محمدرضا زارع بنادکوکی

امروزه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در توسعه کشورها نقش اساسی دارند و ضروری است عملکرد آنها با روش ها و معیارهای مناسب مورد ارزیابی قرار گیرد. در بین کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد علمی دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. در این زمینه، شاخص های متعدّدی به منظور ارزیابی کمّی و کیفی برون دادهای علمی پژوهشگران تعریف شده که می تواند به سطح مؤسّسات توسعه یابد. در این مقاله، با روش پیمایشی – توصیفی تعداد 285526 مقاله علمی مربوط به 76 دانشگاه و مؤسّسه آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با استفاده از شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخصh ، پارامترm و شاخصg مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و رتبه بندی مؤسّسات انجام شد. نتایج نشان می دهد که دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخصh و شاخصg ، و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامترm برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. در رتبه بندی های انجام شده، رتبه بندی بر اساس پارامترm جایگاه بسیاری از دانشگاه ها را به علّت قدمت پژوهشی تغییر داده است. در نهایت، مقایسه نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام های رتبه بندی ISC وURAP مورد بحث قرار گرفت. یافته ها  نشان می دهد که رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی مقالات، تعداد استنادها، شاخصh و شاخصg همبستگی شدیدی با نتایج نظام های رتبه بندیISC وURAP دارند.

توجه به اهمیت مدیریت منابع انسانی و نیاز روزافزون به آن در سازمان ها و اداره ها و همچنین، گستردگی حوزه های تحقیقاتی در این زمینه، بررسی روند پژوهش در مدیریت منابع انسانی مهم است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی سیر تغییر و تحول پژوهشی در حوزه های تحقیقاتی مدیریت منابع انسانی و پیش بینی روند آینده ی آن است. در این راستا، تعداد 50014 مقاله ی مربوط به مدیریت منابع انسانی که طی سال های 1962 تا 2011 در 81 نشریه منتشر شده است، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت و با استخراج داده ها، ذخیره سازی در بانک اطلاعاتی و تحلیل روند 50 سال گذشته، تلاش شد با استفاده از تحلیل سری های زمانی به پیش بینی 10 سال آینده ی هر یک از حوزه های تحقیقاتی مدیریت منابع انسانی پرداخته شود. نتایج روند صعودی را در تمامی حوزه ها، به خصوص: روابط کار و کار گروهی؛ تجزیه وتحلیل شغل؛ سامانه های اطلاعاتی و مدیریت راهبردی منابع انسانی، نشان می دهد.

یکی از عوامل مؤثر در توسعه اقتصادی کشورها توجه به جایگاه کارآفرینی سازمانی است به همین منظور بیشتر سازمان ها منابع خود را در این زمینه هدایت می کنند. برای موفقیت کارآفرینی سازمانی عوامل متعددی نقش دارند که بدون در نظر گرفتن آن ها کارآفرینی میسر نیست. ازاین رو پژوهش حاضر به بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی در شرکت توزیع برق استان یزد می پردازد. نوع این پژوهش با رویکرد کیفی و کمی است که در بخش کیفی با مصاحبه با تعدادی از مدیران شرکت توزیع برق و تحلیل آن ها به کمک نظریه بنیادی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سازمانی استخراج گردید. در بخش کمی به تحلیل ارتباط بین عوامل مستخرج از مرحله کیفی پژوهش اقدام گردید. درنهایت نتایج برنامه ریزی بر اساس سناریو نشان داد سناریوی بازبینی نظام ارزیابی عملکرد در میان 24 سناریوی تدوین شده، به علت ایجاد بیشترین میزان تغییرپذیری و شدت تغییر در 58 عامل تأیید شده، به عنوان مهم ترین سناریو شناخته شد.

