کتیبه های عربستان جنوبی

نام الهی الرحمن بدون شمارش بسمله صدر سوره ها، 56 بار در قرآن کریم به کار رفته است. باهم آیی آن با صفت الهی رحیم در بسمله و پنج آیه دیگر، این تصور را از آغاز در نزد مفسران و مترجمان قرآن کریم به وجود آورده که این دو، مشتق از یک ریشه بوده و تفاوت آن ها در فراگیری، فراوانی یا پیوستگی رحمت الهی است؛ ضمن آن که در تفسیر رحمت به طیف هایی از نعمت و تفضّل به بندگان تا عفو و گذشت نسبت به عاصیان یا مٶمنان اشاره شده است. در این مقاله ضمن تحلیل بافت های استعمال رحمان در قرآن کریم، گزارش های تاریخی و نیز کتیبه های پیشااسلامی عربستان جنوبی که می تواند فضای کاربرد آن را در عصر نزول بازسازی کند، مطالعه شده است. سپس با بررسی واژه نامه های عربی فارسی کهن و نیز ترجمه ها و تفاسیر کهن فارسی، الگوهایی که مترجمان و مفسران در طول سده ها در برگردان یا تفسیر این واژه به خصوص در باهم آیی آن با واژه رحیم به کار برده اند، ترسیم شده است. این مطالعه نشان می دهد به رغم کاربرد وسیع معادل هایی همچون مهربان، بخشنده، روزی دهنده، بخشاینده، بزرگ بخشایش، فراخ بخشایش و بسیاربخشایش در ترجمه ها و تفاسیر فارسی، با توجّه به اسم خاص بودن رحمان نباید آن را ترجمه کرد؛ نکته ای که تنها معدودی از ترجمه های قرآن کریم به آن توجّه داشته اند.