الگوی توسعه اسلامی

موضوع مقاله حاضر بررسی فرایند علمی است که امکان دستیابی به توسعه (تعالی) اسلامی را فراهم می آورد. الگوی توسعه اسلامی عامل تعیین کننده ای است که این مهم را امکان پذیر می سازد. اما برای تولید الگوی توسعه اسلامی ـ ایرانی لازم است به دو پرسش مهم پاسخ گفته شود: 1ـ الگوی توسعه اسلامی ـ ایرانی چگونه به دست می آید؟ 2ـ الگوی توسعه اسلامی ـ ایرانی چگونه جامعه را به توسعه اسلامی رهنمون می کند؟ حاصل جمع پاسخ به دو پرسش فوق فرایندی را ترسیم می نماید که از زیربنایی ترین لایه های الگوی توسعه تا عینی-ترین نمودهای تحقق الگوی توسعه در آن دیده شده است. طی بررسی سؤال اول، محورهای علمی پیشینی «یا زیرساخت علمی الگوی توسعه» مشخص می شود که از آن به «پیش آمد الگوی توسعه اسلامی» تعبیر نمودیم. طی بررسی سؤال دوم گام های پسینی علمی تا تحقق توسعه اسلامی مشخص می شود که از آن به «پسامد علمی الگوی توسعه اسلامی» تعبیر نمودیم. به زعم نگارنده، بدون چنین بررسی هایی نه درک عمیقی از الگوی توسعه اسلامی و نه طرح روشنی نسبت به فرایند علمی دستیابی به توسعه اسلامی، حاصل می شود. فرضیه قابل طرح در این مقاله بدین گونه خواهد بود که: 1ـ پیش آمد الگوی توسعه، «نیل به فرهنگ توسعه اسلامی» است. این فرهنگ محصول نظام علوم موجود در جامعه علمی (اعم از علوم مهندسی، علوم انسانی، علوم پایه و. ..) است. این نظام علمی مبتنی بر نظامی از روش های علمی پدید می آید و نظام روش های علمی لزوماً مبتنی بر نظامی از مبانی علمی استوار است.

هدف پژوهش، تصویرپردازی از حکمرانی تعالی گرا در پرتو اندیشه ها و ملاحظات فرماندهان و کارگزاران شهید بود. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی است و داده ها به صورت کیفی، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و روش اسنادی و براساس نمونه گیری هدفمند،  وصیت نامه 18 فرمانده شهید که  امکان دسترسی به آن ها میسر بود، گردآوری شد و مفاهیم بر اساس روش تحلیل تم، کدگذاری و دسته بندی شد و درنهایت مدل پژوهش ترسیم گردید. بر اساس یافته ها، 133 مفهوم اولیه حاصل شد و مفاهیم در قالب 51 کد فرعی و 12 کد اصلی، شامل میزان ثبات ویژگی ها و استحکام شخصیت و رفتارهای قابل پیش بینی، اهتمام به اجرای تعهدات فردی و اجتماعی بدون تظاهر و ریا، حسن سوابق قومی و اجتماعی، التزام به رعایت قانون اساسی و اطاعت از سلسه مراتب قانونی در ارتباط با ولایت فقیه، توسعه مدیریت خویشتن و مقید بودن به عمل درست و خودکنترلی، برخورداری از قابلیت های اکتسابی مفید و مؤثر در انجام وظایف انسانی بر مدار وظیفه، قابلیت های جسمانی کاربردی بر مدار وظیفه، درک درست و تحلیل چگونگی مواجهه با چالش ها و عبور از بحران های گوناگون در مسیر اهداف ملی، توسعه دانش و اندیشه مبتنی بر خرد و عقلانیت، پرهیز و عدم توجه به تجملات در میدان عمل، ارتباطات مؤثر و مفید مبتنی بر مقررات و اخلاق، باورمندی به تغییرات بنیادین مبتنی بر امر حکمرانان و مدیران به معروف و نهی حکمرانان و مدیران از منکر دسته بندی شد. امید است که توجه به کدهای حاصل شده، به حکمرانی تعالی گرای برگرفته از آموزه های دینی کمک کند.

پذیرش اسلام از سوی اهالی مدینه و دعوت پیامبر(ص) به این شهر سرآغاز تحولات عمده ای در تاریخ اسلام و رونق دین اسلام گردید. پیامبر(ص) تلاش کرد تا نابرابری هایی که مسلمانان در مکه شاهد بودند، در مدینه وجود نداشته باشد و طبقه بندی جامعه به اشراف و افراد بی درآمد را از بین ببرد. هدف از این پژوهش آن است که حذف قشربندی جامعه مدینه در زمان حضرت محمد (ص)، به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که شهر مدینه در آستانیه ورود پیامبر (ص) با اختلافات قبیله ای مواجه بود. به همین دلیل ساکنان این شهر برای نجات از بحران پیش آمده به پیامبر (ص) روی آوردند، آنها ضمن پذیرش اسلام از پیامبر برای ورود به این شهر دعوت کردند که آن حضرت، پذیرفت. ورود پیامبر به شهر مدینه سبب تشکیل حکومت اسلامی، آغاز تبلیغات گستردیه دین اسلام و رونق آن شد. پیامبر تلاش کرد با حفظ برابری میان مسلمانان، اتحاد را در میان اقشار مختلف جامعه مدینه که نمادی از الگوی جامعیه اسلامی بود، برقرار کند. ساخت مسجد که از آن به عنوان اقدامی مذهبی و فرهنگی می توان یاد کرد، سبب تحولات عمده ای در جامعه مدینه و حکومت اسلامی شد. مسجد تبدیل به مکانی عبادی- سیاسی گردید و مرکزی برای اتحاد مسلمانان فارغ از هرگونه طبقه بندی اجتماعی بود. موارد ذکرشده، به توسعه و پیشرفت جامعیه اسلامی کمک کرد که همانا الگویی اسلامی برای حکمرانی اسلامی است.