محمدهادی خالق زاده

معروف ترین قسم تمثیل فابل یا تمثیل حیوانی است که در آن هر حیوان ممثّل تیپ یا گروهی از افراد جامعه می باشد. معمولاً شاعران و نویسندگان کودک به خاطر جذب کودکان به داستان ها از این نوع تمثیل بهره جسته و داستانشان را از زبان حیوانات بیان می کنند؛ یکی از این شاعران، ناصر کشاورز ، شاعر و نویسنده ی نوگرا و صاحب سبک معاصر ماست .از آنجایی که در رابطه با شعر کودک فقط به نقش و جایگاه فابل در آموزش کودکان6تا12سال(با نگاهی به فارسی  سوم و چهارم ابتدایی) در فصلنامه ی پویش توسط شیدا اچرش پرداخته شده است ؛ سعی بر آن است تا با روش تحلیل محتوای  کیفی  به اهداف و اهمیّت بررسی این تحقیق  جهت  گشودن دریچه ای نو  به روی والدین، مربیان و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت کودکان بپردازیم و آنان را به بررسی عمیق تر و دقیق تر در خصوص مفاهیم تمثیلی اجتماعی نهفته در شعر کودکان  تشویق کنیم.  حال پرسش این است که کشاورز  ازچه حیوانات و داستان هایی به  عنوان تمثیل  در شعر بهره جسته است و چرا؟  در نهایت به این نتیجه دست یافتیم که داستان های دارای تمثیل حیوانی ناصر کشاورز  بیشتر همان داستان های تمثیلی کلیله و دمنه است که به صورت  نظم  نوشته شده است تا  اینچنین داستان های آموزنده را به طورغیرمستقیم  به کود کان و نوجوانان بشناساند و کودکان را با دنیای مشترک انسان و حیوان آشنا سازد.

مولانا محمّدطالب جاجرمی (م 854 ق) از شاعران کمترشناخته شده ی شیراز در سده ی نهم هجری است که علاوه بر «دیوان اشعار»، منظومه ی «گوی و چوگان» نیز به او منسوب است. این شاعر شیعی که شاگرد آذری طوسی بوده، سلاطین تیموری و حاکمان فارس در قرن نهم را مدح کرده است. پیش از این درباره ی زندگی، آثار و اندیشه ی او آگاهی مبسوط و کافی در دست نبوده؛ اما با شناسایی دو دستنویس کتابخانه ی موزه ی ملی ایران و نسخه ی کتابخانه ی آیت اللّه مرعشی نجفی(ره) ضرورت انجام این پژوهش احساس شد. نگارنده، در مقاله ی حاضر، پس از مقدمه ای کوتاه در شرح زندگی و آثار شاعر با استناد به دست نویس های آثار او و براساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی اثر توجه کرده و با نگاه  توصیفی- تحلیل ی ض من معرف ی اجم الی طالب جاجرمی و آث ارش، به مذهب، اندیشه، ممدوحان، متن شناسی و دستنوشته های دیوان اشعار این شاعر پرداخته و نکات تاریک زندگی، سبک و ویژگی های شعر و دستنویس های موجود را شناسایی کرده است. او ابراهیم سلطان، عبداللّه پسر ابراهیم، خلیل سلطان، یونس خان، سلطان ویس، جهانگیر، سلطان حسن خداداد، مهتر حاجی بیگ، علی شاه، حسن شاه و محمود را مدح نموده است. همچنین در دستنوشته های او ارادت قلبی اش به سلطان محمد روزبهان، محمدبن سیدشریف جرجانی، شرف الدین علی یزدی و شیخ ابواسحاق کازرونی کاملاً مشهود است. واژه های کلیدی:ط مولانا محمّدطالب جاجرمی (م 854 ق) از شاعران کمترشناخته شده ی شیراز در سده ی نهم هجری است که علاوه بر «دیوان اشعار»، منظومه ی «گوی و چوگان» نیز به او منسوب است. این شاعر شیعی که شاگرد آذری طوسی بوده، سلاطین تیموری و حاکمان فارس در قرن نهم را مدح کرده است. پیش از این درباره ی زندگی، آثار و اندیشه ی او آگاهی مبسوط و کافی در دست نبوده؛ اما با شناسایی دو دستنویس کتابخانه ی موزه ی ملی ایران و نسخه ی کتابخانه ی آیت اللّه مرعشی نجفی(ره) ضرورت انجام این پژوهش احساس شد. نگارنده، در مقاله ی حاضر، پس از مقدمه ای کوتاه در شرح زندگی و آثار شاعر با استناد به دست نویس های آثار او و براساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی اثر توجه کرده و با نگاه  توصیفی- تحلیل ی ض من معرف ی اجم الی طالب جاجرمی و آث ارش، به مذهب، اندیشه، ممدوحان، متن شناسی و دستنوشته های دیوان اشعار این شاعر پرداخته و نکات تاریک زندگی، سبک و ویژگی های شعر و دستنویس های موجود را شناسایی کرده است. او ابراهیم سلطان، عبداللّه پسر ابراهیم، خلیل سلطان، یونس خان، سلطان ویس، جهانگیر، سلطان حسن خداداد، مهتر حاجی بیگ، علی شاه، حسن شاه و محمود را مدح نموده است. همچنین در دستنوشته های او ارادت قلبی اش به سلطان محمد روزبهان، محمدبن سیدشریف جرجانی، شرف الدین علی یزدی و شیخ ابواسحاق کازرونی کاملاً مشهود است. واژه های کلیدی:

