ره آورد نور

نیمه دوم مهرماه سال جاری، شاهد برگزاری نخستین همایش ملّی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مشارکت دانشگاه ها، نهادها، مراکز و مؤسّسات علمی و تحقیقاتی کشور خواهیم بود. در همین راستا، گفت وگویی را با رئیس پژوهشکده علوم اسلامی و انسانی دیجیتال نور و دبیر اجرائی این همایش ملّی آماده نموده ایم که از نظر شما خوانندگان محترم می گذرد. در این گفت وگو به بیان موضوعات مهمی همچون: ضرورت تأسیس پژوهشکده نور، هدف از برگزاری همایش، سطح مشارکت مراکز و مؤسّسات علمی و پژوهشی کشور، زمان برگزاری همایش و نیز محورها و موضوعات اصلی همایش ملّی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال، پرداخته شده است که امید است مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

با همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نخستین نشست از سلسله نشست های «نهج البلاغه پژوهی دیجیتال»، روز جمعه هفدهم اسفندماه 1403 در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «نهج البلاغه و پژوهش در دنیای دیجیتال» و گفت وگو با حجّت الاسلام والمسلمین سید محمد طباطبایی یزدی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر نهج البلاغه شکل گرفت. آنچه در ذیل می آید، مهمّ ترین مباحث مطرح شده در این نشست و گفت وگوی اختصاصی با ایشان است که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دومین نشست از سلسله نشست های نهج البلاغه پژوهی دیجیتال را در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار نمود. این جلسه، با موضوع «رابطه قرآن و نهج البلاغه» و سخنرانی دکتر مجید معارف، استاد گروه قرآن و عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران انجام شد. آنچه در این نوشتار ارائه شده، خلاصه ای است از مهمّ ترین مطالب مطرح شده و نیز گفت وگوی صورت گرفته در حاشیه این نشست که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان گرامی مفید و قابل استفاده باشد.

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، سومین نشست از سلسله نشست های نهج البلاغه پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ابزارهای دیجیتال و پژوهش های علوی» و سخنرانی استاد دکتر مهدی مجتهدی، معاون کتابخانه تخصّصی امیرمؤمنان علی (ع) مشهد و عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفت. آنچه در این نوشتار ارائه شده، خلاصه ای است از مهمّ ترین مطالب مطرح شده و نیز گفت وگوی صورت گرفته در حاشیه این نشست با ایشان که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان گرامی قابل استفاده باشد.

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، چهارمین نشست از سلسله نشست های نهج البلاغه پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ظرفیت های فنّاوری دیجیتال و فهم نهج البلاغه» و سخنرانی حجّت الاسلام والمسلمین استاد عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث و استاد گروه نهج البلاغه انجام گرفت. آنچه در این نوشتار ارائه گردیده، خلاصه ای از مهمّ ترین مطالب مطرح شده و نیز گفت وگوی صورت گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان گرامی مفید باشد.

به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، پنجمین نشست از سلسله نشست های نهج البلاغه پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «فنّاوری دیجیتال و ارتقاء پژوهش های نهج البلاغه» و سخنرانی حجّت الاسلام والمسلمین استاد احمد غلامعلی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث و معاون پژوهشی پژوهشکده علم و معارف حدیث دارالحدیث انجام گرفت. آنچه در این نوشتار می خوانید، خلاصه ای از مهمّ ترین مطالب مطرح شده و نیز گفت وگوی صورت گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان گرامی قابل استفاده باشد.

به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ششمین نشست از سلسله نشست های نهج البلاغه پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «شناسنامه دیجیتال حدیث» و سخنرانی حجّت الاسلام والمسلمین استاد سید محمدکاظم طباطبایی، عضو هیأت علمی و استادیار گروه نهج البلاغه و رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث انجام گرفت. آنچه در این نوشتار می خوانید، خلاصه ای از مهمّ ترین مطالب مطرح شده و نیز گفت وگوی صورت گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان گرامی قابل استفاده باشد.