هر جامعه ای بر اساس الگو ها و معیارهای ارزشی حاکم بر آن جامعه، ملاک های فرهنگی متفاوتی دارد که بر اساس اقتضائات بومی و ارزشی باید سیاست گذاری فرهنگی صورت گیرد. نقش دانشگاه ها به عنوان نهادی فرهنگی و زمینه ساز فرهنگ جامعه در نظام آموزش عالی بسیار پررنگ است. در این مقاله، اسناد فرادستی آموزش عالی کشور به عنوان راهبردهای ابلاغی انتخاب و متن هرکدام از اسناد با انتخاب گزاره های الزام آور فرهنگی برای دانشگاه ها به روش کدگذاری باز و محوری، تحلیل محتوا شده است. از 78 گزاره، 23 کد اصلی استخراج و کدهای باز در سه محور گروه بندی شدند. برای استخراج معیارهای مناسب، کدهای محوری حاصل از تحلیل محتوای اسناد، مبنا قرار گرفت و در ادامه، معیارهای فرهنگی برای دانشگاه های ایران، ارزش های بنیادی فرهنگی، تعالی فرهنگی و ترویج فرهنگی پیشنهاد و مهم ترین مفاهیم در هر معیار معرفی گردید. نتایج نشان می دهد که تأثیرگذارترین کد در هر معیار به ترتیب ارزش های اسلامی، مرجعیت فرهنگی، ترویج فرهنگ خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی بوده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر، مقایسه شاخص ها و معیارهای نظام های رتبه بندی با مفاهیم و الزام های اسناد فرادستی آموزش عالی کشور و بررسی میزان تناسب مدل های رتبه بندی جهت رتبه بندی دانشگاه های ایران است.   روش شناسی: پژوهش از نوع کاربردی و به روش تطبیقی انجام شده است. در این پژوهش با مطالعه شاخص ها و معیارهای 12 نظام رتبه بندی دانشگاه ها، محتوای متنی اسناد فرادستی آموزش عالی کشور به عنوان راهبردهای ابلاغی تحلیل و مفاهیم در قالب کدهای باز و محوری استخراج گردیده است. کدهای باز، از نظر مفهومی، با رویکرد روش گسترش مشخصه های کیفی با شاخص ها و معیارهای مدل های رتبه بندی دانشگاه ها تطابق مفهومی داده شده اند. یافته ها: با تحلیل محتوای متن هفت سند فرادستی آموزش عالی کشور، 241 گزاره الزام آور برای دانشگاه ها و 36 مفهوم اصلی استخراج گردیده است. مفاهیم استخراج شده در قالب کدهای باز  با  26 شاخص اصلی نظام های رتبه بندی دانشگاه ها تطابق داده شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد تنها 69% مفاهیم استخراج شده از اسناد فرادستی، به گونه ای در این مدل ها مورد توجه قرار گرفته و 31% مفاهیم استخراج شده از اسناد، در نظام های رتبه بندی دیده نمی شود. از این رو، لازم است ارزش ها و معیارهای مطلوب مندرج در اسناد فرادستی در رتبه بندی دانشگاه های ایران لحاظ شود.

امروزه، با توجه به پیشرفتهای گسترده علوم و فنون توجه به منابع انسانی به عنوان یک سرمایه بسیار با ارزش در سازمانها برای همگان به اثبات رسیده است. در هر سازمان رأس هرم تصمیم گیرنده و پیش برنده سازمان مدیران هستند که در صورت توانمند بودن و داشتن مهارتهای ویژه، نقش مؤثری در موفقیت و پیشرفت سازمان خواهند داشت. در این پژوهش با توجه به تعاریف توانمندسازی و نقش آن در تعالی کارکنان و مدیران، چالشها و مشکلات پیش روی مدیران در بخش صنعت معرفی و در ادامه برنامه درسی مهندسی صنایع و نقش هرکدام از دروس این رشته در رفع نیازهای مدیران صنعتی ارائه شده است. برای تلفیق نیازهای مدیران بخش صنعت و دروس رشته مهندسی صنایع و تعیین اهمیت و میزان پوشش آنها از روش QFD استفاده شد. در نهایت، مشخص شد که درسهای برنامه ریزی تولید، طرح ریزی واحدهای صنعتی، ارزیابی کار و زمان، طراحی ایجاد صنایع و نظامهای پرداخت و حقوق و دستمزد بیشترین تأثیر و دروس تئوری صف، برنامه ریزی حمل و نقل، اصول شبیه سازی و ایمنی و بهداشت صنعتی نقش کمتری را در توانمندسازی مدیران دارند. همچنین، مشخص شد خلأ های آموزشی در زمینه های آشنایی با قوانین(دولتی و بخشهای خصوصی)، دسترسی به تسهیلات بانکی، نوسانات نرخ ارز و موانع ایجاد سرمایه گذاری جدید در برنامه درسی مهندسی صنایع وجود دارد

