مطالعات ملی

توجه به عوامل علی، زمینه ای و تاریخی در تحلیل رفتار و کُنش کشورها در سال های اخیر افزایش پیداکرده و ادبیات رویکرد ادراکی برای فهم منطق تحولات و سیاست حکومت ها گسترش یافته است. در رویکرد ادراکی فرض بر این است که بازیگر ژئوپلیتیکی در میدانی از مقتضیات استراتژیک -که به عنوان میراثی نهادی به ارث برده است- عمل می کند و همواره محدودیت و شرایط هویتی خاص خود را دارد؛ اما در حوزه ژئوپلیتیک نظریه جامعی که بتواند علل و عوامل ادراکی و نقش تأثیرگذار آن ها در کنش و سیاست ها را بازتاب دهد، غایب است. ازاین رو پژوهش حاضر طرح اولیه ای از یک نظریه جدید با عنوان ادراک ژئوپلیتیکی است که می تواند بازتاب این تأثیرات را در رفتار بازیگران مورد ارزیابی کیفی قرار دهد. همواره چرخه ای از عوامل تأثیرگذار در جوامع وجود دارند که در رفتار کشورها مؤثرند. پاره ای از تجربه های جمعی (مانند جنگ ، اشغال نظامی، تجزیه، قتل عام، معاهدات مهم) به حافظه جمعی شکل می دهند و از طریق مکانیسم های انتقال نسلی، ماندگار شده و به مرور در ارتباط با قلمرو سرزمین، معنادار شده و بخشی از ملزومات بقاء یا امر ملّی فرض می شوند. در مرحله بعدی «کشورها» در ارتباط با این عناصر به مرحله هویت یابی ژئوپلیتیکی می رسند و در ارتباط با سرزمین، نظام بین الملل و سایر ملّت ها به «من و دیگری» شکل می دهند. این مسیر در مرحله نهایی تکوین خود به شکل گیری ظرف ادراکی یا ادراک ژئوپلیتیکی منجر می شود. جوامع و کشورها از طریق ادراک ژئوپلیتیکیِ خود به پدیده های بیرونی در نسبت با جغرافیای سیاسی شان معنا می دهند که این معنادهی محصول مکان (جغرافیا) و زمان (تاریخ) است؛ بنابراین از طریق کشف شکل گیری روند تکوین این ادراک می توان دست کم بخشی از کُنش ها را معنایابی کرد. به ویژه که با بازگشت ناسیونالیسم به عرصه روابط بین الملل و طولانی شدن روند گذار ژئوپلیتیکی از دوقطبی به نظم جدید، قدرت های متوسط منطقه ای سعی دارند از طریق افزایش نفوذ قلمرو و تعمیق عمقِ استراتژیک خود، سهم بیشتری در نظمِ آینده داشته باشند. فایده دیگر چنین رویکردی، پیش بینی کنش های آینده حکومت نیز هست. این پژوهش از نوع بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی از طریق تحلیل محتوای کیفی داده های تجربی به این مهم می پردازد و شیوه گردآوری داده ها اسنادی و کتابخانه ای است.

در دو دهه گذشته، بحث درباره ابعاد و مسائل مطالعات هویتی در جامعه ما رو به گسترش بوده است. به نحوی که شاهد بحث ها و مناظره های فکری گوناگون و انتشار مقاله ها و نوشتارهای تخصصی در مجله های علمی هستیم؛ اما چیزی که در این زمینه کمتر موردتوجه قرار گرفته است، تبیین مبانی روش شناختی مطالعات مردم نگاری و درک تحولات متأخر نظری – روش شناختی است. پرداختن به این مسئله ازآنجایی ضرورت دارد که اگر نتوانیم مبانی و اصول روش شناختی مطالعات را فرابگیریم، امکان بازنمایی درست هویت ها و به تبع آن، درک و تحلیل مسائل آن را نخواهیم داشت. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که ماهیت روش شناسی مطالعات هویتی چیست و چگونه می توان به صورت روشمند به درک زمینه های فکری و فرهنگی اقوام مختلف پرداخت؟ فرضیه اصلی این است که توصیف عمیق و درک کیفی زندگی اقوام، از طریق مستندسازی تعاملات و روابط انسانی در زندگی روزمره در روش مردم نگاری ممکن خواهد بود. هدف اصلی نگارنده این است که با اولویت دادن به مطالعه مبانی روش شناختی مطالعات هویتی، به طرح روش های جدیدی نظیر مردم نگاری انتقادی، مردم نگاری بصری و مجازی، مردم نگاری دیجیتال، مردم نگاری پست مدرن و مردم نگاری پساانسان گرا پرداخته شود. تا بتوان متناسب با تحولات عمیق و سریع پدیدار شده، درک بهتری از چشم اندازهای نظری- روش شناختی این حوزه پیدا کنیم.

