حسین عبدالمحمدی

مزار امام زادگانِ مدفون در افغانستان، در همگرایی بین مسلمانان این کشور، نقش بسزایی دارد. این پژوهش درصدد است جایگاه و نقش قبور امام زادگان مذکور در همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز بین مردم مسلمان افغانستان را تبیین و تحلیل کند. این  پژوهش با روش گردآوری داده های کتابخانه ای و به شیوه توصیفی_ تحلیلی انجام گرفته  است. دستاورد این پژوهش این است که قبور امام زادگان در افغانستان، به خاطر قداستی که نزد همه مردم دارند، از اثرگذاری خوبی در همگرایی جامعه برخوردار بوده، و مانند ریسمان وحدت بخش پیروان مذاهب اسلامی را به هم پیوند زده، و از شقاق و پراکندگی مذهبی بازداشته است. این همگرایی در قالب برنامه های فرهنگی، که در این مکانهای مقدس انجام می گیرد (زیارت امام زادگان، توسل، تعلیم و تعلم، دعا و نیایش) و برنامه های اجتماعی (تجمعات فرهنگی_ مذهبی عید نوروز)، در این مراقد متبرک و اماکن مقدس تبلور پیدا کرده است.

مارتین لینگز از معدود خاورپژوهانی است که از مسیحیت به اسلام گرویده است. یکی از مهم ترین آثار وی، کتابی است با عنوان محمد(ص) بر پایه کهن ترین منابع. وی در این کتاب به بررسی زندگی پیامبر اعظم(ص)پرداخته و گزارش نسبتاً جامعی در این زمینه ارائه داده است. این کتاب، شرح حال برخی صحابه مشهور و نقش و جایگاه آنان را نیز به تفصیل بیان کرده است. تأملات روش شناختی و محتوایی زیادی درباره کتاب مطرح است که یکی از آن ها، «نقش علی(ع)در مهم ترین جنگ های عصر نبوی» است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل تاریخی و بر اساس سنجه های روش تاریخی، به نقد و بررسی این بخش از کتاب پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مارتین لینگز با گزینش بدون منطقِ برخی گزارش ها، عدم توجه به همه شواهد و منابع موجود، نادیده گرفتن برخی گزارش ها و بزرگ نمایی گزارش های دیگر و سرانجام تحمیل پیش فرض های خود بر تاریخ، عملا از اصول و معیارهای پژوهش تاریخی فاصله گرفته و تقریری ناقص از نقش علی(ع) در این جنگ ها ارائه کرده است.

مارتین لینگز از مستشرقانی است که پس از گرویدن به اسلام با انگیزه تبیین شخصیت و تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) وارد پژوهش در این موضوع شده و کتاب محمد (ص) برپایه کهن ترین منابع را نوشته است. وی در این کتاب ابعاد مختلف مادی و معنوی زندگی فردی و اجتماعی پیامبر(ص) را بررسی کرده است. برخی از دیدگاه های وی در این کتاب برخلاف حقایق تاریخی است. ریشه این اشتباهات ناشی از عدم رعایت اصول روش تاریخ نگاری علمی است. براین اساس، پژوهش حاضر با استفاده از داده های منابع کهن تاریخی و باهدف بررسی و نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز درمورد زندگی معنوی و شخصی پیامبر اکرم(ص) به روش تحلیلی- اسنادی انجام شد.  نتایج حاصل از نقد کتاب محمد(ص)، اثر مارتین لینگز بر دو محور اصلی متمرکز است: نقد از نظر روش شناسایی و بیان توصیفی حوادث (نقد توصیفی) مانند اسراء و معراج که لینگز جزئیات آن را از مسلّمات گرفته است، و نقد از نظر تحلیل حوادث (نقد تحلیلی) مانند جایگاه پیامبر(ص) به عنوان اجیر در کاروان تجاری. بر این اساس نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز در قالب سه گونه از نقدهای سندی مانند نقل شبانی پیامبر(ص) در مکه توسط ابوهریره، محتوایی مانند مخالفت مضمون گزارش شکافته شدن سینه پیامبر(ص) با پاک متولد شدن ایشان، و تحلیلی مانند روحانی بودن معراج پیامبر(ص) ارائه شده است.

