اجتماع گرایان

تضارب آرا و نقد و انتقاد میان دو مکتب رایج کنونی لیبرالیسم و اجتماع گرایی در عرصه اندیشه سیاسی معاصر جایگاهی جدی را به خود اختصاص داده است. لیبرالیسم در دوره معاصر بی شک یکی از اگر نگوییم تنها اندیشه های سیاسی غالب است و شاید بتوان مدعی شد که نگاه اجتماع گرایی در این دوران قوی ترین منتقد و نقدکننده آرای لیبرالی است. درحالی که اغلب این اجتماع گرایان هستند که به نقد آرای لیبرال ها پرداخته اند، با وجود این لیبرال ها نیز هم در دفاع از اندیشه های خود و هم در نقد متقابل آرا و تفکرات اجتماع گرایان به انتقاد از این مکتب پرداخته اند. مقاله حاضر در پی بیان نقد هایی است که مدافعان اندیشه لیبرالی بر آرا و مبانی فکری اجتماع گرایانی مانند مایکل سندل، اَلسدر مکینتایر، چارلز تیلور و مایکل والزرو همفکران آنها وارد کرده اند. اگر بخواهیم به اختصار این انتقادها را دسته بندی کنیم، می توان گفت که این انتقادها در هشت محور زیر قابل دسته بندی و ارائه هستند: اجتماع گرایی در عمل منافی آزادی است؛ درک ناصحیح اجتماع گرایان از آزادی لیبرالی؛ سعادت اجتماع گرایانه بر دکترین جامع فلسفی استوار است؛ درک ناصحیح اجتماع گرایان از بی طرفی لیبرالی؛ درک ناصحیح اجتماع گرایان از فارغ البالی لیبرالی؛ اجتماع گرایان و مسئله فضیلت و فضایل مدنی؛ اجتماع گرایان و بزرگ نمایی اشکالات لیبرالیسم؛ امتناع عملی اجتماع گرایی.

یکی از معضلات اخیر دولت های مدرن، «حقوق اقلیت ها»ست که اندیشمندان سیاسی نیز در دهه های اخیر توجه ویژه ای به آن نموده اند. این امر، دو دلیل دارد؛ نخست اینکه حقوق اولیه لیبرالی که از عصر روشنگری رفته رفته سامان یافته است، پاسخگوی تقاضاهای گروه های جدید نیست؛ دوم آنکه نظریه های شهروندی که پس از جنگ جهانی دوم مطرح شده نیز ناتوان از حل این معضلات در لیبرال دموکراسی هاست. ظهور نظریه های چندفرهنگ گرایی لیبرال، نتیجه همین چالش هاست. «چارلز تیلور»، فیلسوف بزرگ اجتماع گرا به نقد نظریه های چندفرهنگ گرایی لیبرال پرداخته است. او معتقد است که می شود اهدف جمعی را در یک اجتماع پیش برد و همزمان اصول اولیه لیبرالی که شامل حقوق و آزادی های اولیه فردی است، صدمه ای نبیند. تأکید تیلور بر «عدم همگون سازی» و «ایجاد معیار برای شناسایی حقوق» است، تا به دور از «ترحم»، حقوق اقلیت ها به رسمیت شناخته شود. اما دیدگاه تیلور نیز دچار چند نقص بزرگ است که عبارتند از: توجه به اقلیت های متمرکز جغرافیایی و عدم توضیحی برای اقلیت های غیر متمرکز، عدم ارائه معیار مناسب برای تمییز حقوق بنیادین از غیر بنیادین و مهم تر از همه آنکه اقلیت های ملی به دنبال «ارزشمندی برابر» نیستند، بلکه آنان به دنبال «جایگاه برابر»ند.