خوف

خوف و رجا از مقامات و احوالات عرفانی است و از بُعد معرفت و شناخت در آثار دینی و عرفانی جایگاهی ویژه دارد. مقاله حاضر با محوریت حدیث شریف امام صادق (ع) با موضوع خوف و رجا می باشد. ایشان خوف را به ثابت (مقام خوف) و معارض (حالت خوف)؛ رجا را به مقیم (مقام رجا) و غیرمقیم (حالت رجا) تقسیم کرده اند. بنابر فرمایش امام صادق (ع) میزان خوف و رجا واقعی نسبت به معرفت بنده از حق تعالی و مشاهده احوال عجز انسان سنجیده می شود. این حقیقتِ مهم؛ بسیار متفاوت است از آنچه که انسان ها به دلیل غفلت در ذهنشان پرورانده و در خوف و رجای کاذب به سر می برند. در این مقاله برای درک بهتر حدیث، ابتدا مفهوم، مراتب،... این دو واژه در قرآن و آثار پیشوایان دین و عرفان کاوش شده و سپس رابطه خوف با معرفت، ... و رجا با فضل خداوند، ... مورد بررسی قرارگرفته است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی نوشته شده است. در پایان تحقیق؛ این نتیجه حاصل شده که خوف و رجا فقط برای سالکان الی الله باید توازن داشته باشد نه برای کسانی که در گناه به سر می برند؛ که برای آنان خوف باید بیشتر باشد. خوف و رجا حقیقی باید همراه با عبادت، انفاق، تهجد شبانه، دعا، اصلاح در امور مردم و ریشه کن ساختن ظلم باشد و همچنین خوف و رجا بیانگر قهر و رحمت خداوند است؛ البته برای کسانی که بیندیشند. کلید واژه ها: خوف، رجا، مقام، عرفان.

معنا شناسی واژگان قرآنی یکی از روش های نوین پژوهش در قرآن است . میادین معنایی وسیع کتاب جاویدان بعد از انتخاب واژگان با ارتباط سیستمی کلمات پیرامونش بررسی می شود و برخی لایه های پنهان معانی آیات ظاهر می گردد. رویکرد معنا شناسانه واژگان ترس در قرآن ، معارف نهفته در باطن آیات را با بررسی عبارات همنشین کشف کرده و نظام دار بودن آن معارف را تقویت می کند. در این جستار قصد بر این است لایه های معنایی کلمات « ترس » را که عبارتند از : خشیه ، خوف ، رهب ، تقوی ، وجل ، ، فزع ، رعب و جبن ، با توجه به روابط همنشینی در قرآن مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. ابتدا معنای هر واژه را از منابع معتبر لغت جستجو ، سپس ذیل هر کلمه منتخبی از آیات قرآنی مربوط به بافت و سیاق آیات ، از تفسیرهای معتبر روشن نموده و در این راستا از محور هم نشینی در فهم معنا و مصداق آیات استفاده شده است . به عنوان مثال : خشیه عبارت است از ترسی که تعظیمی با آن همراه باشد و در بیشتر موارد این امر از آگاهی نیست به آنچه که از آن می ترسد ، ناشی می گردد. تفاوت « خشیه » و « خوف » در یقین صادق نسبت به عظمت پروردگار و به سبب تسلط و قهر و وحشت از چیزی است .