بررسی نسبت های متصوّر بین «زهد» و «اخلاق» در اخلاق اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
تبیین نسبت زهد و اخلاق و نیز تبیین جایگاه زهد در بین فضیلت های اخلاقی از جمله مسائلی است که علیرغم اهمیّت آن در معرفی میراث اسلامی، کمتر در پژوهش های اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است. تبیین این نسبت و روشن نمودنِ جایگاه زهد در تاریخ اندیشه های اخلاقی، نقش موثّری در احیاء نظریه های اخلاقیِ موجود در سنّت اسلامی خواهد داشت. این مقاله می کوشد تا با روشی تحلیلی، تقریرهای مطرح در خصوص چیستیِ زهد و نسبت آن با اخلاق را تبیین نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد که سه نسبتِ کلّی بین زهد و اخلاق در تاریخ اخلاق اسلامی قابل تصور است که بر اساس آن ها می توان از تقریرهای مختلف زهد سخن گفت. در یک نسبت زهد به مثابه تمام اخلاق است و به جهت اینکه در مؤلفه های بنیادینی چون انقطاع از غیر خدا، و عدم رغبت به امور دنیوی، و به عنوان یک سبک زندگیِ اخلاقی تبلور می یابد خود می تواند سه تقریر متمایز از زهد باشد. در نسبتی دیگر، زهد به مثابه بخشی از اخلاق است که در این صورت یا فضیلتی از فضائل اخلاقی، یا جزئی از یکی از فضائل اخلاقی، و یا مقامی از مقامات اخلاقی است و لذا از این نسبت نیز سه تقریر قابل تصوّر است. در نسبت سوم، زهد امری غیرمرتبط با اخلاق و به نوعی مقابلِ فضیلت اخلاقی است. بر این اساس، هفت تقریر از نسبت زهد و اخلاق را می توان در تاریخ اخلاق اسلامی ارائه داد و برای هر یک از این تقریرها شواهدی وجود دارد.Explaining the Relationship between Asceticism and Ethics in Islamic Moral Thought
Clarifying the relationship between zuhd (asceticism) and ethics, as well as identifying the position of zuhd among moral virtues, is among the issues that—despite its significance in presenting Islamic intellectual heritage—has received relatively little attention in ethical research. Explicating this relationship and elucidating the place of zuhd in the history of moral thought can play a substantial role in the revival of ethical theories within the Islamic tradition. This article, through an analytical approach, aims to examine the prominent conceptions concerning the nature of zuhd and its relationship to ethics. The findings of the study indicate that three general types of relationship between zuhd and ethics can be discerned in the history of Islamic ethics, each of which gives rise to distinct conceptions of zuhd. In the first type, zuhd is regarded as equivalent to the entirety of ethics. Since it manifests in fundamental components such as detachment from all other than God, disinterest in worldly matters, and as a comprehensive moral lifestyle, it gives rise to three distinct interpretations. In the second type, zuhd is viewed as a subset of ethics. In the third type, zuhd is considered unrelated to ethics and, to some extent, contrary to moral virtue. Accordingly, a total of seven interpretations of the relationship between zuhd and ethics can be identified in the history of Islamic ethical thought, each supported by relevant textual or historical evidence.
تبلیغات
