امیر فرحزادی

وزارت به عنوان یکی از مهم ترین ارکان دیوانسالاری ایران در عصر صفویه از زمان شاه عباس اول و مقابله شاه با جریان های مخالف درون حکومتی قدرت بیشتری گرفت. محمد بیگ وزیر اعظم شاه عباس دوم ،یک ارمنی مسلمان بود که از سال ( 1064 تا 1071ق) این مقام را بر عهده داشت.کتاب بابایی بن لطف از منابع یهودی دوره صفویه است که دلیل برکناری محمد بیگ را تعصبات دینی و عدم تسامح وزیر نسبت به یهودیان می داند و بالحنی اغراق آمیز و حماسه گونه از افول این وزیر سخن می گوید. برخی از منابع دوره صفویه نیز متاثر از این دیدگاه هستند. اما به نظر می رسد که خود شاه علاقه چندانی به این رویکرد نداشته ، بلکه اقدامات خودسرانه و عاری از مصلحت اندیشی محمدبیگ باعث سقوط وی در دوره سلطنت شاه عباس دوم شد. مقاله با روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعه تطبیقی منابع تاریخی دوره صفویه، عملکرد محمدبیگ در دوران وزارتش از یک سو و نگرش منابع دوره صفوی به موازات منبع یهودی فوق را مورد بررسی قرار می دهد. مقاله به طرح این سوال پرداخته که عوامل افول قدرت محمد بیگ از وزارت شاه عباس دوم چیست ؟ فرض اصلی پژوهش آن است که براساس دیدگاه این منبع یهودی که بیشتر منابع غیرفارسی دوره صفویه نیز متاثر از این دیدگاه هستند تدابیر متعصبانه دینی محمدبیگ در آزار یهودیان ، عامل افول قدرت وی بوده. اما به نظر می رسد اعتماد و آزادی عمل فراوان شاه عباس دوم به محمد بیگ در اداره امور مملکت و اقدامات اقتدارگرایانه محمدبیگ علیه رقبای سیاسی ،زمینه های افول و برکناری او را از وزارت فراهم نمود.

در این مقاله سعی شده است با استفاده از نظریه «ساخت یابی» گیدنز، زمینه های اجرای سیاست سرکوب ایلات و عشایر (با تأکید بر ایلات و عشایر لرستان) در قالب نظریه جامعه شناسانه گیدنز مورد بررسی و تبیین قرار گیرد. بر اساس نظریه «ساخت یابی» گیدنز به نقش کارگزار (به عنوان نمونه موردی، رضاشاه) در بستر (نمونه موردی، جامعه ایلات و عشایر) و ارتباط دوسویه (متعامل یا متقابل) ساختار- کارگزار توجه می کند. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی بر مبنای روش شناختی جامعه شناسی- تاریخی به طرح این پرسش پرداخته که براساس نظریه ساخت یابی گیدنز، خط مشی پهلوی اول در قبال ایلات و عشایر لرستان چگونه قابل ارزیابی و تحلیل است؟ رهیافت پژوهشی مقاله آن است که درباره عملکرد رضاشاه در قبال ایلات و عشایر لرستان، هیچ یک از نظریات مطرح شده- که در متن مقاله به آن پرداخته می شود- به تنهایی نمی توانند بیانگر تمام واقعیت باشند و در تحلیل عملکرد وی، باید به رابطه میان ساختار- کارگزار و تعامل دوسویه آنها توجه کرد.

