی مناطق پرتراکم به سمت مناطق کم تراکم شکل گرفت. اما مجدداً در دوره آخر (95-1390)، با شدت بیشتری به مهاجرت از سمت مناطق کم تراکم به مناطق پرتراکم بازگشت. انتظار می رود چنانچه از تمرکزگرایی امکانات و سرمایه گذاری ها در شهرستان های بزرگ کاسته نشود و روند توسعه ناموزون کشوری ادامه پیدا کند، جریان های مهاجرتی همچنان از سوی مناطق کم تراکم به سمت مناطق پرتراکم استمرار یابد.
۲۳.

تعیین کننده های شکاف بین تعداد فرزندان واقعی و ایده آل در شهر تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۳ 43-79

کلیدواژه‌ها: شکاف باروری موجود باروری ایده آل زنان شهر تبریز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۳ تعداد دانلود : ۴۷۵
باروری زیر سطح جایگزینی علی رغم غالب بودن هنجار دو فرزندی در جامعه، می تواند نشان از ش کاف می ان تعداد ایده آل و تعداد واقعی فرزندان باشد. مقاله حاضر، به بررسی شکاف بین تعداد فرزندان موجود و ایده آل زنان همسردار 49-15 ساله شهر تبریز می پردازد. داده ها حاصل پیمایشی است که با استفاده از پرسشنامه در بین 550 زن همسردار تبریزی در سال 1395گرد آوری شده است. یافته ها نشان داد 60 درصد از زنان تعداد فرزندان ایده آل آن ها کمتر از تعداد موجود است (کم برآورده شده) و ده درصد تعداد فرزندان موجود آن ها بیش از تعداد ایده آل است (بیش برآورده شده). یکی از تعیین کننده های اصلی بیش برآورده و کم برآورده متغیر سن در اولین ازدواج می باشند. افزایش سن در اولین ازدواج احتمال قرار گرفتن پاسخگو در گروه کم برآورده شده را افزایش می دهد. افزایش فشار شبکه اجتماعی، احتمال قرار گرفتن فرد در گروه بیش برآورده شده را افزایش می دهد. تأثیر افزایش کنترل درک شده رفتار مطابق با انتظار بود و احتمال قرار گرفتن فرد در گروه بیش برآورده شده را کاهش می دهد. ضرایب تعیین مدل حاکی از آن است که مدل رگرسیونی توانسته 36 درصد از تغییرات متغیر شکاف را تبیین کند. با توجه به اینکه اکثر افراد در نمونه مورد مطالعه هنوز باروری خود را تکمیل ننموده اند، کاهش شکاف بین باروری واقعی کامل شده و ایده آل باروری مورد انتظار است.
۲۴.

تحلیلی از مشخصه های اقتصادی- اجتماعی مرتبط با طلاق در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران سال هشتم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۵) 1 - 16

کلیدواژه‌ها: طلاق همبسته های اقتصادی - اجتماعی رگرسیون لوجستیک ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۹ تعداد دانلود : ۴۲۹
طی دهه های اخیر، طلاق در ایران روند رو به افزایشی داشته است. این مقاله روند تغییرهای طلاق و همچنین، مشخصه های اقتصادی- اجتماعی افراد مطلقه ایران را در سالیان اخیر بررسی می کند. برای این کار، از داده های ثبت احوال کشور، و همچنین، از نتایج منتشرشده سرشماری های 1365 تا 1395 و اطلاعات فردی مربوط به نمونه 2 درصدی سرشماری 1395 استفاده شده است. برای بررسی اهمیت نسبی همبسته های متفاوت افراد، مدل رگرسیون لوجستیک برای داده های سطح فردی سرشماری 1395 به کار برده شده است. یافته های پژوهش، روند رو به رشد طلاق را در طی سالیان اخیر نشان می دهد. درصد افراد مطلقه طی سرشماری های 1365 تا 1395 افزایش داشته است. گذشته از آن، نسبت افراد مطلقه باسواد بیشتر از افراد مطلقه بی سواد است. بیشترین طلاق ها در سال های ابتدایی ازدواج اتفاق افتاده است. مطابق یافته های تحلیل چندمتغیره نیز احتمال بودن در وضعیت طلاق، در بین زنان بیش از مردان، در بین ساکنان نقاط شهری بیش از نقاط روستایی و در میان بیکاران، بیش از سایر وضعیت هااست. همچنین، براساس نتایج، تحصیلات، رابطه ای U- شکل معکوس را با تجربه طلاق نشان می دهد؛ به طوری که داشتن تحصیلات «راهنمایی و متوسطه» و «دیپلم»، بیشترین احتمال ماندن در وضعیت طلاق را نشان می دهد. در سطوح پایین تر و بالاتر تحصیلی این احتمال کمتر برآورد می شود.
۲۵.