إنَّ عوامل نهضه عاشوراء وخلفیاتها - باعتبارها أهمّ حدث فی صدر الإسلام - هی من القضایا التی ورد بشأنها آراء ووجهات نظر مختلفه، وقد اعتبر بعض الباحثین أنّ السبب الرئیس لقیام الإمام الحسین علیه السلام هو دعوه أهل الکوفه، ورآى آخرون أنّ إصرار یزید علیه بالبیعه هو العامل الأهمّ، بینما ذهب بعض آخر إلى أنّ الانحرافات السیاسیّه والثقافیّه هی العلّه التامّه لحرکه عاشوراء، وقد ذکر بعضهم أسبابًا أُخری کالعوامل العرقیّه والقبلیّه، وقد أمعن الجمیع النظر فی هذه الحرکه الإلهیّه من زاویهٍ معیّنهٍ وعبّروا عن آرائهم الخاصّه، ولا خلاف بین الباحثین والکتّاب من حیث قبول تأثیر العوامل المذکوره فی وقوع النهضه الحسینیّه أساسًا، لکنّهم یختلفون فی مدی التأثیر والدور الذی کان لکلٍّ من هذه العوامل فی أصل نشوء حرکه عاشوراء، وأما ما یُستنبط من التقاریر التاریخیّه وکلمات قائد النهضه هو أنّ أهمّ سبب لقیام الإمام الحسین علیه السلام هو تعرّض جوهر الإسلام لخطر التحریف، وابتعاد المجتمع الإسلامی عن المثل السامیه التی بُعث به النبی الأکرم|، فکان الهدف الأساس من القیام منع الشقاق وسدّ فجوه الانحراف التی ظهرت فی الفکر الدینی منذ السقیفه، کما أنّ ثمه عوامل أُخرى إلى جانب هذه الأسباب کانت مؤثّره فی حرکه عاشوراء، وقد تمّ البحث فی المقال فی أسباب قیام سید الشهداء علیه السلام وعوامله؛ استنادًا إلى المصادر التاریخیّه القدیمه وخطابات وکلمات الإمام الحسین علیه السلام.

از مهم ترین چالش های عصر حاضر که بر زندگی طیف وسیعی از مسلمانان سایه افکنده است، فاصله گرفتن از هویت دینی و نفوذ فرهنگ مدگرایی است؛ چیزی که ارکان زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی آنان را متزلزل کرده است. رفع این چالش، فقط از طریق بازتعریف و شناخت هویت اسلامی در قالب ارائه ی الگوی عینی، میسور است. مقاله ی حاضر در راستای رسیدن به این هدف، «هویت دینی زن مسلمان» را از منظر قرآن کریم و با روش توصیفی و تحلیلی، بررسی کرده است. در این راستا، چند مؤلفه ی اساسی برای شناخت و تحلیل هویت زن مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. مؤلفه ی اول، شناخت هویت زن در «جاهلیت اولی» و مؤلفه ی دوم، شناخت هویت زن و دوری از آن در جاهلیت «پسا اولی» است که ممکن است در هر عصری وجود داشته باشد و امروزه از آن، به «جاهلیت مدرن» تعبیر می-شود. مؤلفه ی سوم، شناخت هویت زن در «اسلام» براساس مبانی نظری اسلام و مؤلفه ی چهارم، تعیین مصداقِ شاخص «زن کامل مسلمان»، برای الگوگیری است. براین اساس، مهم ترین یافته های که این پژوهش به آنها دست یازیده است، عبارتند از: «شکل گیری هویت زن در جاهلیت اولی براساس فقدان حقوق انسانی و نگاه ابزاری»، «شگل-گیری هویت زن در جاهلیت مدرن براساس کالاشدگی در قالب نظریه های علمی»، و «تشخص و هویت یابی زن مسلمان برپایه ی کرامت، حقوق و ارزش های انسانی، و حفظ حریم شخصی و شخصیتی».