آیین بودا در قرن هفتم هجری همراه سپاهیان مغول و در دوره دوم هجوم آنها به فرماندهی هلاکو وارد ایران شد. دین بودا دارای سه فرقه اصلی تیره واده (هینه یانه)، مهایانه و وجریانه است. از زمان هلاکو به بعد، ایران یکی از مراکز مهم رشد و گسترش افکار بودایی بوده است و ازآنجاکه بسیاری از ایلخانان مغول پیرو وجریانه بودند، سعی و تلاش فراوانی برای بسط دین بودایی به کار بردند و در اندک زمانی سیل بخشیان، لاماهای تبتی و راهبانان بودایی تبت، مغولستان، سرزمین اویغور و حتی هند به ایران سرازیر شد. آباقاخان و ارغون در رواج دین بودایی تلاش فراوانی مبذول داشتند و در دوره آنان دین بودایی در ایران گسترش زیادی یافت. درباره حضور و نفوذ این آیین در ایران دست کم در دوره حضور ایلخانان تحقیقاتی انجام شده؛ اما هدف اصلی پژوهش حاضر واکاوی مؤلفه های اثرپذیر در فرهنگ ایرانی از آیین بودا در دوره تاریخی مورد بحث است. مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی مبتنی بر یک مطالعه تاریخی، به بازشناسایی ردپای مفاهیم آیین بودایی در آثار فرهنگی عهد ایلخانی می پردازد. دستاورد مهم پژوهش این بوده است که در تاریخ ایران عصر ایلخانی می توان در مواضع متعددی ردپای بودیسم را در آثار فرهنگی، نظیر نوشته های نخبگان و اندیشمندان علمی و ادبی، تصوف، معماری معابد و هنر نقاشی مشاهده کرد که این موضوعات تاکنون کمتر مورد توجه محققان واقع شده است. بدین لحاظ، رهیافت پژوهشی مقاله ارائه مصادیقی از این اثرپذیری انگاره های فرهنگی با مستندات تاریخی مبرهن است، که زوایا و افق های جدیدی را در پژوهش های تاریخ ادیان به روی محققان به تصویر خواهد کشید.

«چگین ها» به گروهی از جلادان زنده خوار در دربار پادشاهان صفوی می گفتند که با اشاره شاه همچون جانوران درنده به قربانی حمله کرده و زنده زنده او را می خوردند. اهمیت موضوع در آن است که برخی از محققان این اعمال شنیع را ناشی از انگیزه های فرقه ای دانسته اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی به روش مطالعه کتابخانه ای بر مبنای مطالعه تاریخی، به بررسی صحت و سقم این گزارش های تاریخی پرداخته و انگیزه این عمل را مورد بحث قرار می دهد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ارتکاب این عمل حداقل چندین بار در دوره شاهان صفویه ثبت شده است. آدم خواری ثبت شده در دوره شاه اسماعیل اول، اثبات وفاداری قزلباشان نسبت به مرشد و شاه به شمار می رفت. چراکه نگاه قزلباشان در ابتدای دوره صفویه نسبت به شاه صفوی، چنان غلوآمیز بود که او را مظهر خدا به شمار می آوردند. ولی آدم خواری ثبت شده در دوره شاه عباس اول، اقدامی سیاسی و به دور از انگیزه های فرقه ای بوده است. به نظر می رسد، ارتکاب چنین اعمالی را می بایست برایند افکار مغرضانه شخصی و سیاسی برخی شاهان صفوی تفسیر کرد و انگیزه های این عمل را می توان به عنوان رفتاری غالیانه توأم با ناآگاهیِ گروهی از هواداران صفوی از ارتکاب این عمل مورد تفسیر و تحلیل قرار داد. البته تأمل در آیین های مذهبی قزلباشان و همچنین انگیزه شاهان صفوی در دستور به انجام این عمل، رهیافت های جدید پژوهشی در خصوص گرایش های سیاسی - مذهبی قزلباشان دوره صفویه را به محقق ارائه می دهد.

امامان شیعه(ع) برای ترویج معارف اسلامی، آموزه های دینی و غیردینی را در هر مکان و زمانی که مقدور بود، به پیروانشان آموزش می دادند. نظام آموزشی ب ه عن وان بخ شی از س اختار تم دن اس لامی، موت ور مح رک و ظرفیتساز شکل گیری و تعالی فرهنگ و تمدن اسلامی را برعهده دارد؛ اما باتوج ه ب ه انتق اداتی ک ه نسبت به غیرفعال بودن نظام آموزشی امامیه و دستاوردهای آن درسده های نخستین اسلامی وج ود دارد، ضمن دفاع از وجود آن باید به نقش آن در ظرفیتسازی فرهنگ و تمدن اس لامی پرداخت. این که شیعیان در تأسیس مراکز علمی وام دار دیگران بوده اند و یا نو آوری به خرج داده اند، مسئله ای است که این مقاله با هدف بررسی تأثیر این مراکز در تمدن اسلامی طی سده های نخست هجری به آن می پردازد. نویسندگان با رویکرد «توصیفی تحلیلی» و با روش کتابخانه ای در صدد پاسخگویی به این سئوال هستند که نهادهای علمی و آموزشی شیعیان درپنج قرن نخست چه نقش و جایگاهی در تمدن اسلامی داشته اند؟ به نظر میرسد که شیعیان به دلیل نیاز به تعلیم آموزه ها و مبانی اعتقادیشان در یک گستره جغرافیایی غیرشیعی، باتکیه توانسته اند در عرصه علم آموزی و تحقیقات علمی، ح ضور فع الی پیدا کرده و از طریق پایه گذاری مراکز علمی نام آور، فعالیت های نوآورانه علمی در جهان اسلام را توسعه داده و حیات و هویت فرهنگی و تمدنی تشیع را تداوم بخشند.

