بهار صدیقی

پیوند میان یک متن با متن های دیگر در خوانش، توصیف، نقد و تحلیل آثار ادبی و هنری، مورد توجّه اندیشه مندان و صاحب نظرانی مانند یولیا کریستوا، رولان بارت، میکائیل ریفاتر و ژرار ژنت قرار گرفته است. ژرار ژنت، نظریه پرداز و منتقد فرانسوی البته گسترده تر و سامان یافته تر از دیگران به بررسی و تحلیل «ترامتنیت» پرداخته است. آن چه نگارش جستار حاضر را به عنوان یک ضرورت در ذهن نگارنده مطرح ساخته است، ناشناخته بودن عبدالکریم کاصد، اندیشه ها و اشعار او و به ویژه متن های آستانه ای این ادیب فرهیخته در پژوهش ها و آثار نقد ادبی معاصر عربی بوده است.نگارنده در این نوشتار کوشیده است بر بنیاد نظریه ی ترامتنیت ژرار ژنت و با تمرکز بر گونه های پیرامتنیت و بینامتنیت به خوانش اسطوره بنیاد آستانه های متنی عبدالکریم کاصد به ویژه در نگاشته ی «برکه های کهن، بهشت گمشده» بپردازد. دستاوردهای پژوهش پیش رو نشان می دهد پیرامتن ها در طرح رو و پشت جلد، آستانه ی عنوان، زیرعنوان، صفحات شناسنامه، پیش گویه ی آغاز و در آستانه های متنی عناوین سروده های این نگاشته از گونه ی پیرامتن های مؤلّفی یا انتشاراتی است تا پیرامتن شخص دیگر. هم چنین از میان سه گونه ی بینامتنیت مطرح در انگاره ی ژنت، دو گونه ی بینامتنیت صریح و ضمنی در آثار این ادیب قابل بازیابی و تحلیل است.

هناک لتعلیم اللغه العربیه فی بلادنا خلفیهٌ قدیمهٌ وتاریخٌ عریقٌ حیث ابتدأ من الثلاثینیات الماضیه بشکل رسمی وجاد، لکنه لم یحظ بنصیبه ومکانته الحقیقیه فی نظام التعلیم ولایزال بعیداً عن الحرکیه اللازمه والحیویه اللائقه. فیسعی هذا البحث لتطبیق نظریه غاردنر المعنونه ب «الذکاءات المتعدده» علی تعلیم اللغه العربیه وتعلمها. ویهدف إلی توظیف الذکاء الطبیعی أنموذجاً فی تعلیم العربیه. بخصوص ضروره دراسه الموضوع الحاضر یجب أن یقال هی تحسین المحادثه العربیه، إنقاذها من ظروفها التعلیمیه الحالیه وتسهیل تعلیمها وتعلمها علی حد المستطاع. ویعتمد البحث المنهج التحلیلی التطبیقی. وتوصلت الدراسه إلی أن الذکاء الطبیعی طبعاً یؤثر تأثیراً بالغاً علی ظاهره التعلیم للغه العربیه لأنه یوفر الأرضیات التعلیمیه اللغویه اللازمه للأستاذ والطالب. ولا یمکن التغاضی عن الطبیعه وأثر الذکاء الطبیعی فی تعلیم اللغه العربیه. لأن غمض النظر عن الطبیعه وتوظیف الذکاء الطبیعی فی تعلیم العربیه یسببان الإکتفاء باستخدام الأسالیب المکرره وعدم الاهتمام بتفارق الطلبه الذکائی فی تعلیم هذه اللغه. فیخسرون نهائیاً ما یستأهلونه من تعلم العربیه،الحذاقه فیها وإتقانها. فیتمتع هذا الذکاء بقابلیه التطبیق علی جمیع مهارات اللغه الأربعه. فالذکاء الطبیعی یؤثر تأثیراً ملحوظاً فی تعلیم هذه اللغه وتعلمها وترسیخ المعلومات فی بال الطلبه عبر الاتصال بین المحاضره الدراسیه والطبیعه.

پدیده مهاجرت، یکی از بزرگترین تجربه های بشری از دیرباز بوده است؛ اما نگرش به آن در دوران معاصر، بانگریستن به وضعیت انسان  تغییر نموده است و ابعاد معنایی متفاوتی دارد؛ به ویژه  نمود آن در ادبیات مهاجرت داستانی، تصویری از تنش و چالش میان شخصیت ها با سنت ها، هنجارها و سیاست های حاکم در دو سرزمین مبدأ و میزبان است. از این رو در آثار   داستانی مهاجرت می توان با نگاهی رئالیستی انتقادی، بازتابی از تجربه ای عینی و دقیق از واقعیت را با نگاهی به مسائل و معضلات اجتماعی انسان در عصر جدید یافت. همین امر ضرورت پژوهش های تطبیقی و همسان نگر در حوزه ادبیات مهاجرت را می طلبد تا لایه های پنهان آن را هویدا سازد. این پژوهش با هدف بررسی کارکرد انتقادی درونمایه دو رمان نام آشنای ادبیات عربی و فارسی اولاد الغیتو اسمی آدم از الیاس خوری 1 و همنوایی شبانه ارکستر چوب ها از رضا قاسمی  در پی آن است تا درون مایه مطرح شده در دو رمان را که منجر به گفتمانی انتقادی گشته است را با رویکردی رئالیسم انتقادی واکاوی نماید. این جستار  با روش توصیفی و تحلیلی و بر بنیان مکتب تطبیقی آمریکایی، کارکرد انتقادی درونمایه را مورد بررسی قرار داده است و دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که موضوعات انتقادی همسان در دو رمان، شامل مسائل سیاسی، سازه های استعماری و نقش روشنفکران است. در رمان اولاد الغیتو این موضوعات با تأکید بر زمینه های تاریخی و بازنمایی واقعیت های اجتماعی مطرح شده اند، در حالی که در رمان همنوایی به شکلی نمادین و تمثیلی به مسأله استعمار پرداخته شده است.از موضوعات اجتماعی مطرح در دو رمان، مسأله گم شدگی و حاشیگی مهاجران است که در رمان اولاد الغیتو،  مسأله ای فراتر از گمشدگی مهاجر مطرح شده است و به موضوع فلسطینیانی که در حاشیه تاریخ گم شده اند پرداخته است. در رابطه با مسائل فرهنگی، دو نگاه متفاوت در پیوند با هویت دینی در دو رمان دیده می شود.