ملی گرایی مصرفی در عصر تحولات جهانی ارتباط مستحکمی با هویت ملی دارد. از منظر هویت اجتماعی و مبتنی بر هویت ملی، نگرش ملی گرایی مصرفی در راستای حمایت از گروه خودی در برابر دیگران چارچوبی را شکل می دهد که در آن فرد به کالای داخلی نگرش مثبت و به کالای خارجی به عنوان عامل تهدید اقتصاد ملی نگرش منفی پیدا می کند. در این تحقیق ضمن به کارگیری روش تحلیل شبکه ای نگرش به عنوان یک شیوه نوین تحلیل شناختی، عقاید، عواطف و رفتارهای ایرانیان درزمینه ملی گرایی مصرفی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. مقیاس ملی گرایی مصرفی شارما در نمونه 1004 نفری از سراسر کشور با نمونه گیری طبقه ای چندمرحله ای و به وسیله پیمایش تلفنی مطالعه شده و شاخص های مرکزیت، بینابینی و توان متغیرها و رابطه آن ها باهم در قالب یال های شبکه مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. سه خوشه (عامل) رفتاری، عاطفی و شناختی در شبکه نگرشی مشاهده شد. تمایل به خرید کالای ایرانی، افتخار به کالای ایرانی و کیفیت کالای ایرانی واجد بالاترین مرکزیت در شبکه نگرشی ملی گرایی مصرفی هستند. اثر جنسیت بر روی سازه نگرشی بررسی و شبکه های متمایز نگرش مردم به ملی گرایی مصرفی براین اساس تحلیل شد.

ضرورت کشف رابطه بین وهابیت با تجزیه طلبی در میان برخی از مردم عرب خوزستان پس از جنگ تحمیلی با توجه به اهمیت موضوع و متفاوت بودن شرایط قومی و مذهبی حاکم بر خوزستان به محققان انگیزه کافی داد تا با روش تحلیل تفهمی وبر برای فهم همدلانه تحولات پدیده و شرایط موصوف با رهیافت تفسیری و استراتژی کیفی و استفاده از نظریه زمینه ای براساس مدل پارادایمی اشتراوس-کوربین شامل شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، استراتژی ها و پیامدها، خلأ نظری موجود را با گردآوری هدفمند داده ها از طریق انجام مصاحبه عمیق با 34 نفر از افراد تغییر مذهب یافته و وهابی شده و دارای تفکرات تبلیغی و سلفی و 6 نفر از خبرگان مطلع و صاحب نظر برطرف سازد. وضعیت متفاوت تغییر هویت قومی و مذهبی مردم عرب خوزستان مشخص نمود که تغییر مذهب برخی از افراد عرب خوزستان در دوگانه «وهابی – شیعه» و نه «سنی – شیعه» و کاملاً متفاوت با الگوهای رایج در تکفیری شدن اهل سنت مطرح است که در چهار لایه و در یک بازه زمانی 6 ماهه تا 3 ساله صورت می گیرد که محققان با ترسیم یک هرم در چهار سطح از آن به «هویت چندلایه ای خودنمایانگر» تعبیر نموده است. هویت برساخت شده در این لایه ها با حرکت از قاعده به سمت رأس هرم پیچیده تر و عمیق تر شده و شامل چهار مرحله «مردد نسبت به تشیع»، «وهابی شده»، «تبلیغی- تکفیری» و «سلفی - جهادی» است.

تصور رایج این است که صوفیان اصولاً غیرسیاسی هستند و ازجمله گرایش جهان وطنی دارند. بر این اساس مفاهیمی چون ملیت و هویت ملی جایگاه قابل توجهی در آثار و اندیشه ها و زندگی روزمره آنان ندارد. این پژوهش، درستی این باور را به پرسش کشیده میزان توجه و گرایش به هویت ملی را در میان پیروان طریقت اهل حق که یکی از گروه های با مسلک صوفیانه در ایران است بررسی کرده است. این پژوهش که با استفاده از روش پیمایش در سطح شهرستان دلفان استان لرستان صورت گرفته است نشان می دهد که پیروان این طریقت به مؤلفه های هویت ملی نظیر سرزمین، تاریخ، زبان، ادبیات و مفاخر ملی ایران احساس تعلق شدید دارند و با آن ها پیوند عاطفی ژرفی برقرار کرده اند. پژوهش همچنین نشان می دهد که لزوماً بیشینه بودن میزان آگاهی افراد به هویت طریقتیِ شان منجر به کاهش میزان احساس تعلق آنان به هویت ملی نمی شود.

