هادی ولی پور

کشورهای موفق در امر مبارزه با فساد، با تصویب قوانینی در خصوص حمایت از گزارش کنندگان فساد، زمینه های فرهنگی و قانونی نظارت عمومی را فراهم کرده اند. این امر در ایران با چالش های ساختاری، قانونی و فرهنگی همراه بوده و پژوهش حاضر در پی پاسخ به این مسئله است که حمایت از گزارش کنندگان فساد در ایران به چه نحو و با چه چالش هایی مواجه است و راه برون رفت از این چالش ها با تکیه بر مبانی فقهی و حقوقی چیست؟ یافته های پژوهش به شیوه ی کتابخانه ای و با تکیه بر منابع فقهی، نشان داد که ایران ضمن داشتن مواد قانونی غیر منسجم و ناقص در حمایت از گزارشگران فساد، ادبیات و فرهنگ نامناسب در این حوزه را نیز دارد. تکثر متولیان دریافت گزارشات فساد از دیگر چالش های این حوزه می باشد. اقدامات حمایتی- انگیزشی از سوت زنی و گزارش فساد ضعف دارد چرا که هویت این اشخاص از محرمانگی لازم برخوردار نیست و از این اشخاص در برابر اقدامات تلافی جویانه مفسدان حمایت لازم نمی شود. نظام تشویق نیز بسیار محدود و بدون مشخص شدن محل تأمین اعتبار است. از این رو شایسته است با عنایت به منابع فقهی نگرشی نو به فرهنگ و ادبیات گزارش فساد داشت و ضمن منسجم نمودن متولیان دریافت گزارشات فساد، اقدامات حمایتی- انگیزشی همانند: محرمانه ماندن هویت و اطلاعات، جلوگیری از اقدامات تلافی جویانه و جبران خسارت و نظام تشویق را اصلاح و از تورم و تکثر قوانین این حوزه کاست.

پنج گاهان اوستا دارای هفده سرود نیایشی بلند در میان 72 هات یسن ها، همسانی های درون مایه ای و زبانی زیادی با یکدیگر دارند. چکامه سرای هفده نغمه گاهانی نزد بیشینه اوستاپژوهان و بنا بر گواهان تاریخی و متنی، شخص زرتشت است و در نگرگاه برخی دیگر، انجمنی از روحانیان کهن زرتشتی. در میان جویندگانی که سرایش گاهان به زرتشت را پذیرفته اند، پیوند واپسین سرود (یسن 53) به گواهی ناهمسانی با دیگر درون مایه های گاهانی، در بوته تردید قرار گرفته و در نتیجه، شمار یسن‎های گاهانی را به شانزده سرود کاهیده است. اهمیت این گمانه خطیر آنجا نمایان می گردد که هم سبب جدایی یک سرود از همین شمار اندک سرودهای گاهانی گشته و بی درنگ در برایندهای پژوهش های گاهانی کنونی دگرگونی پدید می آورد، و هم برخی پژوهشگران جدید اروپایی را واداشته است تا ادعای اجماع در جدایی این سرود کنند. این ادعا حکایت از موج جدیدی از پژوهشگران اوستایی و آهنگ ایشان بر شانزده گانه دانستن نغمه های اوستایی دارد. این نوشته بر آن است تا به پشتوانه داده های کتابخانه ای، شش برگردان گونه گون از یسن 53 را سنجیده و سپس با رویکردی تحلیلی انتقادی، هم درستی اجماع ادعاشده را بررسی کند و هم عیار پیوند درون مایه ای یسن 53 را با دیگر یسن های گاهانی به دست آورد. برایندهای این پژوهش نشان می دهد هنوز دلایل کافی از لحاظ ساختاری و زبانی برای جدایی یسن 53 از مجموعه هفده گانه گاهان ارائه نشده و درون مایه متفاوت این یسن نیز همسانی هایی با دیگر بخش های اصیل گاهانی دارد.

نماز به همان معنای عبادتی ویژه و پراهمیت همراه با قیام، رکوع، سجود و آدابی کمابیش مشابه در ادیان مختلف، در کیش مانوی نیز وجود داشته است. از آنجا که نماز خواندن مصداق ستایش بزرگترین ایزد یا ایزدان دینی با اذکار و اعمالی از پیش تعریف شده، بازه های زمانی خاص، شماری معیّن و تکراری شبانه روزی در میان تمام گروه های دینی است بالطبع حتا پس از گذشت مدتی مدید، کمتر دچار تغییر می گردد و چهره سنتی آن محفوظ می ماند اما با این وجود مسائلی مانند تعداد نمازهای نیوشایان و برگزیدگان مانوی، شمار سجده ها، زمان برگزاری، و فحوا و شیوه خوانش نمازها ابهامات فراوانی را با خود به همراه آورده است. تنها راه پیش رو برای حل این ابهام ها، مقایسه و دقت دوباره در منابع گوناگون مرتبط با مانویت است تا موجب اندکی نوآوری و پیشرفت در پژوهش های پیشین گردد. در این پژوهش ، برای نخستین بار تعدادی از لغزش های نویسندگان متون کهن و مانوی پژوهان معاصر در خصوص شمار، زمان و محتوای نمازهای مانویان تصحیح گردیده، و زمان بندی جدیدی برای نمازهای نیوشایان و برگزیدگان و تعداد سجده های ایشان با استناد به منابع کهنی که تاکنون مغفول مانده بود طرح شده است. 