صاحب خانه شدن در ایران: تحلیلی بر رابطه ویژگی های سرپرست خانوار و مالکیت مسکن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۵ 67-95

کلیدواژه‌ها: مالکیت مسکن سرپرست خانوار نحوه تصرف سیاستگذاری مسکن اجاره نشینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۷ تعداد دانلود : ۳۴۶
مسکن و سرپناه از جمله نیازهای اولیه هر خانوار شمرده می شود و شکل گیری و افزایش تعداد خانوارها در جمعیت، به معنای تقاضای بیشتر برای واحدهای مسکونی است. با هسته ای شدن خانواده و عمومیت یافتن الگوی سکونت نومکان، داشتن خانه و مسکن مستقل، جزء اولویت ها و اهداف مهم در چرخه زندگی افراد و خانوارهاست که معمولا به تناسب شرایط و ویژگی ها خود مایلند خانه ای مخصوص خود داشته باشند. مقاله حاضر، چگونگی ارتباط ویژگی های سرپرستان خانوار با احتمال مالکیت مسکن در ایران را مورد تحلیل قرار می دهد. برای این منظور، داده های سطح فردی سرشماری 1390 کشور مورد استفاده قرار گرفته و با استفاده از تحلیل های دومتغیره و چندمتغیره، احتمالات مربوط به نحوه تصدی گری مسکن برحسب تفاوت در مشخصه های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی سرپرستان خانوارها برآورد گردیده است. یافته ها نشان می دهد که وضعیت مالکیت واحدهای مسکونی برحسب ویژگی های سرپرستان خانوار، نظیر جنسیت، محل سکونت و تولد، بعد خانوار، وضع زناشویی، اشتغال، تحصیلات و سن تفاوت دارد و 29 درصد از تغییرات نسبت احتمالات مالکیت مسکن را تبیین می کنند. بررسی های بیشتر در خصوص جایگاه مسکن در اولویت های سبد هزینه خانوار، فشار هزینه های مسکن بر اقتصاد خانوارها، و حتی ارتباط موضوع مسکن با تصمیم های جمعیتی زوجین و خانواده ها در خصوص ازدواج و تشکیل خانواده جوانان، تصمیم به داشتن فرزند و تعداد فرزندان و نظایر آن در تحقیقات آتی ضرورت دارد.
۲۶.

تغییرات الگوهای سکونتی ایران با تأکید بر مهاجرت داخلی طی دوره 1395-1370(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶) 153 - 188

کلیدواژه‌ها: مهاجرت داخلی الگوهای اقامتی توزیع فضایی تراکم جمعیت میزان خالص مهاجرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۴ تعداد دانلود : ۵۶۹
مهاجرت مهم ترین منبع تأمین نیروی انسانی برای بازارهای کار و توسعه اقتصادی است. ازاین رو شناخت هرچه بیشتر و جامع تر مهاجرت و توزیع فضایی آن در تحقیقات علمی و برنامه ریزی های کاربردی ضروری است. هدف از مقاله حاضر بررسی الگوهای اقامتی مهاجران و روند تغییرات آن طی دوره 95-1370 می باشد. روش مورد استفاده تحلیل ثانویه داده های چهار دوره سرشماری 1395-1375 است. نتایج نشان داد که میزان خالص مهاجرت کشور طی دوره های مختلف نوساناتی داشته اما مسأله قابل تأمل در خالص مهاجرتی کشور، توزیع فضایی این شاخص است. شهرستان های مرکزی کشور مانند کرج، پاکدشت، اصفهان، سمنان و .... همواره مهاجرپذیری بالایی تجربه کرده اند. درحالیکه شهرستان های نواحی مرزی به ویژه مناطق غرب، شمال غرب و جنوب شرق با مهاجر فرستی بالایی روبرو بوده اند. هماهنگ با این الگو، نتایج توزیع فضایی جریان مهاجرت داخلی نیز نشان داد که الگوهای اقامت کشور طی دوره ها مورد بررسی همواره از سوی شهرستان های کم تراکم به سمت مناطق پرتراکم بوده است و تنها در دوره 90-1385 مهاجرت با شدت ضعیفی روند معکوس داشته است. بر این اساس، مهاجرپذیری شهرستان های بزرگ کشور همچنان در حال افزایش است که در صورت تداوم این جریان، مقاصد مهاجرتی با تشدید مشکلات زیرساختارهای رفاهی و خدماتی، آلودگی های زیست محیطی، اشتغال کاذب و ... روبرو خواهند شد.
۲۷.