برای فهم یک شعر پی بردن به معانی واژه ها، اصطلاحات و ترکیب ها کافی نیست؛ بلکه آگاهی از دانش ها، کُنش ها، اوضاع اجتماعی، هنرها  و فرهنگ های روزگار سرایش شعر، به درک آن، کمک بسزایی می نماید. بیت «شمع را باید از این خانه به در بردن و کُشتن/ تا که همسایه نگوید که تو در خانه ی مایی» در تصحیح ها و شرح های غزلیات سعدی ضبط های گوناگون و معانی متفاوتی دارد. نگارنده با مروری کوتاه بر شرح های غزلیات سعدی دریافت که شارحان یا به دلیل ساده انگاریِ بیت، آن را شرح نکرده اند، یا به برخی لغات موجود در این بیت بی توجه بوده اند؛ پس شرح این بیت مشهور سعدی لازم به نظر رسید. این جُستار در پی آن است تا ضمن بررسی اختلاف نسخ و تحلیل شرح های مختلف غزل های سعدی از منظری جدید، به منطقی ترین و کم خطاترین معنا دست یابد. معنایی که مبتنی بر فرهنگ توده ی مردم شیراز و شاید دیگر نواحی ایران زمین باشد.  

هدف از انجام این مقاله بررسی و تبیین مفاهیم وطنیات در شعر شاعران مهاجر، قبل و بعد از مشروطه است. روش کار در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای است. حاصل پژوهش نشان می دهد که مضمون وطن و متفرعات آن از قرن سوم هجری تا اوایل قرن چهاردهم در شعر فارسی، در مفهوم زادگاه شاعران بوده و اشعاری هم که با این مضمون سروده شده اند درباره توصیف زادگاه شاعران و یا غم و رنج دوری آنان از زادبومشان به کار رفته است. البته در شعر شاعران عارف مسلک علاوه بر این مفهوم، مفاهیم عرفانی نیز داشته است. پس از انقلاب مشروطه، در اثر تحولات داخل و خارج ایران، آشنایی ایرانیان با فرهنگ غرب، رواج صنعت چاپ و به تبع آن گسترش جراید و روزنامه ها و ارتقاء شعور اجتماعی، مفهوم جدیدی از وطن در قالب یک عنصر فرهنگی، به شعر و ادب فارسی راه یافت که نه تنها مفهوم زادگاه را داشت بلکه قلمرو جغرافیایی یا همان کشور را نیز در بر می گرفت.