رتبه بندی یکی از ابزارهای ارزیابی عملکرد، رقابت پذیری و موفقیت دانشگاه ها به شمار می آید. رتبه بندی ای مطلوب است که برگرفته از رسالت های کلیدی نظام آموزش عالی باشد به گونه ای که با اجرای آن، شاهد تغییر رفتار موسسات در مسیر اهداف کلان باشیم. در این مقاله، اسناد فرادستی آموزش عالی کشور به عنوان راهبردهای ابلاغی انتخاب و متن هر کدام با انتخاب گزاره های الزام آور برای دانشگاه ها و کدگذاری باز و محوری، تحلیل محتوا شده است. از 241 گزاره، 36 کد اصلی استخراج و کدها در شش محور گروه بندی شدند. برای کدگذاری محوری، کارکردهای اساسی دانشگاه ها درنظر گرفته شد. برای استخراج معیارهای مناسب، کدهای محوری حاصل از تحلیل محتوای اسناد، مبنا قرار گرفت و در ادامه، معیارهای آموزشی، پژوهش و فناوری، تاثیرگذاری اجتماعی و فرهنگی، کارآفرینی و خلق ثروت، کمک به توسعه پایدار و تعاملات بین  المللی و فرابخشی برای رتبه بندی دانشگاه های ایران پیشنهاد و مهم ترین مفاهیم هر معیار معرفی گردید. نتایج نشان می دهد که تاثیرگذارترین کدهای هر معیار به ترتیب پژوهش تقاضامحور، آموزش تقاضامحور، آموزش و پژوهش مبتنی بر ارزش های اسلامی، توجه به محیط زیست و همکاری های بین المللی بوده است.

دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، به عنوان نهادهای دانش محور نقش کلیدی در توسعه کشورها دارند و عملکرد آنها در حوزه های مختلف باید ارزیابی شود. در میان کارکردهای مختلف دانشگاه ها، پژوهش و تولید علم نقش برجسته ای دارد و بررسی برون دادهای علمی، بخش مهمّی از ارزیابی علمکرد دانشگاه ها محسوب می شود. یکی از روش های ارزیابی برون دادهای علمی، به کارگیری شاخص های علم سنجی است. بیشترین تعداد برون داد علمی دانشگاه های ایران در سالهای اخیر به موضوعات مهندسی اختصاص دارد. در این مقاله، 85097 مقاله علمی با موضوعات مهندسی در دانشگاه ها و مؤسّسات آموزش عالی دولتی تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری با روش پیمایشی-توصیفی انتخاب و بررسی می شود. داده های هر دانشگاه به صورت جداگانه با شاخص های تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی، تعداد استنادها، سهم کیفی، شاخص h، پارامتر m و شاخص g تحلیل و رتبه بندی مؤسّسات انجام می شود. نتایج نشان می دهد دانشگاه تهران از نظر تعداد تجمّعی برون دادهای علمی مهندسی و تعداد استنادها، دانشگاه صنعتی شریف از نظر شاخص های h و g، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی از نظر سهم کیفی و دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل از نظر پارامتر m و سهم دانشکده های مهندسی در برون داد مهندسی، برترین دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های مورد بررسی هستند. همچنین نتایج رتبه بندی های ارائه شده با نتایج نظام رتبه بندی ISC مقایسه می شود. یافته ها نشان می دهد رتبه بندی دانشگاه های ایران از نظر شاخص های تعداد تجمعی برون داد مهندسی، تعداد استنادها، شاخص h و شاخص g با نتایج نظام های رتبه بندی ISC همبستگی معناداری دارد.

امروزه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در توسعه کشورها نقشی اساسی دارند. به دلایل متعددی ازجمله تقاضای گسترده برای تحصیلات تکمیلی، سیستمهای آموزشیِِِِِِِِِِِِِِِِِ نوین، بین المللی شدن صنعت آموزشِ عالی و ایجاد دانشگاههای کارآفرین و نوآور رقابت بسیار نزدیکی در این صنعت به وجود آمده است. به طوری که این رقابت منجر به بهبود کیفیت آموزشی، ارتقا عملکرد دانشگاهها، توسعه مبتنی بر دانش، دستیابی به منابع بیشتر و جذب سرمایه های فکری بهتر شده است. یکی از روشهای تعیین جایگاه دانشگاهها، نظامهای رتبه بندی است که در طول زمان با تغییرات زیادی مواجه بودند. در این مقاله، ابتدا نحوه شکل گیری و ویژگیهای نظامهای معتبر رتبه بندی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در ادامه، با توجه به مزایای رتبه بندی دانشگاهها و مراکز آموزشِِ عالی، با  رویکردی انتقادی به بررسی چالشهای اساسی پیش رو در نظام های رتبه بندی، شاخصها و روشهای اندازه گیری داده ها پرداخته شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که نظامهای رتبه بندی موجود جامع نبوده و عمدتاً با مشکلاتی در زمینه های سنجش کیفیت، نمایش رشد یا افول، وزن دهی معیارها، اثر متئو، اعتبارسنجی، جامعیت، وضوح، تحرک و بالندگی، تعمیم پذیری و محدودیت زبان مواجه هستند. درنهایت، با توجه به اینکه هرساله دانشگاههای ایران توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام رتبه بندی می شوند، معیارهای این نظام نیز موردِ مطالعه قرار گرفته و پیشنهادهایی برای رفع کاستی ها ارائه شده است.