ساختار فضایی مهاجرت های بین استانی در ایران: کاربرد مدل های لگاریتم خطی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۸ 69 - 111

کلیدواژه‌ها: ساختار فضایی مدل های لگاریتم خطی مهاجرت داخلی مهاجرت بین استانی ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۱ تعداد دانلود : ۵۲۶
هدف مقاله پیش رو، بررسی ساختار فضایی مهاجرت های بین استانی در ایران با استفاده از مدل های لگاریتم خطی است. برای این منظور، داده های مهاجرتی بین استانی در سرشماری های 1390 و 1395 مورد تحلیل قرار گرفته و سپس آینده جریان های مهاجرتی بین استانی تا 1405 ترسیم شده است. برپایه یافته ها، سطح کلی مهاجرت های بین استانی در دو سرشماری 1390 و 1395، چهار درصد افزایش یافته است. استان تهران، بیشترین سهم را از نظر مبدأ و مقصد مهاجرت ها داشته است و انتظار می رود این جایگاه را تا سال 1405 حفظ نماید. با این وجود، ساختار فضایی مهاجرت ها طی دو سرشماری اخیر برای بیشتر استان ها ثابت نبوده است. نتایج نشان می دهد که استان های کشور بیشترین تعامل مهاجرتی را با استان های همسایه خود داشته اند که درعین حال، از سطح توسعه یافتگی بالاتری نیز برخوردار بوده اند. در مجموع، ساختار فضایی مهاجرت های داخلی در ایران، متأثر از الگوی نامتوازن توسعه در استان های کشور شکل گرفته است. بنابراین، سیاست هایی که بتواند به کاهش نابرابری های منطقه ای در کشور منجر شود، به بازتوزیع بهینه جمعیتی کشور کمک خواهد نمود.
۲۸.

عوامل تعیین کننده نگرش به ازدواج و تشکیل خانواده در شهر یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۳ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۵) 131 - 162

کلیدواژه‌ها: نگرش به ازدواج فردگرایی سرمایه فرهنگی خودتحقق بخشی زنان شهر یزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۸ تعداد دانلود : ۸۲۷
ابعاد گوناگون رفتاری و نگرشی مرتبط با ازدواج و خانواده در ایران، طی دهه های اخیر تغییر کرده اند. مقاله حاضر نگرش های ازدواج را در پنج بُعد شامل نگرش نسبت به تجرد، ازدواج غیرخویشاوندی، اولویّت ازدواج بر تحصیلات برای دختران، تأخیرِ ازدواج جوانان و رابطه دوستی قبل از ازدواج مورد مطالعه قرار می دهد. داده های تحقیق از طریق پیمایش در بین  723 نفر از زنان 49-15 ساله شهر یزد گردآوری شده است. یافته ها بیانگر آن است که تفاوت های نگرشی زنان شهر یزد به ابعاد مختلف ازدواج و تشکیل خانواده، برحسب متغیّرهای زمینه ای (نظیر سن و وضعیّت تأهل) مستقل از تأثیر عوامل و متغیرهای فرهنگی و ارزشی چندان چشمگیر نیست. در مقابل، متغیّرهایی نظیر فردگرایی، خودتحقق بخشی و سرمایه فرهنگی اهمیّت نسبی بیشتری در تیببن این تفاوت های نگرشی ایفا می کنند. به اختصار، این نتایج، هماهنگ با آن دسته از تبیین های نظری است که تفاوت ها و تغییرات نگرشی ازدواج و خانواده را در کهکشان گسترده تر تحوّلات فرهنگی و ارزشی جوامع معاصر می نگرند. با این وجود، چگونگی فرآیند ادغام نگرش ها، عقاید و اخلاقیات خانواده با مؤلّفه های ارزشی کلان و روبه گسترشی نظیر فردگرایی، خودتحقق بخشی و حتی طیف وسیعی از ارزش های اجتماعی- فرهنگی بررسی نشده در این پژوهش، نظیر اشاعه ایده های توسعه، برابری جنسیتی، فرامادی گرایی و ... مستلزم تحقیقات جداگانه ای است.
۲۹.

تعیین کننده های سن قصد شده ازدواج: پژوهشی در میان جوانان شهر اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی ایران سال ۲۲ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 104 - 129

کلیدواژه‌ها: جوانان قصد سن ازدواج اصفهان جمعیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۲۶۹
تحولات سن ازدواج در ایران که در بستر تغییرات گسترده ساختاری و نگرشی دهه های اخیر رخ داده است، در پژوهش های مختلفی مطالعه شده، اما تاکنون تعیین کننده های سن قصد شده ازدواج کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. این پژوهش با هدف مطالعه تعیین کننده های سن قصد شده ازدواج جوانان هرگز ازدواج نکرده در شهر اصفهان صورت پذیرفت. نمونه تحقیق 400 نفر از جوانان مجرد واقع در سنین 35-18 ساله در شهر اصفهان می باشند. داده ها به روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه در سال 1399 جمع آوری گردید. برای آزمون فرضیه ها از آزمون تحلیل واریانس، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. یافته ها نشان داد میانگین سن قصد شده ازدواج در شهر اصفهان برای پسران 2/28  و برای دختران 6/26 سالگی است  در حالی که سن مطلوب ازدواج پایین تر از میانگین سن قصدشده برای ازدواج آنان است. شکاف موجود بیانگر این مطلب می باشد که مسئله ازدواج تحت تاثیر عوامل زیادی می باشد که براساس یافته ها، متغیرهای پایبندی دینی، سابقه کار و هدایت دوستان دارای رابطه ای معنادار با سن قصد شده ازدواج دختران هستند و متغیرهای تحصیلات، پایبندی دینی و طبقه اجتماعی-اقتصادی نیز دارای رابطه ی معنادار با سن قصد شده ازدواج پسران هستند. در مجموع، بر اساس نتایج این مطالعه، در کنار عوامل اقتصادی، تغییرات ارزشی و نگرشی هم در سن قصد شده ازدواج اهمیت دارد و با توجه به بالا بودن سن قصد شده ازدواج، تسهیل ازدواج جوانان و تشویق آن ها به ازدواج در سن مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
۳۰.

