جنگل های مانگرو ایران

زمینه و هدف: توسعه تورهای طبیعت گردی پایدار در زیست بوم های طبیعی مستلزم برنامه ریزی با نگاهی به آینده و کم ترین آسیب به منطقه و تنوع زیستی آن است. از این رو مطالعه حاضر، با هدف تدوین سناریوهای توسعه تورهای طبیعت گردی پایدار در جنگل های مانگرو ایران انجام شد. در این راستا، تدوین سناریوهای توسعه تورهای طبیعت گردی پایدار می تواند توسعه طبیعت گردی را در منطقه مورد مطالعه بهبود بخشیده و در ارتقای پیشران های کلیدی در راستای وضعیت محیط زیستی، اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی و پایداری منطقه نیز اثرگذار باشد.روش شناسی: این مطالعه از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، تحلیلی-اکتشافی است.  برای شناسایی عمده ترین شاخص های پایداری برای ارزیابی عملکرد تورهای طبیعت گردی، ابتدا فهرستی بر اساس مطالعات صورت گرفته شامل 3 بعد، 15 متغیر و 41 شاخص تهیه گردید. گردآوری اطلاعات براساس مطالعات نظری و سوابق موجود انجام شد. جامعه آماری پرسش شونده نیز، بر اساس جدول مورگان 25 نفر بوده که از بین مؤسسات گردشگری و مجریان برگزارکننده تورهای طبیعت گردی انتخاب شدند. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها از طریق روش های تحلیل ساختاری و سناریونگاری در نرم افزارهای MicMac و Scenario Wizard صورت گرفت.یافته ها: نتایج به دست آمده نشان داد که 41 شاخص به عنوان عوامل کلیدی، در تورهای طبیعت گردی پایدار نقش دارند. از بین شاخص ها، حفظ کیفیت محیط دارای بیشترین تأثیرگذاری و شاخص سابقه فعالیت کارکنان دارای بیشترین تأثیرپذیری است.  نتایج حاصل از وضعیت های گوناگون نیز، احتمال 8 سناریو را بیش از سایر سناریوها نشان می دهد و احتمال وقوع سایر سناریوها نیز ضعیف و بسیارضعیف است.نتیجه گیری: با توجه به 27 وضعیت تدوین شده برای 11 عامل، مطابق نتایج 3 سناریو قوی، 8 سناریو با سازگاری بالا و 3152 سناریو ضعیف حاصل گردید. در این راستا، مجموع سناریوهای قابل قبول، 88 وضعیت را شامل می شوند که 56 درصد با وضعیت مطلوب، 32 درصد با وضعیت ایستا و بینابین و 12 درصد از وضعیت بحرانی برخوردار هستند. بدین معنا که نیمی از وضعیت های موجود در بین سناریوها در حالت مطلوب قرار دارند. نتایج تحلیل سناریوها نشان داد که گروه اول ایده آل ترین شرایط را برای توسعه تورهای طبیعت گردی پایدار در جنگل های مانگرو ایران فراهم می سازند و به طورکلی سناریوهای این گروه نشان دهنده وضعیت مثبت و توسعه دهنده تورهای طبیعت گردی پایدار در این منطقه است.نوآوری و اصالت: اساس تدوین سناریوهای آینده پژوهی برای توسعه تورهای طبیعت گردی پایدار در جنگل های مانگرو ایران، بر پایه حفظ کیفیت محیط و استفاده مطلوب از منابع با افزایش آموزش و بهبود فرهنگ طبیعت گردی در بین طبیعت گردان و جامعه محلی است. بنابراین، توانایی کمی کردن ارزش طبیعت برای طبیعت گردان پیامدهای مهمی برای مدیریت منابع طبیعی و سیاست های توسعه پایدار به همراه دارد و همچنین می تواند به توانمندسازی طبیعت گردان از طریق ایجاد دانشی عمیق نسبت به حساسیت های بوم شناختی مقصد سفر و حفاظت آن نیز کمک نماید.

امروزه مانگروها در سراسر جهان تحت تأثیر فشارهای اقتصادی محلی، محرک های بیوفیزیکی و سیستم های اجتماعی-اکولوژیکی با مخاطرات فراوانی مواجه شده اند که شناسایی و اولویت بندی این فشارها و عوامل تهدیدزا از اهمیت بالایی برخوردار است. ازاین رو، در مطالعه حاضر به منظور شناسایی پیشران های تهدیدکننده در رویشگاه های مختلف این منطقه، به ارزیابی عوامل تهدیدکننده در چارچوب مدل مفهومی DPSIR از جمله نیروی محرکه ( D )، فشار ( P )، وضعیت ( S )، اثر ( I ) و پاسخ ( R ) پرداخته شد. همچنین در ادامه پیشران های تهدیدکننده در رویشگاه های مختلف مورد مقایسه و اولویت بندی قرار گرفت. همان طور که نتایج نشان داد 16 پیشران تهدیدکننده در این رویشگاه ها با منشاء انسانی و محیطی شناسایی شد، که دراین راستا 90 عامل تهدیدکننده، منجر به وقوع مخاطرات محیطی در منطقه شده است. از بین این عوامل، 37 عامل با کسب امتیاز بالای 70 درصد در بین رویشگاه های مختلف قابل مشاهده است. علاوه براین، بیشترین پیشران های تهدیدکننده و فشارهای تأثیرگذار بر جنگل های مانگرو ایران مربوط به رویشگاه جزیره قشم- خورخوران و کمترین فشارها و تهدیدات مربوط به رویشگاه شهر جاسک می باشد. همچنین در بین تهدیدات شناسایی شده در منطقه، رژیم نامناسب بارندگی (کمبود بارش) به عنوان عمده ترین عامل تهدیدکننده محیطی در بین رویشگاه های مختلف قابل مشاهده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در برخی از رویشگاه ها هم چون قشم-خورخوران، جزیره مردو، پهل و کولغان که تحت تأثیر چندین عامل تهدیدکننده و فشارهای محیطی هستند، باید در اولویت فعالیت های مدیریتی و برنامه ریزی قرار گیرند. بنابراین، کنترل این تهدیدات مستلزم برنامه ریزی و مدیریتی یکپارچه در سطح رویشگاه های منطقه می باشد.