مقاله حاضر با هدف تبیین عنصر ولایت فقیه در فرآیند پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی ایران با روش توصیفی تحلیلی این مسئله را مورد بررسی قرار می دهد که نظریه ولایت فقیه به عنوان یکی از عناصر اصلی فقه سیاسی شیعه، چه نقشی در پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی داشته است؟ نظریه ولایت فقیه به عنوان عامل وحدت بخش، متضمن حاکمیت و استقلال سیاسی و تداوم بخش نظام جمهوری اسلامی در ایران است. رکن ولایت فقیه به عنوان یکی از اجزاء مهم حکومت اسلامی در اتحاد و تعامل با مردم، عامل تداوم و پیشبرد انقلاب اسلامی عامل خروج از بحران ها و بن بست ها محسوب می شود. درواقع، این پیوند و هم بستگی سبب حفظ و تداوم انقلاب اسلامی و در مسیر راهبردی آینده ایران اسلامی به مدیریت بحران ها و خروج از بن بست ها منجر خواهد شد.

بی شک انقلاب اسلامی با هر ژرفا و عظمتش وامدار شخصیت ممتاز و والای رهبر انقلاب امام خمینی (ره) است که در تکوین، پیروزی و مراحل پس از پیروزی انقلاب نقش برجسته و تعیین کننده داشت از جمله اقدامات بنیادین و اساسی امام در پیشبرد و نهایتا پیروزی انقلاب اسلامی مطرح کردن نظریه ولایت فقیه است. امام خمینی (ره ) با پایه ریزی دیدگاه و نظریه ولایت فقیه و همچنین تشریح ویژگی و خصوصیات چنین حکومتی، توانست با شعار استقلال و آزادی و با ایمان و اتکا به نیروی مردمی، وابستگی به دو بلوک و ابر قدرت شرق و غرب را از میان ببرد و نظام جمهوری اسلامی ایران را بر مبنای مردم سالاری دینی و آرمان های اسلامی و ارزش هایی چون معنویت و عدالت اجتماعی به جای آن نشاند، بی گمان، مطلوب ترین و موفق ترین نوع رهبری در هر انقلاب آن است که رهبر تنها نقش ایدئو لوژی و طرح مکتب فکری انقلاب را ایفا کند بلکه در مقام فرمانده انقلاب آن را به سرانجام برساند به جز این دو ویژگی رهبر بایستی پس از پیروزی نهضت، زمام داری خود را ادامه دهد و نظام جدید را سامان بخشد امام خمینی هر سه ویژگی را داشت و از این حیث رهبری بی نظیر در میان رهبران دیگر انقلاب هاست. در این مقاله سعی شده است که به بررسی نظریه ولایت فقیه و ویژگی ها و خصوصیات آن و نقش آن در قیام و بیداری ملت ایران علیه حکومت شاه بپردازیم. همچنین این پژوهش در پی پاسخ دادن به این سوال است که نظریه ولایت فقیه برچه مبادی و اصولی استوار است و اینکه این نظریه می تواند زیر بنای یک حکومت مطلوب و ایده آل و مترقی باشد که پاسخ گوی همه نیاز های مردم آن جامعه باشد یا اینکه به اعتقاد برخی اندیشمندان لیبرال و سوسیالیست و روشنفکران ایرانی نمی تواند مبنا و اساس یک حکومت مدرن و مترقی باشد ؟