محمد محقق

جری و تطبیق قرآن از جنبه های مختلف بررسی شده است؛ مبانی، کاربردها، نمونه ها و اقسام جری و تطبیق. اما در این میان ملاک درستی یا نادرستی کاربرد این قاعده تفسیری آن چنان که شایسته است، بررسی نشده است. نظر به اهمیت این قاعده و استفاده از این قاعده توسط همه گروه ها و فِرَق اسلامی مخالف با یکدیگر، ضرورت بررسی ملاک های جری و تطبیق روشن می شود. از آنجا که بیشتر جری و تطبیق های انجام شده توسط اهل بیتM و مفسران واقعی قرآن درباره خود یا دوستان یا دشمنان ایشان است، رضایت و محبت دو ملاک در بخش معرفتی اعتقادی و تطبیق آیات بر اهل بیتM مطرح و بررسی شده و ملاک مجالست، مشابهت و متابعت از ملاک های بخش اخلاقی رفتاری در تطبیق های انجام شده بر دوستان و دشمنان اهل بیتM است که در این مقاله آمده است. این نوشتار به بررسی و اثبات این ملاک ها، همراه ذکر نمونه و دلیل برای هر ملاک پرداخته است.

  امر به معروف و نهی از منکر از فروع دین و بر خواسته از تعالیم قرآن، سیره ی پیامبر] و ائمه ی اطهار= بوده و یکی از پایه های اصلی تفکر شیعه را شکل می دهد که درباره ی آن کتاب ها و رساله های زیادی نوشته شده است. مستشرقان نیز از قرن 12 میلادی شروع به بحث و بررسی آیات و اعتقادات اسلامی کرده اند. در دوران معاصر با ایجاد زمینه های پیش آمده از جمله علم گرایی، رویکرد مستشرقان؛ علمی و اثربخش شده است. از جمله کسانی که در این باره  کتاب نوشته مایکل کوک است. کتاب وی با عنوان « امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی » ترجمه شده است. کوک بر این عقیده است که در دو کتاب از منابع حدیثی چهارگانه ی شیعه، تنها بیست حدیث در مبحث امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد؛ که نیمی از این احادیث شامل پند و اندرز و بدون محتوای عقیدتی است و این احادیث بر اهمیت نهی از منکر و زوال آن در آینده، تأکید دارد. از آنجا که منابع حدیثی شیعه در مقایسه با منابع حدیثی اهل سنت از جهت حجم و تدوین احادیث، مقدم بوده و مستقل از اهل سنت عمل کرده است، با تتبع در این منابع می توان به احادیث زیادی درباره ی امر به معروف و نهی از منکر و آثار انجام یا ترک آن دست یافت. به نظر می رسد یکی از عوامل طرح چنین دیدگاه هایی، عدم دسترسی به منابع حدیثی شیعه در این باره است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و جستجوی کتابخانه ای و مجازی تنظیم شده است.

صلاح و فساد هر یک از شئون زندگی در سایر مسائل حیات مؤثر است؛ در اجتماعی که سیاست، فرهنگ، قضاوت، اخلاق و اقتصاد فاسد باشد، دین از فساد مبرا نیست. بازنگری و تحول هدفمند در ساختارهای نظری و عملی اقتصاد در مکتب وحی، منجر به بالندگی بیش از پیش آن شده؛ مصرف را که یکی از مؤلفه های آن است بهینه می کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل نقش شکر و وفای به عهد در شاخص های ارزشی تولید و مصرف در قرآن کریم به روش تحلیل محتوا به استخراج شاخص های ارزشی مصرف از قرآن کریم همت گمارده و ثمرات آن را پی جویی نموده است. نتیجه این که: الف) تولیدات انسان در بعد مادی باید با نیت هایی همچون آبادانی و پیشرفت دنیایی، قرب الهی و خدا محوری و . . . همراه باشد؛ و از دایره رضایت خدا خارج نشود. این همان شکر گزاری است که در همه حالات ارزش ذاتی دارد. ب) تولید ومصرف لزوما برای رفع نیاز نیست؛ و این دو فقط مادیات را شامل نمی شود بلکه اعمال انسان، تولیدات او و امکانات دنیا مانند زمان و مکان هم جزء مواد مصرفی انسان هستند و انسان درباره ی کیفیت مصرف آنها باید پاسخگو باشد. ج)تولیداتی که انسان با اعمال روز مره خود بوجود می آورد، ایجادکننده امکاناتی است که در جهان آخرت مورد نیازش است؛ در راستای این نوع تولید، انسان مصرف کننده ی سرمایه و نعمت های الهی است؛ از این رو باید تولیدات انسان در راه وفای به عهد الهی و جلب رضای خداوند باشد.

نفاق از موضوعاتی است که خداوند در سوره های متعدد و با تأکید خاصی به آن پرداخته است. منافقان از دین به عنوان ابزاری برای رسیدن به منافع دنیوی استفاده می کنند؛ بنابراین نقش مهمی در انحراف حرکت نظام اسلامی ایفا می کنند که توجه به آن ضرورت پرداختن به موضوع را مشخص می کند. جستار فرارو به روش توصیفی – تحلیلی با بررسی گفتمان قرآن درباره ی منافقان به بررسی عوامل مؤثر در سوگیری حب و بغض آن ها و بازتاب آن در عمل و اندیشه ی آن ها همت گماشته است؛ سپس جلوه های دنیاپرستی و هواپرستی ذیل عوامل مؤثر بیرونی و درونی از نگاه قرآن مورد تحلیل قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش ریشه ی اصلی حب و بغض منافقان را می توان در دو قالب بیرونی و درونی تحت عنوان دنیاپرستی و هواپرستی جستجو کرد؛ که نتایج آن در اندیشه و عمل آن ها با همدلی و همدستی با کافران، خیانت و تضعیف روحیه ی مشارکت در مسائل جامعه ی اسلامی متجلی می شود.

جایگاه قرآن و اهل بیت این دو یادگار پیامبر ص و اهمیت تمسک به آن دو برای گمراه نشدن پس از ایشان، بر مسلمانان پوشیده نیست. پیامبر در قرآن به عنوان اسوه حسنه معرفی شده و به تبع آن اهل بیت ع نیز در جایگاه وصایت و جانشینی بعد از پیامبر، از این منزلت برخوردارند. از سوی دیگر، قول و عمل معصومان مستند به قرآن است و ایشان به شیوه هایی که بررسی و تبیین خواهد شد، به قرآن استناد کرده اند. این پژوهش با هدف بررسی انواع استناد و شیوه های معصومان در استناد به قرآن، با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته و به دنبال روشن ساختن نقش این استناد در توسعه فرهنگ قرآن در جامعه است. استنادهای معصومان به ظاهر قرآن (اعم از نهی، عام، خاص، مفهوم و استثنای آن)، یا به باطن آن است و در برخی موارد به تعمیم قرآن و گاهی به مجموع آیات درباره یک موضوع استناد کرده اند. ره آورد این پژوهش آن است که اهل بیت ع با روش هایی مانند استناد ابتدایی، استناد در بحث و مناظره و استناد در پاسخ به سؤال، سخن یا عمل خود را به قرآن مستند ساخته اند. این حجم از استناد و تنوع آن، نشانه ای بر فرهنگ سازی این سیره برای شیعیان است. تبیین صحیح این سیره برای پیروان اهل بیت ع ، انگیزه ای برای تأسی به ایشان در محور قرار دادن قرآن در زندگی و مستندسازی گفتار و کردار خود به قرآن است.