اسارت اهل بیت امام حسین (ع) و واقعه جانسوز شهادت رقیه بنت الحسین (س) در خرابه شام از مصائب بزرگ کربلاست. این واقعه به آن دلیل که در دوره های اخیر توسط برخی از نویسندگان، شکل ادبیات داستانی و افسانه به خود گرفته و مطالبی به آن افزوده شده است، مورد شک و تردید قرار دارد تاجایی که برخی از افراد، با استناد به همین داستان ها، اصل وجود دختری به نام رقیه را برای امام حسین (ع) انکار و یا مورد تشکیک قرار داده اند. پژوهش حاضر منابع کهن در این مورد را تا قرن هفتم هجری قمری مورد بررسی قرار داده و با کاربست روش تاریخی به تجمیع گزاره ها، شواهد و قرائن مرتبط با این موضوع پرداخته و براساس معیارها و ضوابط روش تحقیق در تاریخ، آنها را تحلیل نموده است. پژوهش حاضر، اسناد قابل توجهی را مبنی بر وجود رقیه بنت الحسین (ع) و شهادت ایشان در ایام اسارت خاندان امام حسین (ع) در شام، ارائه داده است.

از منظر امامیه، ائمه(ع) از اوصاف و ویژگی های قدسی و فراطبیعی بسیاری برخوردارند که یکی از آنها، علم غیب امام(ع) است. کتاب «مکتب در فرایند تکامل» بر اساس نوع جدیدی از مطالعات با عنوان «تاریخ فکر» به ویژگی های امامان(ع) و نحوه نگرش شیعیان اولیه نسبت به مسئله امامت و اوصاف امامان(ع) پرداخته است. بر اساس مبانی این کتاب، آموزه علم غیب(=علم لدنی) و دیگر ویژگی های قدسی امامان(ع) در اندیشه اصحاب ائمه(ع) جایگاهی نداشته و توسط غلات و مفوّضه جعل شده اند. هدف: این مقاله، به منظور رفع چالشها و خلأهای کتاب مزبور درباره علم غیب امامان(ع) و مبانی قرآنی، حدیثی، رجالی و کلامی، آن را نقد و بررسی کرده است. روش: مقاله حاضر با استفاده از روش توصیف و تحلیل نگارش شده است. یافته ها و نتیجه گیری: بر اساس معیارهای مورد قبول مؤلف، علم غیب ائمه(ع) را با آن مبانی سازگار یافته و به یافته های ذیل دست یازیده است: قرآن جنبه های قدسی و غیر طبیعی بسیاری را به انبیا و غیر انبیا نسبت داده و انتساب این جنبه ها با بشر بودن ایشان منافات ندارد؛ شواهد و گزاره های بسیاری نشان از شکل گیری اندیشه اصحاب ائمه بر پایه نصّ الهی و ویژگی های خاص امامت از جمله علم غیب دارد؛ بر اساس مبانی نویسنده کتاب، روایات مشتمل بر صفات ائمه(ع) مانند عصمت و علم لدنی، با قرآن و عقل منافات ندارند و با مسلّمات تایخی نیز سازگارند.

مسئله پیشرفت و تعالی جوامع اسلامی، در شمار مهم ترین مسائل جهان اسلام است که اندیشمندان و متفکران مسلمان و غیر مسلمان درباره آن سخن گفته اند. علامه محمدتقی مصباح یزدی نیز به عنوان یک فیلسوف و اسلام شناس، با رویکرد فلسفی و دینی در این باره مطالب فراوانی مطرح کرده است. هدف: در این تحقیق، موانع پیشرفت جوامع اسلامی از منظر ایشان مطالعه شده است. روش: روش پژوهش در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به مکتوبات و بیانات علامه مصباح تنظیم شده است. یافته ها و نتایج: او موانع پیشرفت جوامع اسلامی را در چهار ساحت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار داده است که مهم ترین آنها عبارتند از: عدم شناخت اسلام، سلطه فرهنگی بیگانگان، ضعف باورهای دینی، سطحی نگری و ظاهرگرایی، خودباختگی و تقلید کورکورانه، در ساحت فرهنگی؛ حاکمیت رهبران ناصالح، سلطه کفار و بیگانگان و تفکر جدایی دین از سیاست، در ساحت سیاسی؛ تعصبات نابجای مذهبی و قومی و نژادی، تفرقه و کشمکشهای اجتماعی و شکل گیری هویتهای جدید بر اساس ارزشهای غیر اسلامی، در ساحت اجتماعی و اسراف و تبذیر، رباخواری و دنیاطلبی و اشرافی گری خواص در ساحت موانع اقتصادی.