محسن روشن پژوه

اهداف فعالیت های مراکز اقامتی درمان اعتیاد در ایران موفقیت هایی در درمان افراد وابسته به مواد دربر داشته است. اما گزارش های مبنی بر شیوع زیاد مرگ ومیر معتادان تحت درمان در مراکز اقامتی، جای تأمل و بررسی دارد. این مطالعه با هدف بررسی علل مرگ ومیر معتادان تحت درمان در مراکز درمانی اقامتی در ایران انجام شد. مواد و روش ها این مطالعه، توصیفی است و جامعه مطالعه شده شامل تمام مرگ ومیر های اتفاق افتاده از ابتدای سال ۱۳۹۰ تا ابتدای سال ۱۳۹۵ در تمام مراکز اقامتی میان مدت و بلند مدت است. جمع آوری اطلاعات از طریق دو پرسش نامه صورت گرفت، اولین پرسش نامه اطلاعات مراکز و دومین پرسش نامه اطلاعات مرگ ومیر را بررسی می کرد. مراکز بر اساس اطلاعات ثانویه موجود در پرونده ها پرسش نامه ها را کامل کردند. تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS صورت گرفت. یافته ها درمجموع در ۵ سال مطالعه شده، ۱۰۷ نفر در مراکز اقامتی فوت کردند. نسبت مرگ ومیر در میان مراجعان موضوع ماده ۱۶ که به مراکز موضوع ماده ۱۵ ارجاع داده شده بودند، (۴۷ در ۱۰۰ هزار نفر) بیشتر از نسبت مرگ ومیر در میان کل پذیرفته شدگان در مراکز اقامتی (۲۱ در ۱۰۰ هزار نفر) بوده است . میانگین زمانی ای که این افراد قبل از فوت در مراکز اقامت داشتند، ۱۱ روز بوده است. مهم ترین علل مرگ ومیر معتادان تحت درمان، بیماری های قلبی عروقی و بیش مصرفی مواد گزارش شده است. نتیجه گیری هرچند میزان زیاد کم گزارشی تعمیم نتایج را به کل کشور ناممکن می کند، اما نتایج این مطالعه نشان می دهد تعداد کل مرگ ومیرها در مراکز اقامتی درمان اعتیاد در طول سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۴ افزایش یافته است و این آمار در میان مراجعان موضوع ماده ۱۶ بیشتر است. بیشتر این مرگ ومیرها با اقدامات بهنگام و مؤثر قابل پیشگیری هستند.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال 1383 برنامه پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد و پیشگیری از ویروس نقص ایمنی انسان( HIV ) را در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه( PHC ) ادغام کرده است. چالش های اساسی این برنامه، طبق دیدگاه صاحب نظران، شامل تغییر مفهوم و کارکرد نظام PHC ، هماهنگی کم خدمات کاهش تقاضای مواد با نظام PHC ، نبود پذیرش طرح ادغام خدمات کاهش تقاضای مواد در نظام PHC ، وضعیت قوانین موجود، سیاست گذاری و چالش های مربوط به ماهیت اعتیاد است .