خورشید پرفروغِ عدالت و دانش، امیرمؤمنان علی (ع)، همواره کانون تأمّلات عمیق پژوهشگران و اندیشمندان بوده است. این شخصیت بی بدیل و جامع کمالات، در ساحت های گوناگون فردی، اجتماعی، علمی و معنوی، همچون مشعل فروزان هدایت، راهنمای بشریت به سوی قله های رفیع انسانیت بوده است. گنجینه گران بهای روایات، سرشار از تأکید بر فضایل منحصربه فرد آن حضرت است و از دیرباز تا کنون، قلم ها در وصف منقبت او به رقص درآمده و طومارها به مدح او آراسته شده است. یکی از بارزترین جلوه های این شخصیت تابناک، دریای بیکران علم الهی اوست. پیامبر رحمت (ص) در حدیث شریف «أنا مدینه العلم وعلی بابها فمن أراد العلم فلیأت الباب» (1)، حضرت علی (ع) را به مثابه دروازه شهر علم خویش معرّفی نموده است. این حدیث متواتر که در منابع معتبر شیعه و اهل سنّت نقل شده، گواهی روشن بر اشراف کامل آن حضرت بر معارف وحیانی و علوم الهی است. پژوهش های متعدّد عالمان حدیث، بر صحّت سند و دلالت این حدیث نورانی، مهر تأیید زده اند.میراث علمی امیر مؤمنان (ع)، نه تنها در زمان حیات ایشان، بلکه در طول تاریخ اسلام، همواره مورد توجّه و استناد علماء و اندیشمندان بوده است. اندیشه های عمیق و کامل ایشان در حوزه های مختلف علوم اسلامی، از جمله: تفسیر قرآن، فقه، کلام، اخلاق و حکمرانی، به عنوان منبعی غنی و الهام بخش برای پژوهشگران و متفکّران به شمار می رود. در عصر حاضر نیز با توجّه به پیچیدگی ها و چالش های فکری و اجتماعی موجود، بازخوانی و بهره گیری از میراث علمی امام علی (ع) به منظور ارائه راهکارهای مناسب و کارآمد، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. تحلیل و تبیین اندیشه های ایشان با روش های علمی و با در نظر گرفتن نیازهای جامعه امروز، می تواند نقشی اساسی در پیشبرد فرهنگ و تمدّن اسلامی و حلّ معضلات بشری ایفا کند. نهج البلاغه، گنجینه ای بی بدیل از خطبه ها، نامه ها و حکمت های امیرمؤمنان علی (ع) است که سید رضی در قرن چهارم هجری آن را گردآوری نمود. این کتاب شریف، فراتر از یک مجموعه ادبی، بازتابی از آموزه ها، سیره و اندیشه های والای امام علی (ع) و اثری ماندگار در عرصه ادب و اندیشه اسلامی است. فصاحت و بلاغت بی نظیر کلام امام (ع)، در کنار عمق معانی و مضامین، آن را به اثری جاودانه و بی بدیل تبدیل کرده است. سید رضی، در مقدّمه خود، به دو انگیزه اصلی برای گردآوری این اثر اشاره می کند: نخست، حفظ و ارائه زیبایی های کلام و اسلوب ادبی بی نظیر امیرمؤمنان (ع) به عنوان سرچشمه و معیار فصاحت و بلاغت، و دوم، شناساندن قدر و جایگاه والای ایشان در تمامی عرصه های دانش و فضیلت. او می دانست که نهج البلاغه، با وجود گستردگی، تنها بازتاب بخش محدودی از اندیشه های غنی و وسیع امیرمؤمنان (ع) است. نهج البلاغه، با وجود اینکه گزیده ای از سخنان و اندیشه های امام علی (ع) است، امّا به دلیل عمق و غنای محتوا، دریچه ای گسترده به سوی گنجینه معارف اسلامی می گشاید. این کتاب شریف، مباحث متنوّعی در حوزه های: عقاید، اخلاق، فقه، تفسیر، حکمرانی و مسائل اجتماعی را در بر می گیرد و امام علی (ع) در کلام خود، با استفاده از روش های استدلالی متنوّع و زبانی شیوا، به تبیین اصول و مبانی دین اسلام، ترویج ارزش های اخلاقی و انسانی، و ارائه راهکارهایی برای مسائل فردی و اجتماعی پرداخته است. گفتنی است که مقاله حاضر، بر اساس اطّلاعات ثبت شده در نرم افزار «دانشنامه علوی - نسخه 3» تهیه و تنظیم شده است.

در آستانه میلاد سراسر نور امام علی (ع)، از نسخه سوم نرم افزار دانشنامه علوی رونمایی شد. این مراسم، ابتداء در تاریخ 20 دی ماه 1403، در شهر قم و در مؤسّسه آل البیت (ع) با حضور حجّت الاسلام والمسلمین شهرستانی، و نیز در تاریخ 25 دی ماه، هم زمان با میلاد حضرت امیر مؤمنان ( ع)، در شهر نجف اشرف و در حرم مطهر آن حضرت برگزار شد. در ادامه، گزارش مختصری از محتوای این دو آیین رونمایی ارائه می گردد.

این مقاله، به بررسی نقش و کاربرد ابزارهای تخصّصی مبتنی بر هوش مصنوعی در مراحل مختلف پژوهش در حوزه علوم اسلامی می پردازد. این ابزارها عمدتاً با استفاده از فنّاوری های هوش مصنوعی مانند مدل های بزرگ زبانی، به پژوهشگران در طول مسیر انجام تحقیقات خود کمک شایانی می کنند. آشنایی با کارکرد و شیوه به کارگیری این ابزارها می تواند افق های جدیدی را پیش روی پژوهشگران این عرصه بگشاید. در این نوشتار، ضمن معرّفی دسته بندی شده این ابزارهای تخصّصی، با کارکردهای آنها جهت استفاده بهینه آشنا می شویم. هدف اصلی مقاله، ارائه فهرستی جامع از ابزارهای تخصّصی پژوهشی مبتنی بر هوش مصنوعی برای پژوهشگران علوم اسلامی جهت ارتقاء کیفیت و تسریع فرایندهای پژوهشی است.