نفرت پراکنی

با همه گیری رسانه های اجتماعی و دموکراتیک شدن دسترسی به فضای مجازی، شاهد تشدید مسائلی همچون نفرت پراکنی جنسیتی و زن ستیزی هستیم؛ پژوهش حاضر درصدد بررسی راهبردهای گفتمانی غالب در بازتولید کلیشه های زن ستیزانه در توییتر، از سوی کاربران ایرانی و واکاوی این مسئله است که فضایی توییتر، آگونیستی یا فضایی آنتاگونیستی است. این پژوهش با بهره گیری از نظریه «فنای نمادین زنان» به عنوان چارچوب نظری و آرای شانتال موفه، روش تحلیل گفتمانی «وداک» و نمونه گیری هدفمند نظری از توییت های منتشرشده در توییتر صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد که زن ستیزی در باب خانه داری، محدودیت زنان، جملات موهنِ زن ستیز به مردان، نسبت دادن صفات زننده، بی خردی و کلیشه های جنسیتی درباره زنان رخ می دهد و توییتر با اینکه به سبب تعاملی بودن توانسته است فضا را رقابتی کند، محتوای منتشر شده در آن، حاکی از ژرف بودگی بعد آنتاگونیستی امر سیاسی است که به تعارض های سیاسی جنسیتی، وجهه ای خصومت مدار می بخشد درواقع توییتر، نه تنها نتوانسته در باب برابری های جنسیتی و گفت وگویی به ثبات برسد بلکه باعث تقویت فضایی آنتاگونیستی شده است که به بیان موفه، حکایت از شکست در تحقق دموکراسی دارد. به عبارت دیگر، این رسانه از مدیریت فضا ناتوان بوده و دوگانه مرد/ زن به مثابه دیگری، در آن شدت بیشتری یافته است.

مقاله پیش رو با هدف تحلیل گفتمان انتقادی نفرت پراکنی زنان علیه زنان در صفحات کاربران زن در شبکه اینستاگرام به نگارش درآمده است. بر این اساس با رجوع به آراء گلیردونه در زمینه مقابله با نفرت پراکنی اینترنتی، به تحلیل گفتمان انتقادی صفحات چهار کاربر زن فعال در حوزه زنان پرداخته شد. به این منظور با توجه به رهیافت تحلیل گفتمانی تئون ای. ون دایک، فرم کار ویژه ای برای ثبت و استخراج اطلاعات از متن خبرهای انتخاب شده در نظر گرفته شد. نتایج نشان می دهد که تحلیل و بررسی پست های بررسی شده حاکی از سه نوع خشونت است: علیه تبعیض و نظام مردسالاری، علیه نهاد خانواده و نقش سنتی زنان و در نهایت رستگاری به سمت ارزش های فمنیستی و مدرن از دریچه تخریب و علیه ارزش های سنتی و تلاش برای شکستن قفس سنت ها. در برآیند کلی مطالعه گفتمانی صفحات مورد بررسی، مشخص گردید که دال مرکزی مجموع پست های مطالعه شده در نظم گفتمانی هویت زنانه «اجتماعی بودن» است. زن باید در جامعه حضور داشته باشد. حضور زن در جامعه منتج به آگاهی زنانه شده، برابری جنسیتی رخ خواهد داد. دال های پیرامونی دیگری نیز چون «نفی جمع گرایی»، «روابط جنسی» و «برابری جنسیتی» منظومه گفتمانی کاربران زن را در نظم گفتمانی هویت زنانه تشکیل می دهند. این گفتمان، دیگری هایی را نیز برای خود متصور است که اغلب در قالب هویت هایی تحجر و نگاه مردسالارنه، ضدانسانیت، اختلالات جنسی، چندهمسری، تبعیض تاریخی و... نمایان می شوند.