جوامع بزرگی که بر تصور هویت مشترک پایه می گیرند یک ملت را تشکیل می دهند. لذا حکومت ها به طرق مختلف در تلاش هستند تا با آموزش، ایجاد و تقویت ارزش های مشترک به ایجاد چنین جامعه ای کمک کنند. جامعه پذیری سیاسی یکی از ابعاد فرهنگ کلی جامعه است و در معنای وسیع، فرایندی است که یک جامعه از طریق آن فرهنگ سیاسی خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند. ازآنجایی که خدمت سربازی محل آموزش نظم و انضباط به جوانان و آماده شدن آن ها برای قبول سایر نقش هاست، بر این اساس هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی جامعه پذیری سیاسی دانشجویان وظیفه در فرایند آموزش های حین خدمت بوده است. پژوهش حاضر، از حیث روش، توصیفی از نوع پیمایشی است و جمع آوری داده ها به روش پرسشنامه ای و برای احراز روایی از روایی محتوایی و روایی سازه استفاده شد. به منظور تحلیل داده ها نیز از آمار های توصیفی و استنباطی بهره گیری شده است. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته جامعه پذیری سیاسی دانشجویان وظیفه استفاده شد. این مقیاس شامل 18 گویه بوده است که در قالب ۵ مؤلفه ی شکل گیری ارزش ها و باورهای سیاسی- خدمت به اعتلای وطن- مشارکت سیاسی - احترام به حاکمیت نظام سیاسی-پایبندی به تعهدات، عمل و رفتار از طریق جامعه آماری موردسنجش قرار گرفته است. برابر نتایج به دست آمده مؤلفه های اول و دوم و پنجم مطلوب ارزیابی شد و مؤلفه های سوم و چهارم هرچند میزان رضایتمندی را تااندازه ای برآورده (به لحاظ آماری) اما همچنان خلأ انجام سیاست گذاری های مؤثر و کارآمد در خصوص این مؤلفه ها مشهود و ملموس است و باید موردتوجه سیاست گذاران این حوزه قرار گیرند.

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای فیلم های آموزشی درس مطالعات اجتماعی ارائه شده در شبکه شاد دوره ی متوسطه ی اول، به لحاظ توجه به آموزش هویت ملی در ابعاد مختلف بود. روش پژوهش کمی و از نوع تحلیل محتوای توصیفی بر اساس مقوله های هویت ملی است. جامعه ی آماری شامل 102 فیلم آموزشی شبکه ی شاد دوره ی متوسطه ی اول در سال تحصیلی 1401-1400 است. نمونه ی آماری برابر با جامعه ی آماری در نظر گرفته شد. نمونه بر اساس 5 مقوله اصلی و 36 مقوله فرعی، به شیوه ی کدگذاری قیاسی، بررسی شد. ابزار پژوهش چک لیست مقوله های آموزش هویت ملی هاشمی و قربانعلی زاده (1393) بود که روایی آن توسط صاحب نظران تائید گردید. جهت تأمین پایایی ابزار اندازه گیری، از فرمول هولستی استفاده گردید که درصد توافق حاصل 66/81 درصد بود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بیش ترین فراوانی مقوله ها درمجموع فیلم های سه پایه مربوط به میراث فرهنگی و کم ترین آن مربوط به وقایع و رخدادهاست، همچنین اصول سازمان دهی محتوا (توالی و تداوم) در تدوین محتوای موردبررسی، رعایت نشده بود. در مقایسه ی بین پایه ها نیز مشخص شد که فراوانی مقوله ها در پایه های هشتم و نهم نسبت به پایه هفتم به میزان قابل توجهی کم تر است و بیش ترین فراوانی مربوط به پایه هفتم است.

یکی از کارکردهای معماری، تبیین «هویت» در مراتب مختلف و بر اساس بستر فرهنگی است. به نظر می رسد این کارکرد پس از گسترش مبانی مدرنیته در سرزمین های هویت مند با چالش هایی مواجه شده و ابعاد مختلف معماری-از جمله معماری داخلی-دچار تقلید، گسست از سنت ها و بی هویتی گشته است؛ بنابراین، چگونگی هویت مندسازی معماری داخلی-صرف نظر از کاربری فضا-و شناسایی «مؤلفه های پایه ای» سؤال اصلی پژوهش حاضر است. هدف اصلی مقاله، ایجاد ساختاری بنیادین برای ارزیابی و طراحی هویت مند و سنت محور معماری داخلی است. برای دستیابی به این هدف با استفاده از راهبرد کیفی در پژوهش و مبتنی بر روش نظریه یابی زمینه ای و تحلیل محتوا، داده های مرتبط با معماری داخلی، سنت و هویت مندسازی فضاها گردآوری و اطلاعات حاصله در راستای نیل به هدف جهت دهی شده اند. با استفاده از رویکرد استدلالی و استنتاجی ساماندهی یافته ها صورت گرفته و مبانی نظری آن برای موضع گیری فلسفی پژوهش مشخص شده است. براساس یافته های تحقیق مشخص شد، چهار سنت «عرض امانت»، «نفی حرج»، «استعداد» و «بازتاب اعمال» ارتباط محتوایی عمیقی با فرآیند ایجاد اثر معماری دارد، به صورتی که سنت عرض امانت معرفت شناسی، بینش، نیت و انگیزه معماران را هدایت می کند، سنت نفی حرج شیوه های عملکردی و نحوه به کارگیری عناصر مفهوم ساز از محیط (عناصر ثابت، نیمه ثابت و غیرثابت) را در برمی گیرد. سنت استعداد، مربوط به تجلی اثر معماری داخلی است و سنت بازتاب عمل تأثیرات متقابل اثر بر معمار و مخاطب را تبیین می نماید. از برهم نهی منطقی این موارد مدلی ارائه شده که بر سنن الهی استوار است و راهکارهای ایجاد بستر تعالی معمار و مخاطبان فضای داخلی را بیان می دارد.