در عصر حاضر، یکی از تکنولوژی های نوین که برای مقابله با فساد اداری در برخی از کشورها مورد توجه قرار گرفته است، سیستم های الکترونیکی گزارش دهنده فساد است. با توجه به اهمیت شفاف سازی و مبارزه با فساد در امور اداری در نظام جمهوری اسلامی ایران، این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که آیا می توان در نظام اسلامی نیز از چنین سیستم های نظارتی در راستای سلامت اداری و مبارزه با فساد بهره برد؟ مبانی و ادله فقهی و حقوقی آن کدام است؟ همچنین چالش های فقهی به کارگیری آن چیست؟ یافته های تحقیق نشان می دهد لزوم نظارت همگانی در امور اجتماعی، قاعده حفظ نظام اسلامی، سیره عقلا و لزوم حفظ حقوق عمومی از جمله مبانی فقهی و حقوقی به کارگیری سیستم های الکترونیکی گزارش دهنده فساد در نظام اسلامی است؛ اما به رغم کارایی این بستر الکترونیکی، به طبع خود چالش هایی از قبیل: «حفظ حرمت و آبروی کارمندان و کارگزاران، حرمت تشهیر قبل از اثبات جرم و...» را به دنبال خواهد داشت که در ادامه مقاله، راهکارهای حل چالش های موجود بررسی شده است.

بزرگ ترین مجموعه پژوهشیِ مستشرقین در رابطه با دین اسلام، دایره المعارف اسلام (EI) نشر لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون ایگناز گلدزیهر (Ignaz Goldziher) ، دخویه(De Goeje,M. J) و هوتسما (Houtsma, Martin Theodore)  از سال 1908 میلادی آغاز شده و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است.  از آنجا که موضوع زیارت به جهت پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، مورد توجه بسیاری از اندیشمندان مسلمان قرار گرفته، به نظر می رسد ترجمه  و ارزیابی مطالبی که از نگاه تاریخی و با روش خاص مستشرقین غیر مسلمان نگاشته شده، می تواند در تبیین برخی ابعاد موضوع مفید باشد.  مدخل زیارت در دایره المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که به دست چندین تن از مستشرقان تحریر شده و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام بررسی کرده است. بعد از اینکه بخش نخست و دوم این مدخل در شماره های قبلی مجله میقات ارائه گردید، در این مقاله بخش آخر آن تقدیم می گردد.

بزرگترین مجموعه پژوهشی مستشرقین در رابطه با دین اسلام، دائره المعارف اسلام (EI) نشر لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون گلدزیهر، دخویه و هوتسما از سال 1908 میلادی آغاز و تاکنون به ویراست سوم رسیده است. از آنجا که موضوع زیارت به جهت پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، مورد توجه اندیشمندان مسلمان بسیاری قرار گرفته، به نظر می رسد ترجمه و ارزیابی مطالبی که از نگاه تاریخی و با روش خاص مستشرقین غیر مسلمان نگاشته شده،  می تواند در تبیین برخی ابعاد موضوع مفید باشد. مدخل زیارت در دائره المعارف اسلام،  مدخلی مفصل است که توسط چندین تن از مستشرقان تحریر گشته و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام  مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، تنها بخش نخست آن ترجمه شده و بخش های بعد نیز   در صورت توفیق در شماره های آینده ملحق می گردند.

بزرگ ترین مجموعه پژوهشی مستشرقان درباره دین اسلام، دائره المعارف اسلام (EI)، چاپ لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون گلدزیهر (Goldziher, Ignaz.)، دخویه (De Goeje, M. J) و هوتسما) Houtsma, Martin Theodore)  از سال 1908م شده و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است. موضوع زیارت به دلیل پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، توجه اندیشمندان مسلمان بسیاری را جلب کرده است. ترجمه و ارزیابی مطالبی که با رویکرد تاریخی و روش خاص مستشرقان غیر مسلمان نگاشته شده، می تواند در تبیین برخی ابعاد این موضوع مفید باشد. مدخل زیارت در دائره المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که به دست تعدادی از مستشرقان تحریر شده و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام بررسی کرده است. بخش نخست این مدخل در شماره قبلی مجله میقات ارائه شد؛ بخش دوم آن در این مقاله تقدیم می شود و بخش های بعدی نیز در شماره های آتی ملحق می گردند.