زمینه: بیماری ایدز تا سال ۱۹۸۱ ناشناخته بود و در سال ۱۹۸۴ مشخص شد که ویروس اچ آی وی HIV عامل این بیماری است. مدل های متعددی از جمله رویکردهای اجتماع محور و برنامه های پیشگیری مثبت به منظور افزایش سازگاری با بیماری و بهره مندی از راهبردهای مقابله ای برای پیشگیری از ابتلا افراد دارای اچ آی وی HIV به ایدز AIDS تدوین شده است ولیکن هیچ کدام به موضوع تبعیت از درمان در این بیماران با استفاده از رویکردهای پیش گفت نپرداخته اند، اما این پژوهش درنظر دارد به بررسی روابط ساختاری مدل اجتماعی سازگاری و رویکرد پیشگیری مثبت با بررسی نقش میانجی گر راهبردهای مقابله ای برای بررسی تبعیت از درمان در افراد تحت پوشش باشگاه های مثبت سازمان بهزیستی بپردازد. هدف: این پژوهش با هدف تعیین رابطه علّی روش های اجتماع محور سازگاری برای پیشگیری مثبت بر اساس تبعیت درمانی با میانجی گری راهبردهای مقابله ای در بیماران مبتلا به اچ آی وی انجام شد. روش: پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کاربردی و در چهارچوب طرح های همبستگی و معادلات ساختاری بود. جامعه آماری این مطالعه شامل تمامی بیماران مبتلا به ایدز در شهر تهران در سال 1398 بود که تعداد 250 نفر از آنان با نمونه گیری هدفمند از نوع در دسترس از بین بیماران مراجعه کننده به باشگاه های مثبت تحت نظارت سازمان بهزیستی به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامۀ سبک های مقابله ای (لازاروس و فولکمن، 1984)، پرسشنامۀ سازگاری روانی - اجتماعی با بیماری (دروگتیس و دروگتیس، 1990) و پرسشنامۀ تبعیت درمانی (سیدفاطمی، رفیعی، حاجی زاده و مدانلو، 1397) استفاده شد. ارزیابی مدل مفهومی با روش الگویابی معادلات ساختاری انجام شد و برای آزمودن روابط غیرمستقیم، روش بوت استراپ (با استفاده از نرم افزار AMOS-21 ) به کار رفت. یافته ها: مدل پیشنهادی پس از تصحیح، برازش قابل قبولی با داده ها دارد و همه مسیرهای مستقیم از لحاظ آماری معنادار بودند (0/05 < P ). همچنین، همه مسیرهای غیر مستقیم (رابطه روش های سازگاری برای پیشگیری مثبت و تبعیت درمانی از طریق راهبردهای مقابله ای) معنادار بود (0/05 < P ). مسیر غیر مستقیم، تبعیت درمانی بر سازگاری روانی - اجتماعی با میانجی گری راهبردهای مقابله ای در افراد مبتلا به اچ آی وی با توجه به روش برآورد بوت استرپ مورد تأیید واقع گردید. علاوه براین، نتایج نشان داد تبعیت درمانی (0/001 > P ) و راهبردهای مقابله ای (0/002 > P ) بر سازگاری روانی - اجتماعی افراد مبتلا به HIV اثر مستقیم دارد و تبعیت از درمان باعث سازگاری روانی - اجتماعی و به تبع آن بهره گیری از شیوه های مناسب و فعال مقابله با فشار روانی است و رفتار مقابله ای مسئله مدار را تسهیل می نماید. نتیجه گیری: بر اساس رویکرد اجتماع محور و روش های سازگاری انجام شده درباشگاه های مثبت سازمان بهزیستی، بیمارانی که راهبردهای کنارآمدن را با رویکرد پیشگیری مثبت دنبال کرده بودند، تبعیت از درمان آسات تری را تجربه کردند که احتمالا می تواند از تبدیل شدن اچ آی وی به ایدز در این بیماران پیشگیری نماید .

مقدمه: طرح پیشگیری اجتماع محور از اعتیاد، یکی از مهم ترین اقدامات سازمان بهزیستی کشور است که بیش از یک دهه از شروع آن می گذرد. نتایج نظارتهای انجام شده در سالهای اخیر، نیاز به ارتقاء کیفیت دانش و عملکرد تسهیلگران تیمهای اجتماع محور را نشان می داد؛ به همین دلیل مداخله ای به منظور ارتقای کیفیت برنامه های اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد از طریق روش سر تسهیلگری در هفت استان کشور صورت گرفت. هدف از این مطالعه ارزیابی اجرای آزمایشی این طرح است. روش: این مطالعه از نوع مداخله ای آینده نگر بود. درمجموع 113 تیم به عنوان مداخله و 75 تیم به عنوان شاهد از 7 استان انتخاب شدند. مداخله شامل انتخاب تسهیلگران باتجربه به عنوان سرتسهیلگر و حضور آنان در کارگاه آموزشی سرتسهیلگران و سپس حضور در کنار تسهیلگر کم تجربه تر با هدف انجام فعالیتهای آموزشی، ایجاد انگیزه، رفع مشکلات برنامه حین اجرا و فعالیت تیمهای اجتماع محور در مدت شش ماه بود. به منظور ارزیابی مراحل انجام مداخله اجتماع محور یک فرم جمع آوری اطلاعات تهیه و از طریق مصاحبه اطلاعات موردنیاز ثبت شد. داده ها در ابتدا و پایان مداخله جمع آوری و برای تجزیه وتحلیل و مقایسه آنها در ابتدا و پایان مداخله بین گروههای مورد و شاهد، از آزمون t زوجی، آزمون t و آزمون مربع خی استفاده شد. یافته ها: نتایج مطالعه بیانگر تغییر معنی دار در تعداد جلسات برگزارشده تیمها در هر ماه، ارزیابی داراییهای جامعه، استفاده از جامعه به جای متخصصان به عنوان منبع اطلاعات برای ارزیابی نیاز، سهم بیشتر جامعه محلی در تأمین بودجه، تدوین پیشنهادنامه مداخله اجتماع محور و پایش و ارزشیابی مداخله های اجتماع محور بود. بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که مداخله به روش سرتسهیلگری در ارتقا برنامه اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد در ایران مؤثر است.