مادران و تربیت نسل؛ کاوشی انتقادی از دغدغه های اجتماعی مادران در رابطه با فرزندپروری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی دوره چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۶) 117 - 175
تعداد بازدید : ۵۲۵ تعداد دانلود : ۲۷۲
فرزندآوری و فرزندپروری میوه و ثمره زندگی مشترک زوجین است؛ اما در ترازوی تقسیم وظایف و مسئولیت ها، کفه مربوط به مادر به صورت نابرابری سنگین تر از پدر است و رنج ها و مشقات فرزندپروری عمدتاً بر دوش مادر نهاده می شود. بسترهای فرهنگی، عنصری مهم و کلیدی در تعریف حجم و چگونگی توزیع وظایف و مسئولیت های مادری هستند. با این وجود، چالش ها، دغدغه ها و رنج های مادر در حوزه تربیت فرزندان و فرزندپروری کمتر در کانون توجه تحقیقات اجتماعی و فرهنگی بوده است. این مقاله با هدف بررسی این مسائل و چالش ها، به روش کیفی انتقادی کارسپیکین صورت گرفته است. داده های پژوهش، در شهرستان زرند استان کرمان و برمبنای مصاحبه عمیق با پانزده مادر دارای فرزند زیر دو سال گردآوری شده است. یافته های پژوهش در پنج مرحله و با استفاده از رویکردهای امیک و اتیک محور تحلیل و ارائه شد. یافته ها نشان دهنده فشارها، دغدغه ها و چالش های فرزندپروری، همیاری ضعیف مردان در فرزندپروری، توقعات فزاینده فرزند، ضرورت آرامش در محیط خانواده و نظایر آن بود. برپایه نتایج، رنج ها و مشقّات مادر و دغدغه ها و مشغله های طاقت فرسای او در قبال تربیت و پرورش فرزند، در شرایط تحولات شتابان اجتماعی و فرهنگی در دوران معاصر مضاعف شده است. از این جهت، ارتقاء حمایت های اجتماعی و خانوادگی از نقش مادر در زمینه فرزندپروری، تأمین امکانات رفاهی و فراغتی برای مادر و ارائه آموزش های فرزندپروری به مادران از طریق نهاد های آموزشی و رسانه های فرهنگی مورد تأکید نتایج مطالعه حاضر است.
۳۱.

الگوها و تعیین کننده های ترجیح جنسیتی در شهرستان نکا، استان مازندران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱۷ 171-197

کلیدواژه‌ها: ترجیح جنسیتی تمایلات فرزندآوری باروری نقش های جنسیتی ارزش فرزند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۵ تعداد دانلود : ۳۴۳
در تحقیق حاضر، برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با ترجیح جنسیتی مورد مطالعه قرار می گیرد. واکاوی ادبیات تحقیق مؤید آن است که اولا، پدیده ترجیح جنسیتی نه تنها با حاملگی های ناخواسته و تمایلات باروری مرتبط است، بلکه پیامدهای جمعیت شناختی دیگری مانند افزایش مرگ ومیر مادری را نیز سبب می شود. ثانیا، الگوی "فرزندآوری منبعث از ترجیح جنسیتی" هنوز هم در برخی از جوامع در جهان وجود دارد. یافته های مقاله، مبتنی بر پیمایشی است که نمونه آن را 743 نفر از زنان 15 -49 ساله همسردار ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان نکا در استان مازندران تشکیل می دهند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق مبین آن است که علیرغم کاهش باروری به زیر سطح جانشینی در استان مازندران طی سالیان اخیر، ترجیح جنسیتی مبتنی بر فرزند پسر در بستر اجتماعی تحت مطالعه، همچنان رایج و متداول است. مطابق یافته ها، تعیین کننده های اصلی تمایل به فرزندآوری عبارتند از: سن، طول مدت ازدواج، تعداد فرزندان موجود و ترکیب جنسیتی مطلوب فرزندان. علاوه بر این، هم تمایلات فرزندآوری و هم ترجیحات جنسیتی به طور معنی داری تحت تاثیر متغیرهای نگرشی به ویژه نگرش به ارزش فرزند و نگرش به نقش های جنسیتی قرار دارند
۳۲.