همکاری های علمی بین المللی در فرایند بین المللی شدن دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی عاملی مهم و اثرگذار محسوب می شود. شاخص کمّی اندازه گیری این نوع تعاملات، انتشارات علمی بین المللی است. مقالات علمی منتشر شده به صورت بین المللی یکی از مهم ترین شاخص ها در این زمینه است. در این مطالعه انتشارات علمی بین المللی مهندسی صنایع در جهان و ایران با رویکرد رقابت پذیری از طریق شاخص ضریب مکانی با تمرکز  بر انتشارات علمی مهندسی صنایع ایران تحلیل شده است. مبنای داده ای این مطالعه تعداد148240 رکورد اطلاعات کتابشناختی مقالات منتشر شده در 55 نشریه در زمینه مهندسی صنایع و تمرکز ویژه به 3424 مقاله تولید شده توسط محققان ایرانی در 50 سال گذشته با روش پیمایشی   توصیفی بود. نتایج حکایت از آن دارد که تولیدات مهندسی صنایع در دهه های اخیر رشد فزاینده  و جهشی داشته است. در بررسی کشورهای برتر در انتشار مقالات بین المللی در این زمینه کشورهای آمریکا، چین و انگلستان هستند. مقایسه کمّی انتشارات علمی بین المللی کشور ایران با دیگر کشورها در این زمینه نشان می دهد که جایگاه پانزدهم جهان و نخست منطقه را دارد. بررسی مزیت رقابتی انتشارات علمی بین المللی مهندسی صنایع ایران با همکاری دیگر کشورها  با  استفاده از شاخص ضریب مکانی نشان می دهد که از نظر کمّیت و کیفیت در قیاس با کل انتشارات علمی   بین المللی مهندسی صنایع در جهان و کل انتشارات علمی مهندسی در ایران از مزیت رقابتی نسبی نسبتاً بالایی برخوردار است. 

: امروزه پیشرفت و توسعه کشورها در گرو بخش های صنعتی و تولیدی است و پیشتازی این بخش ها مرهون منابع انسانی توانمند است. از طرفی توجه به مقوله کیفیت، عامل مهم و راهبردی پیشرفت در صنعت به شمار می رود و مسئول نظارت و کنترل کیفیت در واحدهای تولید، بر عهده مدیران کنترل کیفیت است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی انتظارات مهارتی مدیران کنترل کیفیت، با توجه به نقش و وظایف آنها در تعالی واحدهای صنعتی و تحلیل برنامه آموزشی رشته مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی در رفع این نیازها با رویکرد آسیب شناسی است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده های اکتشافی، به صورت کیفی و کمّی است. جهت شناسایی انتظارات مهارتی مدیران کنترل کیفیت، بر اساس شرح وظایف مدیران کنترل کیفیت و مطالعه اسنادی و کتابخانه ای، نیازهای مهارتی به کمک نظرخواهی از خبرگان تبیین و جهت تلفیق نیازهای مهارتی با دروس تخصصی کارشناسی مهندسی صنایع و تعیین اهمیت و میزان پوشش آنها و درک خلأها از تکنیک گسترش مشخصه های کیفی استفاده شده است. نتایج تحلیل نشان می دهد که درس های مدیریت کیفیت و بهره وری، کنترل کیفیت آماری، سامانه های اطلاعات مدیریت، روش های تولید و برنامه ریزی تولید بیشترین تأثیر و دروس طراحی ایجاد صنایع، اقتصاد مهندسی، برنامه ریزی حمل ونقل و تحقیق در عملیات نقش کمتری در تقویت مهارت های مدیران کنترل کیفیت دارند. همچنین خلأهای آموزشی در زمینه های آشنایی با قوانین و مقررات دولتی بخش تولید، مباحث استانداردسازی، پایش مستمر کیفیت محصولات در برنامه آموزشی مهندسی صنایع در دانشگاه ها وجود دارد که نیاز به توجه سیاست گذاران این حوزه دارد.