نفرت پراکنی بیان تنفر به فرد یا گروهی از افراد، به علّت ویژگی های مشترک یا تعلق به گروهی خاص است. با گسترش شبکه های اجتماعی و اشاعه خشونت و تبعیض در دنیای مجازی، بستری فراهم شده که در آن گفتمان های نفرت آمیز زنان علیه یکدیگر منجر به ایجاد بازنمایی جدیدی از زنان شده است. ازاین رو باتوجه به اینکه نفرت پراکنی می تواند تبدیل به جریان شده و پیامدهای اجتماعی زیادی به دنبال داشته باشد، این مقاله قصد دارد به واکاوای مؤلّفه های اصلی نفرت پراکنی در پست های کاربران زن ایرانی در اینستاگرام بپردازد. بر این اساس با رجوع به آرای گلیردونه، سنتز نظری تولید معنای نفرت آمیز در فضای مجازی ارائه و با رهیافت تحلیل گفتمانی تئون ای. ون دایک، صفحات بیست کاربر زن فعّال در حوزه زنان تحلیل شد. با توجه به رهیافت تحلیل گفتمانی، فرم کارویژه ای برای ثبت و استخراج اطلاعات از متن خبرهای منتخب درنظر گرفته شد. نتایج نشان از وجود چهار مؤلّفه نفرت پراکنی ساختاری زنان علیه زنان دارد. کاربران از یک سو آگاهانه و تحت تأثیر آموزه های فمنیستی به نفی ارزش ها و ایدئولوژی گفتمان مسلّط پرداخته، ازسوی دیگر با هجمه زنان سنّتی به بازتولید گفتمان مسلّط می پردازند. پست های منتشرشده به نفی باورهای موجود و شکل گیری مقاومتی منتهی به برابری جنسی پرداخته اند. تولید خشونت نمادین توسط زنان نویسنده و زنان پسردوست به صورت ناآگاهانه، از تقابل های مشهود در پست های کاربران بوده که منجر به همدستی ضمنی آنها در بازتولید نگاه فرودستی به زنان است.

آزادی بیان یکی از حقوق اساسی و بنیادین بشری است، اما بایستی در برخی شرایط محدود شود؛ چراکه آزادی مطلق و بدون شرط، باعث بی نظمی، سوءاستفاده از حق و از بین رفتن نظم عمومی می گردد. لذا یکی از این محدودیت ها، تقابل آزادی بیان با بیان های تنفرآمیز می باشد. به طورخلاصه، منظور از بیان های تنفرآمیز، بیان هایی است که افراد و گروه ها را به دلیل ویژگی هایی چون جنسیت، نژاد، مذهب و گرایش سیاسی مورد هدف قرار می دهند. در این سیاق، امروزه با گسترش روزافزون حضور و استفاده تعداد زیادی از افراد جامعه از رسانه های جمعی و فضای مجازی، نباید به نقش مؤثر آنان در اشاعه بیا ن های تنفرآمیز بی توجه بود؛ چراکه امروزه این فضاها بستر اصلی ترویج و اشاعه نفرت-پراکنی شده اند. از این رو در مقاله حاضر سعی شده است با استفاده از داده های کتابخانه ای و با روش توصیفی– تحلیلی، با تمرکز بر قوانین کشور ایران به این موضوع پرداخته شود که متأسفانه علی رغم وجود تنوع فرهنگی، قومی و زبانی این بیان ها به صورت صریح ممنوع نگردیده است. درنهایت، نگارندگان به این نتیجه می رسند که اگرچه در چارچوب نظام حقوق بین الملل بشر دارای کنوانسیون های بین المللی و منطقه ای متعددی هستیم که تصویب و لازم الاجرا شده-اند، بااین حال، این اسناد نتوانسته اند کارایی لازم را داشته باشند؛ چراکه موضوع آن ها کلی بوده و اشاره مستقیمی به این بیان ها نشده است و هم چنین از سوی دیگر، این اسناد عام نیز به وسیله ی کشورها به درستی اجرا نمی شوند. در ایران نیز لازم است قوانین مصرحی در این زمینه تدوین گردد؛ سازمان های مردم نهاد درخصوص مقابله با این بیان ها هدفمند گردند؛ و برنامه های مناسبی از جمله آموزش سواد رسانه ای بیش از پیش دنبال شود.