بی فرزندی اختیاری

شیوع بی فرزندی و روند فزاینده آن طی چهار دهه گذشته در سراسر جهان، توجه محققان را به خود جلب کرده است. هدف مطالعه حاضر بررسی و مرور مطالعات صورت گرفته در این زمینه در ایران و جهان است. مطالعات در سه بخش میزان بی فرزندی، علل و پیامدهای آن دسته بندی شدند. اگرچه میزان بی فرزندی در کشورهای درحال توسعه، کمتر از کشورهای توسعه یافته است، اما در دسته اوّل نیز رو به افزایش است. مهم ترین علل بی فرزندی، شهرنشینی، گسترش آموزش، هزینه های فرزندان، برابری جنسیتی، استقلال و رفاه فردی، نگرانی از افزایش جمعیت و پایداری محیط زیست، ساختارهای دولت رفاه و کمرنگ شدن نقش دین و باروهای مذهبی هستند. پیامدهای بی فرزندی عمدتاً منفی هستند: همچون افسردگی و اضطراب، اَنگ های اجتماعی، طلاق و خشونت همسر. هرچند پیامدهای مثبتی همچون سطوح بالاتر رضایت از زندگی و رفاه نیز گزارش شده است. نکته مغفول مانده در مطالعات، نادیده گرفتن مردان و نیز عدم بررسی تأثیر این پدیده بر خانواده ها و جامعه و تأکید صِرف بر زنان است. مطالعات در مورد بی فرزندی در ایران انگشت شمارند و آمارهای دقیقی از میزان آن وجود ندارد. آمارهای موجود مربوط به مطالعاتی است که با اهداف دیگری انجام شده اند. یافته ها حاکی از آن است که بی فرزندی هنوز به حدی نرسیده است که تبدیل به مسئله شده باشد، هرچند روندهای آن افزایشی است. 

نرخ باروری در ایران به قدری کاهش یافته که در شهرها به سطح جایگزینی هم نمی رسد و افزایش زوج هایی که تعمدا بدون فرزند هستند نگرانی های جدی ایجاد کرده است. در این تحقیق بنا داریم دریابیم عوامل اجتماعی، اقتصادی و فردی تاثیر گذار بر روی تصمیم زوجین نسبت به بی فرزندی اختیاری چیست و چگونه زوج ها در این زمینه به توافق می رسند. این تحقیق با رویکرد کیفی بر روی افراد دارای تجربه بی فرزندی اختیاری صورت گرفته است. بر اساس یافته ها اغلب زوج ها نوساناتی برای رسیدن به این تصمیم تجربه کرده اند و غالبا در این پروسه یکی از زوجین بیش از دیگری دچار شک و تردید بوده دو دسته عوامل بیرونی و درونی از یافته ها استخراج شد. زیرساخت های اجتماعی ناکارآمد، تضاد نهادهای اجتماعی در تربیت فرزند، تورم فزاینده و بی ثباتی اقتصادی، و نگرانی در مورد منابع زیست محیطی آینده از جمله عوامل و شرایط محیطی و داشتن رویکرد انتقادی به هنجارها و انتظارات نظام اجتماعی ، اولویت بخشیدن به اهداف شخصی، بیعلاقگی به فرزندپروری، مسئولیت سنگین فرزندپروری، نداشتن دلیل منطقی برای ادامه ی نسل، رضایت از سبک زندگی بدون فرزند، خطرات بارداری، نوع رابطه عاطفی با همسر و ترس از ایجاد وابستگی عاطفی جدید، عوامل فردی بوده اند.