حسن حذرخانی

نظام آموزشی سنگاپور، رویکرد کاوشگری را به عنوان راهبرد آموزش در قرن 21 به کار گرفته است. هدف این مقاله، توصیف نحوه کاربست رویکرد کاوشگری در برنامه درسی مکتوب سنگاپور به منظور ارائه پشتوانه علمی لازم برای سیاستگذاران در حوزه برنامه ریزی درسی بود. روش این پژوهش، مورد پژوهی کیفی و گروه هدف (جامعه) راهنماهای برنامه درسی حوزه های مختلف یادگیری کشور سنگاپور بود. برای اطمینان از روایی داده ها از سه روش بازبینی توسط همکار، ممیز بیرونی و توصیف غنی استفاده شد. پایایی داده ها نیز با استفاده از توافق بین دو کدگذار تایید شد. یافته ها نشان داد که در حوزه های یادگیری زبان انگلیسی؛ ریاضیات و علوم تجربی؛ هنر؛ مطالعات اجتماعی؛ و تربیت منش و شهروندی به ترتیب کاوشگری گفت وشنودی؛ کاوشگری علمی؛ کاوشگری زیبایی شناختی؛ کاوشگری علوم انسانی و کاوشگری اخلاقی فکورانه مطرح شده است. پیشنهاد می شود تدوین کنندگان راهنماهای برنامه درسی پنج اصل پرسشگری؛ تجزیه و تحلیل شواهد؛ تأمل و ارزشیابی؛ خلق و توسعه دانش و برقراری ارتباط را مورد توجه قرار دهند.

این پژوهش، آموزش محیط زیست را در کتابهای علوم تجربی، شیمی و محیط زیست ایران و کتابهای علوم تجربی و شیمی کشورهای آمریکا، استرالیا و هند مورد بررسی تطبیقی قرار داده است. جامعه آماری پژوهش شامل کتابهای درسی این چهار کشور بوده است. از میان روشهای مطالعه تطبیقی، روش جرج بردی به کار رفته است. منبع گردآوری اطلاعات، کتابها و برنامه های درسی کشورهای یاد شده بوده است که از طریق شبکه اینترنت و منابع کتابخانه ای به دست آمدند. سپس محتوا در نمون برگهای متعدد به تفکیک عناصر برنامه درسی و براساس مؤلفه های اصلی محیط زیست توصیف شده، زیرمؤلفه ها دسته بندی و محتواهای مرتبط با آنها در همه قالبهای آموزشی استخراج و بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که هر چند در کتابهای درسی ایران، از نظر موضوعی به بیشتر مؤلفه های آموزش محیط زیست پرداخته شده، اما محتوای آنها کمتر کاربردی است. همچنین بر اساس یافته های پژوهش محتوای محیط زیستی ارائه شده در کتابهای درسی ایران به طور کلی از نوع اطلاعات و خبررسانی است و کمتر در آنها به تفکر نقاد، تجزیه و تحلیل و بررسی چندجانبه موضوعات محیط زیست پرداخته شده است. بنابراین پیشنهاد می شود محتوای محیط زیست برنامه درسی ایران، ضمن توجه بیشتر به موضوعات کاربردی محیط زیستی، به تفکر نقاد، مهارت حل مسئله، بررسی نمونه های موردی، واقعی و بومی و تجزیه و تحلیل چندبعدی رویدادهای محیط زیستی نیز بپردازد و از این منظر اصلاح و غنی سازی شود.

در دو دهه اخیر حجم قابل توجهی از کتاب ها و مقاله های علمی در دنیا در شاخه های مختلف علوم در زمینه ردپای بوم شناختی با تمرکز بر ردپای انرژی و کربن انتشار یافته است، هرچند در کشور ایران هنوز ادبیات این قلمرو علمی شناخته شده نیست. اغلب این نوشته ها از دیدگاه متفاوتی به تبیین مفهوم ردپای انرژی و کربن پرداخته اند، هر چند به ندرت حاوی مطالبی درباره شرح و تبیین انواع مفاهیم و اصطلاحات مرتبط بوده اند. افزون براین، مفهوم ردپای انرژی و کربن به طور گسترده ای مورد بررسی قرار گرفته است و هرکسی از دیدگاه خود این مفاهیم را تعریف و تبیین کرده است. در نگاه اول به نظر می رسد توافق جامعی در خصوص اصطلاح ردپای انرژی و کربن وجود دارد. اما در واقع در خصوص معنی و مفهوم دقیق آن، چگونگی اندازه گیری و بکارگیری یکای اندازه گیری آن هنوز سردرگمی زیادی وجود دارد. از سوی دیگر تنها مبحث مشترک در بین نظریات مختلف در زمینه ردپای انرژی و کربن انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از مصرف سوخت های فسیلی و فعالیت های تولیدی بشر است و در ورای این مفهوم که به عنوان مرز مشترک علوم شناخته می شود، در خصوص سایر مفاهیم پنهان در اصطلاح ردپای انرژی و کربن اتفاق نظر لازم وجود ندارد. غالب ترین وجه اختلاف در نظریات موجود در زمینه چگونگی اندازه گیری یکای آن است. این مقاله حاصل یک مطالعه مروری است که هدف اصلی آن تلاش برای شرح و تبیین مفاهیم کلیدی مطرح در مباحث مربوط به ردپای انرژی و کربن و دستیابی به دیدگاهی یکپارچه و همسو در چارچوب ردپای بوم شناختی است.