مطالعه بسترهای مردسالارانه رویداد ازدواج زودهنگام در میان زنان مهاجر افغان مقیم شهر یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اجتماعی ایران سال سیزدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ 78 - 110

کلیدواژه‌ها: مردسالاری ازدواج زودهنگام زنان مهاجر زنان افغان شهر یزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۶ تعداد دانلود : ۴۴۲
پژوهش حاضر به کاوش در بسترهای شکل گیری ازدواج زودهنگام در میان زنان مهاجر افغانی می پردازد که در شهر یزد اقامت دارند. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه ای انجام شده است. برای این منظور، از طریق مصاحبه عمیق، تجربه ازدواج زودهنگام در میان 20 نفر از زنان افغان مقیم شهر یزد مطالعه شد. داده های گردآوری شده، به وسیله کدگذاری باز، محوری و گزینشی تحلیل شد و یافته ها شامل 17 مقوله اصلی و یک مقوله هسته، الگوی پارادایمی و طرح واره نظری ارائه شد. نتایج حاکی از آن بود که ازدواج زودهنگام در بستری مردسالارانه رخ می دهد که برتری قدرت مردان را به صورتی مشروع و پذیرفته شده بازمی تاباند و با خشونت های سراسربین، ارزش زدایی از زنان و درمقابل، تعریف ارزش افزوده برای پسران، برساخته می شود. زنان در برابر مردسالاری مسلط، راهبردهایی همچون فرار از خانه، سازگاری ابتر و مقاومت پوشالی اتخاذ می کنند که فرایند خودآسیب رسانی، آوار آرزوها-عواطف، نارضایتی از زندگی و عوارض جسمانی ازدواج زودهنگام از پیامدهای آن است.
۳۳.

فرزندپذیری در آینه دیگرانِ مهم: مطالعه ای داده بنیاد از فرآیند مواجهه والدین با فشارهای هنجاری فرزندپذیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۰ 167 - 201

کلیدواژه‌ها: فرزندپذیری خانواده های فرزندپذیر فرزندخواندگی ناباروری دیگرانِ مهم شهر یزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۲۹۲
فرزندپذیری یکی از راه های تجربه والدگری به ویژه برای زوجین نابارو است. به رغم اهمیت جمعیت شناختی فرزندپذیری، تاکنون تحقیقات اجتماعی در ایران، کمتر به ابعاد این موضوع توجه نموده اند. پژوهش حاضر، برمبنای رویکرد نظریه زمینه ای، فرآیند مواجهه والدین فرزندپذیر را با انواعی از فشارهای هنجاری مطالعه می کند. براساس نمونه گیری نظری و هدفمند، با 15 نفر از مادران فرزندپذیر شهر یزد مصاحبه عمیق صورت پذیرفت. داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و گزینشی، تحلیل و در قالب خط داستان (شامل 12 مقوله اصلی و یک مقوله هسته) و مدل پارادایمی ارائه شدند. براساس یافته ها، پدیده اصلی پژوهش «رنجیدگی از ترحم دیگران» بود که به واسطه شرایط علی (نازایی قطعی، قاضیان مشرف به صحنه و ارزش بالای فرزند برای معنابخشی به زندگی) برساخته می شود و زوجین فرزندپذیر در قبال این امر، راهبردهای کنش های موقعیتی و یا ایستادگی در برابر مشکلات با پوشیدن کفش آهنین را برمی گزینند. با فعال شدن این استراتژی ها در بین خانواده های فرزندپذیر، درنهایت پیشنهاداتی برای فرزندپذیری به خانواده های مشابه ارائه می شود. یافته ها همچنین بیانگر آن است که اکثر زوجین فرزندپذیر احساسات منفی ناشی از دریافت دل نگرانی از سوی دیگران مهم را تجربه کرده اند. پیش داوری اطرافیان، ناهمراهی خانواده ها، دغدغه در مورد گذشته فرزندخوانده و... برخی از مهم ترین زمینه های شکل دهنده به این دل نگرانی هاست.
۳۴.

ارزیابی نیازهای جوانان و اولویت های سیاستی مرتبط با آنان در شهر یزد با به کارگیری الگوی اهمیت - عملکرد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی کاربردی سال بیست و نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۷۰) 39-64