شعر به عنوان منظومه فکری شاعر در ارتباط مستقیم با جامعه و تحولات آن شکل می گیرد.  بنابراین واکاوی اشعار یک شاعر می تواند تصویری کامل از جامعه ای که در آن  زیسته  و تحولات  آن ارائه دهد.  صائب تبریزی به عنوان یکی از شاعران دوره صفویه است که به عنوان  یک نماینده برجسته سبک هندی شناخته می شود. دوره حکومت صفویه (907-1135ق)، دوره پر فراز و نشیبی در حیات فکری و هنری جامعه ایران بود.  مسئله ای که در این میان می توان مطرح کرد این است که تحولات  این دوره چه بازتابی در شعر صائب تبریزی داشته است. این پژوهش با تکیه بر روش تحلیلی و توصیفی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای به دنبال پاسخ به این مسئله است. یافته های پژوهش حاکی از این است که شاعران سبک هندی دو دوره متفاوت را در زندگانی خویش تجربه کردند؛ در دوره نخست، با بی بضاعتی و ناتوانی مالی، اشعاری را در وطن سرودند و در دوره دوم، با ثروتی اندوخته از حمایت درباریان سرزمین هند به بیان خیالات شاعرانه به طرز تازه و معنی بیگانه پرداختند. صائب از جمله شاعران سبک هندی است که با غربت گزینی، مدتی از عمرِ شاعری خود را در هند گذرانده است؛ لذا «وطن» و مفاهیم مرتبط با آن در شعر او می تواند نمایانگر چگونگی نگرش او نسبت به فضای فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی عصر خویش باشد و از لابلای این اشعار، به دلایل مهاجرت وی به سرزمین هند پی برد. از سوی دیگر اشعار وی سرشار از مفاهیم هنرهای سنتی است که می تواند جلوه ای از رونق هنری  عصر صفوی باشد.  اهداف تحقیق 1.بررسی نقش فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه در جایگاهِ مفهوم وطنیات و هنر سنتی در شعر صائب تبریزی 2.ترسیم ابعاد مختلف مفهوم وطن در شعر صائب تبریزی سؤالات تحقیق 1.فضای فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی چه تأثیری بر فضای شعری صائب تبریزی داشته است؟ 2.  نگرش صائب تبریزی صائب در مورد وطن و غربت چگونه است؟

با انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، ادبیات انقلاب و ادبیات مقاومت زاده شد، حضور زن در این ادبیات بسیار پررنگ است چه تصویری که در آثار ادبی که مردان خلق کرده اند چه آثاری که زنان صاحب قلم خود آفرینشگر آن بوده اند. در این پژوهش تصویر دقیق و نسبتاً جامعی از زن در دوره دفاع مقدس ارائه می شود، تصویری که در آینه ادبیات دفاع مقدس اعم از رمان، داستان کوتاه، خاطره نویسی و شعر نمایان می شود و تمامی نقش های زن در قالب مادر، همسر، امدادگر، معلم و غیره با زبان ادبیات جنگ بیان می شود و به بیان مشکلات قشرهای مختلف بانوان می پردازد، زنانی که شاید کمتر دیده شده اند، زنان مهاجر، زنان روشنفکر و غیره. این پژوهش بر پایه این فرضیه استوار است که نقش زن در ادبیات جنگ، زنی متفاوت از ادبیات پیش از جنگ تحمیلی است. زنی که تمامی نقش های زن را در قالب مادر، همسر، امدادگر، معلم و حتی پدر را در یک جا برعهده دارد. با توجه به پژوهش انجام شده در یافته ایم که حجم آثاری که زنان نوشته اند نسبت به دوره های قبل افزایش یافته از نظر کیفی نیز زنان همراه مردان حرکت کرده اند و نگاه و گستره ای نو در ادبیات پدید آورده اند. شیوه پژوهش در این جستار کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است .

تصوّف، همواره یکی از اصلی ترین جریان های فکری تاریخ اسلام بوده است. از سوی دیگر، با نگاهی به تذکره های صوفیان سده های نخست اسلامی می توان دریافت که گاه بیش از هشتاد درصد صوفیان، ایرانی و ایرانی تبار بوده اند. در این میان، سهم خراسان بیش از دیگر مناطق ایران می باشد. آنچه نگارندگان در این گفتار درصدد آنند، افکندن نگاهی اگرچند کوتاه، بر تاریخ تصوّف فارس در سده های دوم و سوم هجری است؛ که این نگاه، به ناچار، در حدود یک سوم سده چهارم را نیز در بر خواهد گرفت.نویسندگان، در این گفتار، نخست به چهار چهره متقدّم از صوفیان فارسی که همه و یا عمده زندگانی خویش را در سده دوم هجری به سر آورده اند، یعنی حبیب عجمی، محمّد بن یزید، ابوحلمان دمشقی و ابومحرز، و سپس به ده تن از صوفیان طبقه دوم تاریخ تصوّف فارس، یعنی صوفیان سده سوم و اوایل سده چهارم هجری پرداخته اند.