۶.
خورشید پرفروغِ عدالت و دانش، امیرمؤمنان علی (ع)، همواره کانون تأمّلات عمیق پژوهشگران و اندیشمندان بوده است. این شخصیت بی بدیل و جامع کمالات، در ساحت های گوناگون فردی، اجتماعی، علمی و معنوی، همچون مشعل فروزان هدایت، راهنمای بشریت به سوی قله های رفیع انسانیت بوده است. گنجینه گران بهای روایات، سرشار از تأکید بر فضایل منحصربه فرد آن حضرت است و از دیرباز تا کنون، قلم ها در وصف منقبت او به رقص درآمده و طومارها به مدح او آراسته شده است. یکی از بارزترین جلوه های این شخصیت تابناک، دریای بیکران علم الهی اوست. پیامبر رحمت (ص) در حدیث شریف «أنا مدینه العلم وعلی بابها فمن أراد العلم فلیأت الباب» (1)، حضرت علی (ع) را به مثابه دروازه شهر علم خویش معرّفی نموده است. این حدیث متواتر که در منابع معتبر شیعه و اهل سنّت نقل شده، گواهی روشن بر اشراف کامل آن حضرت بر معارف وحیانی و علوم الهی است. پژوهش های متعدّد عالمان حدیث، بر صحّت سند و دلالت این حدیث نورانی، مهر تأیید زده اند.میراث علمی امیر مؤمنان (ع)، نه تنها در زمان حیات ایشان، بلکه در طول تاریخ اسلام، همواره مورد توجّه و استناد علماء و اندیشمندان بوده است.
اندیشه های عمیق و کامل ایشان در حوزه های مختلف علوم اسلامی، از جمله: تفسیر قرآن، فقه، کلام، اخلاق و حکمرانی، به عنوان منبعی غنی و الهام بخش برای پژوهشگران و متفکّران به شمار می رود. در عصر حاضر نیز با توجّه به پیچیدگی ها و چالش های فکری و اجتماعی موجود، بازخوانی و بهره گیری از میراث علمی امام علی (ع) به منظور ارائه راهکارهای مناسب و کارآمد، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. تحلیل و تبیین اندیشه های ایشان با روش های علمی و با در نظر گرفتن نیازهای جامعه امروز، می تواند نقشی اساسی در پیشبرد فرهنگ و تمدّن اسلامی و حلّ معضلات بشری ایفا کند.
نهج البلاغه، گنجینه ای بی بدیل از خطبه ها، نامه ها و حکمت های امیرمؤمنان علی (ع) است که سید رضی در قرن چهارم هجری آن را گردآوری نمود. این کتاب شریف، فراتر از یک مجموعه ادبی، بازتابی از آموزه ها، سیره و اندیشه های والای امام علی (ع) و اثری ماندگار در عرصه ادب و اندیشه اسلامی است. فصاحت و بلاغت بی نظیر کلام امام (ع)، در کنار عمق معانی و مضامین، آن را به اثری جاودانه و بی بدیل تبدیل کرده است.
سید رضی، در مقدّمه خود، به دو انگیزه اصلی برای گردآوری این اثر اشاره می کند: نخست، حفظ و ارائه زیبایی های کلام و اسلوب ادبی بی نظیر امیرمؤمنان (ع) به عنوان سرچشمه و معیار فصاحت و بلاغت، و دوم، شناساندن قدر و جایگاه والای ایشان در تمامی عرصه های دانش و فضیلت. او می دانست که نهج البلاغه، با وجود گستردگی، تنها بازتاب بخش محدودی از اندیشه های غنی و وسیع امیرمؤمنان (ع) است.
نهج البلاغه، با وجود اینکه گزیده ای از سخنان و اندیشه های امام علی (ع) است، امّا به دلیل عمق و غنای محتوا، دریچه ای گسترده به سوی گنجینه معارف اسلامی می گشاید. این کتاب شریف، مباحث متنوّعی در حوزه های: عقاید، اخلاق، فقه، تفسیر، حکمرانی و مسائل اجتماعی را در بر می گیرد و امام علی (ع) در کلام خود، با استفاده از روش های استدلالی متنوّع و زبانی شیوا، به تبیین اصول و مبانی دین اسلام، ترویج ارزش های اخلاقی و انسانی، و ارائه راهکارهایی برای مسائل فردی و اجتماعی پرداخته است.
گفتنی است که مقاله حاضر، بر اساس اطّلاعات ثبت شده در نرم افزار «دانشنامه علوی - نسخه 3» تهیه و تنظیم شده است.