کلیدواژه‌ها: نیاز تحلیل اهمیت - عملکرد نیازهای اقتصادی جوانان یزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۳۹۴
در سالیان اخیر، نسل جوانان جمعیت ایران، تغییرات سریع جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی را تجربه کرده است. جوان بودن جمعیت کشور و متنوع بودن نیازهای آنها جامعه را با انبوهی از خواسته ها و نیازها روبه رو کرده است که باعث می شود پاسخ گویی به نیازهای نسل جوان اهمیت فراوانی بیابد. پژوهش حاضر، خلأهای موجود بین نیازها و مشکلات جوانان را بررسی و تعیین کرده است. داده ها از یک پیمایش مقطعی در سال 1395 به دست آمده که اطلاعات لازم در بین نمونة 400 نفری (200 نفر دختر و 200 نفر پسر) جوانان واقع در سنین 29-15 سالله در شهر یزد گردآوری شده است. برای تحلیل داده ها از الگوی تحلیل اهمیت - عملکرد استفاده شد. نیازهای جوانان در قالب چهار بُعد اقتصادی، اجتماعی، آموزشی - فرهنگی - هنری و تفریحی - ورزشی طبقه بندی شد و براساس الگوی تحلیل اهمیت - عملکرد تحلیل و تبیین شد. باتوجه به 35 مؤلفة بررسی شده در این پژوهش، نتایج نشان داد امکانِ داشتن یک شغل خوب و باثبات، امکان صاحب خانه شدن و تهیة منزل مسکونی، امکان کسب درآمد، توانایی تأمین مخارج زندگی، وجود پارک و تفریحگاه، امکان خرید خودروی مناسب، وجود پارک ها و بوستان های مخصوص بانوان، توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی، فراهم بودن زمینة ازدواج و وجود برنامه های مشارکت جوانان در اولویت نیازهای جوانان قرار گرفتند.
۳۵.

درک مهاجران از فاصله اجتماعی با ایرانیان: پژوهش کیفی در بین مهاجران افغانستانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران سال یازدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۳۹) 1 - 26

کلیدواژه‌ها: فاصله اجتماعی مرزبندی فاصله گذاری مهاجران افغانستانی مهاجرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۳ تعداد دانلود : ۲۵۲
فاصله اجتماعی بیانگر دوربودن و یا نزدیک بودن گروه های اجتماعی نسبت به همدیگر است. دوری اجتماعی یا فاصله زیاد اجتماعی، بیشتر با احساس بی اعتمادی، ترس و دلهره و برعکس، نزدیکی اجتماعی، با حس تعلق و هویت مشترک همراه است. حضور و اقامت درازمدت مهاجران افغانستانی در سرزمین ایران، این پرسش را مطرح می کند که نسل های مختلف مهاجران، چه درک و تفسیری از فاصله اجتماعی موجود میان خود و جامعه میزبان دارند؟ و در شکل گیری این احساس فاصله اجتماعی، چه سازوکارها و فرایندهایی فعال است؟ پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد برساخت گرا و روش تحقیق کیفی داده بنیاد، تلاش دارد به این پرسش ها پاسخ دهد. برای این منظور، اطلاعات مورد نیاز ازطریق مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با 45 مشارکت کننده، گردآوری شد. بر پایه نتایج تحلیل ها، 7 مقوله اصلی درک و تفسیر مهاجران از فاصله اجتماعی و فرآیندهای آن را تبیین می کند که عبارتند از: فاصله نهادی، فاصله گذاری رسانه ای، فاصله عاطفی، محدودشدن سقف آرزوها، پروبلماتیک تعلق، ترجیح تعاملات درون شبکه ای، ازدواج بین ملیتی به عنوان یک تهدید و فرصت. مقوله مرکزی «مرزبندی دوسویه» به دست آمد. براساس نتایج، فاصله گذاری اجتماعی با فرآیندهای مرزبندی سروکار دارد و بر مکانیزم هایی استوار است که در سه سطح نهادی، ساختاری و نمادین عمل می کنند. فرایند فاصله گذاری اجتماعی در بین مهاجران افغانستانی در ایران، مرزبندی دوسویه را به وجود آورده است.
۳۶.

ادغام هویتی مهاجران افغانستانی در ایران: یک مطالعه داده بنیاد(مقاله پژوهشی وزارت بهداشت)

نویسنده:
منبع: رفاه اجتماعی سال ۲۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۸۹ ۲۰۶-۱۶۵

کلیدواژه‌ها: هویت اجتماعی ادغام هویتی انتقال هویتی ادغام مهاجران افغانستانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۳۱۵
مقدمه: ایران در چهار دهه گذشته میزبان مهاجران خارجی، عمدتا افغانستانی و عراقی بوده است. یکی از ابعاد کلیدی زندگی مهاجران که در بستر زندگی و اقامت در جامعه میزبان دچار تغییر می شود، هویت است. هویت، عنصر مهم در فرایند سازگاری مهاجران است. هدف این مقاله، کندوکاو ادغام هویتی در بین مهاجران افغانستانی نسل اول و دوم در ایران است. روش: پژوهش در چارچوب رویکرد برساخت گرا و روش تحقیق کیفی داده بنیاد اجرا شده است. شیوه نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی بوده و با 45 نفر مشارکت کننده مصاحبه نیمه ساختاریافته بعمل آمده است. جهت تجزیه و تحلیل یافته ها از روش کدگذاری نظری استفاده شده است. یافته ها: یافته ها بیانگر هشت مقوله اصلی شامل؛ ترس از ابراز هویت، هویت یابی ایرانی، پنهان سازی هویت، بحران هویتی، قیاس با همسالان ایرانی، احساس تعلق به هویت قومی، و قیاس با همسالان افغانستانی استخراج شد. با جمع بندی مقوله های اصلی «برزخ هویتی» به عنوان مقوله نهایی تعیین شد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج، فرایند ادغام هویتی یک فرایند بین نسلی نبوده و بستگی به شکل گیری تعاملات بین فردی در سطوح خرد، میانی و کلان دارد. همچنین مهاجرین با این چالش روبرو هستند که نمی توانند هویت های اجتماعی متفاوت خود را به گونه ای توسعه دهند که به آن ها امکان دهد هم هویت قومی و هم هویت ملی (مقصد) را تایید کنند.
۳۷.

