سفیان ثوری

برخی از روایات ائمه اطهار (ع) تنها در منابع اهل سنت قرار دارد و تردید هایی در بهره برداری از این روایات به ذهن می رسد؛ تردید هایی همچون پالایش این احادیث از سوی محدثان شیعی یا عدم اعتماد به آن ها؛ ازاین رو، اگر دلایل عدم نقل این احادیث – که گاه ناشی از تقیه است. - در منابع شیعی ارائه گردد، این تردید ها از بین خواهد رفت و می توان بدان به عنوان میراث شیعی توجه کرد. تقیه افزون بر اینکه بر محتوای روایات تأثیر می گذارد، به گمنام ساختن برخی از شخصیت های روایی شیعه نیز منتهی می شود و مراجعه راویان شیعی را به آنان محدود می سازد. چنان که این مورد در مراجعه به روایات سفیان ثوری به عنوان یکی از مهمترین و پرکارترین محدثان اهل سنت دیده می شود. ازاین رو، تقیه را می توان به عنوان یکی از برجسته ترین زمینه های تاریخی در این انحصار یاد نمود. این جستار با رویکرد تحلیلی در اسناد و متون روایات سفیان در منابع شیعی، توصیف های رجالی و گزارش های تاریخی فریقین، سفیان را راوی امامی می شناسد که با تقیه پنهان مانده است. چنان برمی آید که روایات مذمت سفیان در منابع شیعی برای محافظت از وی بیان شده و آنچه بر کتاب «جامع» وی و راویان آن گذشته مؤید این مورد است. شایان ذکر است که سفیان با اصحاب حدیث در یک گروه قرار نمی گیرد؛ چرا که موضع سیاسی وی با عقاید اصحاب حدیث در اعتقاد قیام به سیف در یک راستا قرار ندارد.

از جمله اقداماتی که در مطالعات حدیثی کمتر مورد توجه قرار گرفته، تلاش در جهت شناسایی زمینه ها، محورها و پیامدهای تعاملات شخصیت های موثر حدیثی در عصر حضور است؛ موضوعی که درباره روابط امامان شیعه(ع) به جهت درک فضای صدور حدیث، اهمیت بیشتری می یابد. هرچند داده ها در این باره اندک است اما با تغییر زاویه دید و مشاهده اخبار در فضایی تعاملی،می توان به ابعاد تازه ای درباره روابط یاد شده دست یافت. براین اساس، پژوهش حاضر تعامل امام صادق (ع) و اهل حدیث در مقطعی مهم یعنی، عصر امامت امام صادق(ع)و حضور بزرگان از اصحاب حدیث چون مالک ابن انس و سفیان ثوری در مدینه و کوفه را بررسی نموده است. در این نگاه تحلیلی و تاریخی، جایگاه فکری و اجتماعی گروه ها و اشتراک ها و اختلاف های آنها در کنار رویکردهای فکری خاص شان به عنوان زمینه تعاملات بررسی شده و سپس محورهای اساسی تعامل امام صادق(ع) با اهل حدیث و برخی پیامدهای این تعامل دوسویه در ساختار کلی مواجهه امام (ع) با آنها بیان شده است. 

سفیان ثوری از جمله مشایخ اولیه صوفیه است که از طرفی ارتباط با ائمه معصومین از او چهره ای موجه ساخته و از طرف دیگر وجود تعابیر و مواجهه های خاص او با اهل بیت علیهم السلام موجبات سوء تفاهم ها و برداشت های دیگری شده است.تحقیق حاضر با روش توصیفی و تحلیل داده های کتابخانه ای و منابع رجالی و حدیث، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که میزان و کیفیت ترابط میان سفیان ثوری با حضرات معصومین علیهم السلام چگونه بوده است؟نتیجه حاصل از این تحقیق که با بررسی و تحلیل منابع تاریخ تصوف و علم رجال و حدیث حاصل گردیده این است که، علاوه بر قطعی بودن اختلاف فکری ، اعتقادی و سیاسی سفیان ثوری با حضرات معصومین، بنابر روایات متعدد موجود در منابع موثق، مواجهه او با امامان معصوم علیهم السلام و مخالفت های سیاسی و رفتاری او با امامان هم عصرش با نگاه و اعتقاد اهل تصوف در مورد قطبیت انسان کامل هم عصرش، سازگار نیست و با اینکه استضعاف را در قرون میانه اسلامی به عنوان مانعی در استناره حداکثری از مشکات ائمه معصومین علیهم السلام می توان لحاظ کرد اما در صوفیه طبقه اول و بخصوص سفیان ثوری دور از ذهن به نظر می رسد.