روزبهان شیرازی

شیوه صفوی مکتب شیراز تابعی از جریان های هنری پایتخت صفویان در تبریز، قزوین و اصفهان بود. این شیوه که می توان بدان شیوه قزلباشی مکتب شیراز اطلاق کرد، اندکی پس از استقرار امیران طایفه ذوالقدر در فارس پدید آمد و هنرمندی چون قاسم بن علی (ملک قاسم شیرازی) در پدیداری آن سهمی در خور داشت و همو بود که ویژگی های شیوه قزلباشی پایتخت صفویان را در نسخه نگاره های شیراز وارد کرد و هنرمندان دیگر به تبعیت از او، این شیوه را ادامه دادند و آن را جایگزین شیوه ترکمانی مکتب شیراز کردند. تأکید بر عناصر معماری، حضور جامه های صفوی و از جمله تاج حیدری پیکره ها، ورود جلو ه هایی از زندگی روزمره مردم که بازتابی از مشارکت مردم در آداب و سنن مذهبی و اجتماعی عصر صفوی بود، وجود تذهیبی پرمایه به ویژه در سرلوح ها و بخش های تزئینی نسخه ها و حواشی و تشعیرهای غنی از خصوصیات شیوه صفوی مکتب شیراز بود. بیشتر نسخه ها را شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، ظفرنامه علی یزدی، کلیات سعدی، دیوان حافظ و در نیمه دوم قرن دهم هجری نسخه های مجالس العشاق در برمی گرفت. انتخاب این نسخه ها با توجه به تحولات هنری پایتخت صورت می گرفت. مثلاً با کناره گیری شاه طهماسب از حمایت هنری و پرداختن به امور مذهبی و اخلاقی، در شیراز کتاب آرایی نسخه های مجالس العشاق که متنی عارفانه و اخلاقی بود، رواج یافت. به نظر می رسد که امیران طایفه ذوالقدر چندان علاقه ای به حمایت هنری نشان ندادند چون نامی از آنها در کتابت نسخه ها دیده نمی شود. در این مقاله، شکل گیری و فراز و فرود شیوه صفوی مکتب شیراز فحص می شود و عوامل پدیدآور آن از نسخه نگاره ها تا مذهبان، نقاشان و کاتبان با روش توصیفی و تحلیلی که برآمده از روش استقرایی است، تتبع شده است.

در طی سده ها خلق آثار فاخر وارزشمند در حوزه نگارگری و ، موجب پایداری فرهنگی، رشد وپرورش هنر در ایران بوده است. نقوش و ارایه های تزیینی در آثار مکتوب در قالب هنر تذهیب از بخش های اصلی کتاب آرایی به شمار می آید.از هنرمندان صاحب سبک در زمینه خط و تذهیب روزبهان شیرازی است. او که نابغه خط و تذهیب دوران خود قرن دهم هجری بوده است.او که با رعایت اصول و مبانی طراحی و زیباشناختی توانسته نوآوری های خود در نقوش تذهیب را به عنوانی سبکی رایج در میان هنرمندان همعصر خود ترویج دهد. سبک کاری روزبهان در تذهیب از دوران حیاتش مورد تقلید دیگر مذهبان قرارگرفته و نوآوری های او در نقوش و شیوه اجرای تذهیب به سنت های مانا در تذهیب تبدیل شده است. آثار روزبهان، وبه طور خاص قرآنی از او که در کتابخانه چستربیتی شهردوبلین نگهداری می شود، از شاهکارهای کتاب آرایی ایران به شمار می رود. تزئینات این قرآن در همه صفحات آن که 890 صفحه است دیده می شود. سوال این پژوهش این مطلب را بررسی می کند که ویژگی های منحصر به فرد قرآن روزبهان، در کتابخانه چستربیتی کدام است؟ و به توصیفی دقیق از تزئینات بکارگرفته شده در قرآن چستربیتی می پردازدو ویژگی های منحصربه فرد در آرایه های آن ازجمله بکارگیری بیش از 3500ستون عمودی تزئینی را مورد تحلیل قرار می دهد که درچندین طرح متفاوت و گستره رنگی متنوع و بی نظیر و اغلب با شیوه حلکاری کار شده اند. بیست صفحه پایانی این قرآن که دارای سطح وسیعی از تزئینات هستندو از موارد بررسی شده در این پژوهش می باشد.