برهمکنش درونی شدن ازدواج زودهنگام و مقاومت های پیشِ روی آن در میان نسل دوم زنان مهاجر افغانستانی مقیم شهر یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۵ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۹) 177 - 216

کلیدواژه‌ها: جامعه پذیری ازدواج زودهنگام زنان مهاجر افغانستانی نظریه زمینه ای یزد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۶۴۳
مقاله پیش رو قصد دارد بسترهای جامعه پذیری و درونی سازی ازدواج زودهنگام در میان زنان مهاجر افغانستانی مقیم شهر یزد را مطالعه کند. پژوهش با رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه ای، انجام گرفته است. داده های تحقیق در زمستان 1397 از طریق مصاحبه عمیق با 20 نفر مشارکت کننده گردآوری شده است. برمبنای یافته ها، ازدواج زودهنگام در بستری رخ می دهد که سنت ازدواج زودهنگام از طریق یادگیری اجتماعی، از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد و این پدیده از مقولاتی چون همسانی نسل ها در امر ازدواج و نقش پررنگ مادران در تربیت فرزندان و انتقال ارزش ها، برساخت شده است. به گونه ای که زمان و شکل ازدواج ها، به دلیل تسلط تفکرات اجتماعی سنتی، تفاوت های بین نسلی محسوسی را نشان نمی دهد و جامعه پذیری نیز به عنوان عاملی مهم، به تثبیت این امر کمک کرده است. اما این زنان به سبب تجربه زیسته ازدواج زودهنگام و نارضایتی نسبی از آن، خواسته ها و تمایلات دست نیافتنی خود برای فرزندان شان را در آینده ای آرمان شهری مطالبه می کنند. گرچه ازدواج زودهنگام ممکن است در گذر زمان و با جابجایی در افق های ذهنی و نگرشی، به تدریج با مقاومت ها و در نتیجه تغییراتی مواجه شوند، اما ارزش های اجتماعی و سنت های ریشه دار گذشته، به صورت بین نسلی در بازتولید ازدواج زودهنگام، همچنان فعالانه ایفای نقش می کنند.
۳۸.

مسأله مندی زمان در دوران بازنشستگی:کاوشی کیفی از مسأله فراغت در میان مردان بازنشسته شهر تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال سیزدهم تم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۶ 119-153

کلیدواژه‌ها: اوقات فراغت مسأله مندی زمان بازنشستگی گذران وقت تبریز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۴۸۲
برای بسیاری از افراد، ورود به دوران بازنشستگی، مرحله ای مهم در چرخه زندگی همراه با پیامدهای معنادار اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و خانوادگی است. انتقال از وضعیت شاغل بودن به بازنشسته شدن، یک گذار نقش مهم در مسیر زندگی است که به رغم آنکه شاید اهمیت آن از پذیرش و انتقال نقش های جدید در دوران جوانی مانند عهده دار شدن نقش های شغلی، همسری، والدی، و نظایر آن کمتر نباشد، اما کاوش های علمی چندان گسترده ای پیرامون آن صورت نگرفته است. پژوهش حاضر به مطالعه مسأله مند بودن اوقات فراغت در میان مردان بازنشسته شهر تبریز و نحوه مواجهه آنان با موضوع گذران وقت در دوران پس از اشتغال می پردازد. با استفاده از رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه ای، 23 نفر از مردان بازنشسته شهر تبریز مصاحبه شدند. اطلاعات گردآوری شده با استفاده از کدگذاری باز، محوری و گزینشی مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها در قالب خط داستان، (شامل 10 مقوله اصلی از قبیل دیگری امیدبخش، دوآلیسم جهت گیری دینی، بازنشستگی سالم، جامعه پذیری نسلی ورزشی) و مدل پارادایمی ارائه شدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مردان بازنشسته در شهر تبریز، استراتژی های گذران وقت متنوعی را تجربه می کنند. به بیان دیگر، بازنشستگان مرد، استراتژی های متفاوتی را برای پر کردن اوقات فراغت و مقابله با سردرگمی به کار می برند. اما لزوما این استراتژ ی ها مفید واقع نمی شوند و در واقع عده ای از آنان با وجود تمام آسایش ها و لذات این دوران، ممکن است هنوز نتوانند از این دوران حس خوشایندی داشته باشند و با گسست مضاعف سرمایه ای که هم مادی و هم معنوی است روبرو شوند.
۳۹.