اهداف اعتیاد جنسی یکی از انواع اعتیادهای رفتاری است که با خیال پردازی های افراطی و رفتارهای جنسی سخت قابل کنترل مشخص می شود. این اختلال باعث مشکل در زندگی افراد مبتلا و همچنین افراد قربانی می شود. درمان عموماً غیردارویی و روان شناختی است که زمان بر و پرهزینه هستند. آزمایشات کوتاه مدت، یکی از راهکارها برای کمک به این افراد است. این مطالعه با هدف بررسی اثربخشی راهنمای بالینی کوتاه مدت درمان اختلال اعتیاد جنسی در افراد مبتلا انجام شده است. مواد و روش ها مطالعه یک کارآزمایی بالینی تصادفی با پیش آزمون و پس آزمون بود. جمعیت مورد مطالعه در این پژوهش، شامل همه افراد دچار اختلال اعتیاد جنسی بود که در شهر اصفهان زندگی می کنند. جامعه آماری کسانی بودند که شانس قرار گرفتن در مطالعه را داشتند. این افراد شامل مراجعه کنندگان به مراکز درمانی سرپایی و اقامتی مصرف مواد، مراکز درمانی روان پزشکی و کلینیک های درمان اختلالات جنسی بودند. با استفاده از روش بلوک های متوازن تصادفی شده، 30 آزمودنی مرد که براساس نقطه برش پرسش نامه رفتار فزون کنشی جنسی با نمره 53 و بالاتر مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی تشخیص داده شدند به صورت تصادفی در 2 گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. برای گروه آزمایش 10 جلسه درنظر گرفته شد. مدت هر جلسه 120 دقیقه بود که به صورت هفتگی برگزار شد. جلسات با توجه به پاندمی کرونا به صورت مجازی برگزار شد (اسکایپ). گروه کنترل در حالت انتظار قرار گرفتند تا اگر راهنما اثربخش بود، بتوانند از آن بهره مند شوند. هر 2 گروه پرسش نامه رفتار فزون کنشی جنسی را در 3 نوبت تکمیل کردند. اول بلافاصله قبل از شروع ، دوم بلافاصله بعد از اتمام آزمایش و سوم 3 ماه بعد در مرحله پیگیری بود. تجزیه و تحلیل نتایج با استفاده از آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر در نرم افزار SPSS نسخه 22 انجام شد. یافته ها در پژوهش حاضر 30 بیمار مبتلا به اختلال اعتیاد جنسی حضور داشتند که 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند (میانگین سنی افراد شرکت کننده 26/4 سال بود). میانگین نمرات رفتار فزون کنشی جنسی گروه آزمایش در مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری به ترتیب 67، 49 و 57 بود. میانگین نمرات رفتار فزون کنشی جنسی گروه کنترل در مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری به ترتیب 64، 60 و 59 بود. یافته های اندازه گیری مکرر نشان داد این راهنمای بالینی در کاهش علائم اعتیاد جنسی شرکت کنندگان مؤثر است (P<0/01). نتیجه گیری راهنمای بالینی درمان کوتاه مدت اختلال اعتیاد جنسی در کاهش علائم اختلال اعتیاد جنسی اثربخش است. استفاده از این روش که امکان برگزاری به صورت برخط را نیز دارد، به دلیل مدت کوتاه و به تبع آن کاهش هزینه درمان، این امکان را فراهم می کند تا افراد بیشتری بتوانند از مزایای آن بهره مند شوند.

پژوهش حاضر به منظور دستیابی به وضعیت برنامه ها و اقدامات کاهش تقاضای سوء مصرف مواددر کشورهای مختلف دنیا صورت گرفته است. پژوهش کیفی حاضر با روش اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته و از نوع توصیفی-تحلیلی است. مهم ترین راهبردهای پیشگیری از سوءمصرف مواد در کشورهای مورد بررسی عبارت اند از:آگاه سازی افراد درباره خطرات و مضرات مواد، افزایش مهارت های زندگی، تقویت فعالیت های جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی- اجتماعی، مشاوره و مداخله حین بحران های مختلف در طول زندگی، ارتقای فرهنگی و مذهبی، تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد و درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد. این راهبردها در قالب فعالیت های متمرکز بر فرد، آموزش و آگاه سازی والدین، معلمان و مدرسه، استفاده از رسانه ها، محل های کار و مکان های تجمع، استفاده از شبکه مراقبت های سلامتی اولیه و وضع و اجرای قوانین و مقررات، مورد بحث قرار می گیرند. کشورهای مورد مطالعه و منابع بین المللی در رویارویی با مصرف مواد مخدر یک رویکرد متوازن، چندجانبه و متمرکز در حوزه جرائم مرتبط با مواد دارند. به طور کلی، رسیدگی مناسب به مشکلات جسمی و ارضای مطلوب نیازهای روانی، اجتماعی و معنوی افراد جامعه به عنوان "ابعاد چهارگانه سلامت" - که همسو با تحولات و مقتضیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور باشد- گام های اساسی در نقشه راه پیشگیری و کاهش تقاضای سوءمصرف مواد است.