الگوی تفاوت جنسی مرگ و میر در ایران طی سال های 1385- 1394(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زن در توسعه و سیاست دوره ۱۶ پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ 415 - 438

کلیدواژه‌ها: امید زندگی در بدو تولد جنس بیماری های قلبی عروقی حوادث غیرعمدی سرطان ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۲۳۱
چرخه عمر و سبک زندگی متفاوت مرد و زن در جمعیت های انسانی همواره تفاوت های جنسیتی مهمی را در مرگ دو جنس پدید آورده است. مطالعه حاضر، الگوهای علت سن شکاف جنسی مرگ ومیر در ایران و روند تحولات آن را در ایران طی یک دهه اخیر بررسی می کند. داده های مطالعه، از سامانه ثبت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخذ شده و پس از ارزیابی و تصحیح به روش تعدیل شده براس تراسل و روش بنت هوریوشی مورد استفاده قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهد تفاوت جنسی امید زندگی در سال 1385 حدود 5 / 3 سال بوده که در سال 1390 به 9 / 2 سال کاهش یافته و سپس با اندکی افزایش در سال 1394 به 3 سال رسیده است. در طول دوره مطالعه شده، حدود 80 درصد از تفاوت جنسی مرگ ومیر مربوط به تفاوت های مرگ ومیر مردان و زنان در سنین 20 تا 64 سالگی بوده است. حوادث غیرعمدی در هر سه دوره نقشی مسلط در شکاف جنسی مرگ ومیر داشتند، اما سهم آن در طول زمان کاهش یافته و از 60 درصد به حدود 42 درصد در فاصله سال های 1385 تا 1394 رسیده است. درمقابل، در این دوره، نقش بیماری های قلبی عروقی در تبیین فزونی امید زندگی زنان نسبت به مردان، از 9 درصد به 20 درصد و نقش سرطان ها از 10 درصد به 15 درصد افزایش یافته است. مطالعه تفاوت جنسی در علل مرگ ومیر می تواند ضمن نشان دادن ظرفیت های کاهش مرگ ومیر مردان، به شناسایی نقاط بحرانی مرگ ومیر زنان بر حسب علت و سن نیز کمک کند. بر این مبنا، می توان با تمرکز برنامه ریزی های بهداشتی و پیشگیری از بیماری ها در جهت مشخص، تفاوت جنسی مرگ ومیر را کاهش داد و درضمن، امید زندگی در هر دو جنس را بهبود بخشید.
۴۰.

مادری در قلمرو اجتماعی- فرهنگی: یک مطالعه کیفی انتقادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان دوره ۲۱ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۷۵) 179 - 217

کلیدواژه‌ها: مادر روابط بین نسلی خانواده دغدغه های اجتماعی - فرهنگی پژوهش انتقادی شهرستان زرند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۲ تعداد دانلود : ۱۹۶
در روابط بین نسلی خانواده ایرانی، مادری یکی از ستون اصلی خانواده شمرده می شود و پاسداشت نقش مادر در فرهنگ ایرانی- اسلامی جامعه ایران همواره مورد تأکید و توجه بوده است. با این وجود، انجام پژوهش های اجتماعی و فرهنگی در ایران با تمرکز خاص بر موضوع مادری، از جمله خلأهای پژوهشی است که نیازمند کنکاش های علمی بیشتری است. از این رو، بررسی دغدغه های اجتماعی و فرهنگی مادر هدف اصلی این مقاله است که با روش کیفی انتقادی کارسپیکین انجام شده است. داده های تحقیق بر مبنای مصاحبه عمیق با 15 مادر دارای فرزند زیر دو سال گردآوری شد. یافته ها شامل مقولاتی مانند فرسایش جسمانی/ روانی مادر، دغدغه مندی های رشد کودک، تعدّد نیاز با افزایش سن فرزند، حساسیت مادر به واسطه کنترل ناپذیری فرزند، آشفتگی در تدبیر امور منزل، تکلیف محوری فرزندپروری بر مادر، قدرت مرز های جنسیتی در عمل، ترجیح جنسیتی، موقعیت اجتماعی متزلزل مادر و ... به دست آمد. نتایج نشان دهنده رنجیدگی و تشویش فکری مادران نسبت به برخی ساختار های اجتماعی و فرهنگی است که از طریق قواعد و هنجار ها، در منزلت اجتماعی و فرهنگی مادران نقش داشته و همین امر موجب فشار نقش بر آن ها می شود. برپایه نتایج تحقیق ضرورت دارد قوانینی در جهت تسهیل و بهبود بستر های حمایتی و عاطفی از مادران تصویب شود. همچنین، بسترهای اجتماعی و فرهنگی موجود جامعه، به نحو مؤثرتری درجهت ابقاء و ارتقاء منزلت مادر، به عنوان یک نقش پرافتخار در فرهنگ ایرانی- اسلامی به خدمت گرفته شود.  

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان