توسعه پایدار محیط جغرافیایی

افزایش سریع جمعیت و گسترش الگوهای شهرنشینی گسیخته در جهان، منجر به رشد بی رویه شهرها، نابودی اراضی کشاورزی و شکل گیری مسائل محیط زیستی شده است. شهر ورامین نیز به عنوان بخشی از منطقه کلان شهری تهران، طی دهه های اخیر تحت تأثیر مهاجرت، افزایش جمعیت و سیاست های توسعه ای، دچار رشد کالبدی پراکنده و گسیخته شده است. با افزایش جمعیت شهر ورامین، ضرورت بهره گیری از ظرفیت های درونی آن را بیش از پیش برجسته می کند. این پژوهش با هدف ظرفیت سنجی و رتبه بندی ظرفیت های کالبدی درونی شهر ورامین انجام شده است و با تحلیل ساختار و پتانسیل های آن، به رویکرد استفاده بهینه از ظرفیت ها و راهکارهایی برای تحقق توسعه پایدار شهر پرداخته است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها و اطلاعات مبتنی بر روش های اسنادی-کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. در این پژوهش 10 شاخص تأثیرگذار در دو دسته کالبدی (شامل: بافت فرسوده،کانال بتنی، اراضی بایر، شبکه معابر، دانه بندی،کیفیت ابنیه و شیب) و اجتماعی (شامل: تراکم جمعیت، مهاجران و تاریخی) بررسی شدند و داده ها با استفاده از تکنیک تصمیم گیری چند شاخصی کوکوسو (Cocoso)، مدل آنتروپی شانون و نرم افزار GIS  جهت وزن دهی، رتبه بندی و تحلیل شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رشد پیرامونی شهر ورامین منجر به رهاشدگی ظرفیت های درونی شهر شده است. در نهایت نتایج تکنیک کوکوسو نشان داد که ناحیه دو شهر ورامین با امتیاز (779/2) دارای بیشترین ظرفیت برای توسعه میان افزا است؛ ناحیه یک با امتیاز (042/2) و ناحیه سه با امتیاز (674/1)، به ترتیب در اولویت های بعدی قرار دارند.

محلهمحوری یکی از اصول اساسی شهرسازی ایرانی- اسلامی و از عوامل پایداری شهرهای آن بوده که امروزه تحت تاثیر عوامل مختلفی تضعیفشده است. تحقق این اصل علاوه بر انطباق با اندیشه اسلامی با رویکردهای جهانی شهرسازی مخصوصا در حوزه پایداری همسویی دارد. از طرفی در چند دهه اخیر، به تدریج به واسطه تغییرات شرایط ناشی از پیشرفت اینترنت و فضای مجازی، شهرها و محلات آن با وضعیت جدیدی روبرو هستند که این موضوع بر تحقق اصل محلهمحوری شهر ایرانی- اسلامی تاثیرگذار است. بر این اساس پژوهش حاضر قصد دارد تا ضمن استخراج و تبیین مولفههای اساسی محلهمحوری ایرانی- اسلامی، وضعیت این مولفهها را از حیث اهمیت و امکانپذیری در عصر اینترنت بسنجد. این پژوهش بر اساس کلان روش کیفی فراترکیب بوده که در مراحل مختلف خود از کدگذاری دادهها بر حسب مضامین و استدلال منطقی نیز جهت استخراج، تحلیل و تفسیر یافتهها بهره میگیرد. طبق یافته ها، از میان سه مولفه اساسی محلهمحوری ایرانی- اسلامی، تاثیر اینترنت بر مولفه خودیاری و حکمروایی محلی ضمن متحول کننده بودن، عمدتا مثبت و تسهیلگرانه است، مولفه خودکفایی نسبی عملکردی محله دیگر کمتر در عصر اینترنت مورد نیاز می شود و مولفه روابط همسایگی و همیاری محلی نیز علی رغم حفظ ضرورت در این عصر، امکانپذیری کم تری را به جهت کاهش کیفیت روابط اجتماعی و همسایگی محلی خواهد داشت. در مجموع به علت اینکه اساس و پایه محله ایرانی- اسلامی و محلهمحوری آن بر بعد اجتماعی و روابط اجتماعی، در قالب روابط همسایگی متکی است، تحقق محلهمحوری ایرانی- اسلامی در عصر اینترنت سختتر و پیچیدهتر از گذشته بوده و امکان تنزل دارد.

با افزایش جمعیت جهان، نیاز به انرژی به ویژه در ساختمان ها افزایش یافته است. الگوهای مناسب برای بهره وری انرژی نیازهای ساکنین بناهای معماری به ویژه ساختمان های اداری در تأمین پایداری محیط از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از سویی، نور روز کافی که یکی از مهمترین عوامل تأمین کننده آسایش بصری ساکنین ساختمان هاست، تولید گرما می کند که خود باعث افزایش مصرف انرژی سرمایشی به ویژه در اقلیم گرم و خشک می شود. از این رو، باتوجه به بحران انرژی در ساختمان ها، توجه به معیارهای مؤثر در میزان مصرف انرژی و آسایش بصری ضروری به نظر می رسد. یکی از روش های مؤثر در بهینه سازی مصرف انرژی ساختمان های پایدار، سایبان ها هستند و سایبان های متحرک به دلیل امکان پویایی و انطباق پذیری با نور روز و چرخش خورشید، می توانند کاربرد ویژه ای داشته باشند. هدف این پژوهش، بهره گیری از پتانسیل های سایبان های متحرک در بهینه سازی نور روز و بهره وری مصرف انرژی به صورت همزمان است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از تحقیقات کمی است. شیوه انجام کار، روش آزمایشی و شبیه سازی بوده است. مدل مرجع به ابعاد 6*6 مترمربع در طبقه سوم ساختمان 4 طبقه، در 3حالت کلی شامل بدون سایبان، حالت سایبان پیرامونی و سایبان جمع شونده در تنها یک پنجره در جبهه جنوبی فضای اداری با نسبت 40 درصد، به تفکیک چهارفصل و درنهایت سالیانه در افزونه لیدی باگ تولز مورد شبیه سازی و تحلیل قرار گرفت. ازمیان 200 گزینه مورد طراحی، بهترین گزینه ها انتخاب شد. نتایج نشان می دهد با بکارگیری سایبان های متحرک انطباق پذیر در نماهای ساختمان های اداری شهر اصفهان، می توان به بهینه سازی سطح مفید نور روز به میزان بیش از 20درصد و کاهش مصرف انرژی بیش از 48 درصد دست یافت.  

شهرها به عنوان محل زندگی اکثریت جمعیت، نقشی حیاتی در رفاه و کیفیت زندگی افراد ایفا می کنند. فضاهای عمومی شهری بستر تعاملات اجتماعی، فعالیت های فرهنگی و اوقات فراغت شهروندان هستند. با این حال، دسترسی و استفاده از این فضاها برای همه افراد به طور یکسان امکان پذیر نیست. زنان به دلیل عوامل مختلف، از جمله جنسیت، سن، وضعیت تاهل، طبقه اجتماعی و قومیت، در مقایسه با مردان، احساس امنیت کمتری در فضاهای عمومی می کنند. این امر می تواند منجر به محدود شدن تحرک، کاهش مشارکت اجتماعی و به حاشیه رانده شدن زنان از جامعه شود. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تأثیر امنیت بر میزان تمایل بانوان در استفاده از فضاهای عمومی شهر و به طور خاص پارک ملت شهر بهشهر است. این پژوهش از نوع توصیفی-پیمایشی و کاربردی است. جامعه آماری شامل کلیه زنان ساکن در محدوده اطراف پارک ملت شهر بهشهر و حجم نمونه 380 نفر و به صورت تصادفی ساده انتخاب شده است. داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS و Amos تجزیه و تحلیل شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی و به منظور تأیید یا رد فرضیه های پژوهش از معادلات ساختاری و سایر آزمون های متناسب استفاده گردید. نتایج نشان داد که مهم ترین عامل تأثیرگذار بر تمایل بانوان به استفاده از پارک ملت، امنیت موجود در پارک است. سایر عوامل تأثیرگذار شامل آزادی و راحتی (آسایش)، امکانات موجود در پارک و زمان حضور ساکنین در پارک هستند.

هدف این پژوهش آینده پژوهی استراتژی های مدیریتی اثرگذار بر الگوی اسکان و اثرات آن بر توسعه پایدار شهر ارومیه است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت، تحلیلی و اکتشافی است. به منظور رتبه بندی و استخراج ماتریس تأثیرگذاری (تحلیل ساختاری و متقاطع) از نرم افزار  میک مک، سناریو ویزارد و تفکیک سناریوها و طیف سه گان با رویکرد آینده نگاری استفاده شد. به منظور شناسایی پیشران های کلیدی با استفاده از تحلیل پستل و مشارکت هدفمند 31 نفر نخبه و کارشناس اداری اجرایی، 57 پیشران کلیدی در 6 بعد اجتماعی و فرهنگی (S&C)، قانونی (L)، تکنولوژیک (T)، سیاسی (P)، بوم شناختی و محیطی (E&E) و اقتصادی (E) گروه بندی شدند. مطابق نتایج ماتریس اثرگذاری و وابستگی بالقوه مستقیم و غیرمستقیم، ۳ پیشران وجود خلاء و تعارضات قانونی متعدد، تمرکز جغرافیایی فعالیت ها و عدم انسجام و فقدان نظم حقوقی در قوانین و مقررات مربوط به کنترل و هدایت توسعه شهری در رتبه نخست تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم و 3 پیشران فقدان تلاش برای ایجاد مدل های توسعه اقتصادی، مهاجرپذیری و فشارهای شهرنشینی و پایداری زیست محیطی در رتبه نخست اثرپذیری مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفته اند. باتوجه به وضعیت های گوناگون، احتمال وقوع 5 سناریو از میان 11 سناریو کلی نشان دهنده وضعیت تقریبا ایستا پیش روی توسعه پایدار کلان شهر ارومیه است. طبق نتایج، اجرای طرح ها و پروژه های مکمل جریان توسعه پایدار در زمینه های طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، فضایی کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و.. با سیاست گذاری توسعه منطقه ای و موازی با جهت گیری های آمایش در ارتباط زنجیره ای سکونتگاه ها و ایجاد عدالت فضایی از مهمترین راهکارهای مقابله با جریان ناپایداری الگوی اسکان در شهر ارومیه است.  

یکی از مهمترین تهدیدات انسانی، تغییرات پوشش/کاربری اراضی بوده که منجر به نابودی تنوع زیستی به خصوص در زیستگاه های تالابی شده است. لذا در مطالعه حاضر به بررسی این تغییرات در کولاب بندر کیاشهر طی سال های 2007، 2014 و 2022 با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست تحت سامانه گوگل ارث انجین و طبقه بندی تصاویر به روش جنگل تصادفی پرداخته شد. به منظور پیش بینی روند تغییرات آتی در منطقه، از مدل ترکیبی CA-Markov برای سال 2050 استفاده شد. مطابق نتایج، بیشترین روند افزایشی به اراضی انسان ساخت در سال 2007 (02/588 هکتار) در مقایسه با سال 2022 ( 81/773 هکتار) و کمترین روند تغییرات به کانال دسترسی ( 57/17 هکتار) در سال 2007 در مقایسه با سال 2022 (85/11 هکتار) اختصاص یافت. نتایج مدل CA-Markov نیز نشان داد که جنگل های دست کاشت در بین کاربری های موجود در سال 2050 (48/422 هکتار) در مقایسه با سال 2022 (03/403 هکتار) بیشترین روند افزایشی و اراضی کشاورزی در سال 2050 (48/667 هکتار) در مقایسه با سال 2022 (92/707 هکتار) بیشترین روند کاهشی را خواهند داشت. همچنین در سال 2050 اراضی انسان ساخت، پوشش گیاهی، اراضی بایر، دریاکنار و جنگل دست کاشت روند افزایشی و آب کرانه، اراضی کشاورزی، شاخابه اصلی (سفیدرود) ، کانال دسترسی و پهنه آبی روند کاهشی را نشان می دهند. لذا ضروری است جهت به حداقل رساندن اثرات نامطلوب ناشی از این تغییرات و کنترل تداوم آن در آینده، مدیریتی یکپارچه جهت بهره وری هر چه صحیح تر از این منبع طبیعی اتخاذ شود. همچنین یافته های این مطالعه می تواند به ذینفعان در توسعه راهبردهای مناسب و احیای این زیست بوم تالابی کمک نماید.  

پژوهش حاضر با هدف اعتبارسنجی الگوی محرک ها و انگیزه های پایداری برای احداث ساختمان های سبز در کشور ایران انجام شد. این پژوهش از منظر هدف، کاربردی-توسعه ای است و از نظر روش گردآوری داده ها با شیوه پیمایش مقطعی صورت پذیرفت. همچنین در راستای هدف از روش آمیخته (کیفی- کمی) استفاده شد. جامعه مشارکت کنندگان بخش کیفی شامل اساتید دانشگاهی و مدیران شورای ساختمان سبز و انجمن مدیریت سبز ایران بود. نمونه گیری با روش هدفمند انجام و با 16 مصاحبه اشباع نظری حاصل شد. جامعه آماری بخش کمی شامل مدیران و کارشناسان شورای ساختمان سبز و انجمن مدیریت سبز ایران بود. حجم نمونه با استفاده از قاعده تحلیل توان 140 نفر برآورد و داده ها با روش نمونه گیری تصادفی ساده گردآوری شد. ابزار اصلی گردآوری داده های پژوهش، مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه محقق ساخته است. برای شناسایی مقوله های الگوی محرک ها و انگیزه های پایداری برای احداث ساختمان های سبز از تحلیل مضمون و در اعتبارسنجی الگو از روش حداقل مربعات جزئی استفاده شد. تجزیه وتحلیل داده ها در فاز کیفی با نرم افزار Maxqda و در فاز کمی با نرم افزار Smart PLS انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد محرک های زیست محیطی، محرک های اقتصادی و  اجتماعی بر عوامل دولتی و  مرتبط با جامعه تاثیر می گذارند. این عوامل نیز با اثرگذاری بر عوامل قانونی و مرتبط با پیمانکاران، بر مدیریت هزینه، مدیریت انرژی و مدیریت ریسک تاثیر می گذارند. در نهایت زیباشناسی بنا، امنیت و مسائل ایمنی به  احداث ساختمان های سبز منتهی می شوند.  

با شیوع همه گیری بیماری کرونا، معیشت سکونتگاه ها انسانی دست خوش تغییرات قابل توجهی شده است، و به تبع آن، سکونتگاه های روستایی نیز از پیامدهای منفی این پدیده در امان نبوده اند. با استمرار این معضل نوظهور، اقتصاد روستا، به ویژه اشتغال آنان با رکود مواجه بوده است. بر این اساس هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر اشتغال پایدار روستاییان با توجه به شرایط پیش آمده در اثر این بیماری بوده است. روش شناسی پژوهش در قالب مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و با تجزیه و تحلیل دیماتل صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را کارشناسان مرتبط با مسائل روستایی تشکیل داده، که به صورت هدفمند و به تعداد 25 نفر در نظر بوده است. یافته ها حاکی از آن است که در دوره پسا کووید عامل زیرساختی_ نهادی با ضریب وزنی 19/0 به عنوان مهمترین عامل اثرگذار، و معیار اقتصادی به عنوان اثرپذیرترین عامل، اشتغال پایدار روستاهای لرستان را تحت تأثیر قرار داده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که خلاء های ساختاری در استان مانع پایداری اشتغال روستایی در دوره پسا کووید بوده است. وجود شرایطی چون دسترسی نابرابر به خدمات درمانی و بهداشتی، نابرابری در برخورداری از امکانات رفاهی، نامناسب بودن دسترسی به نهاده های مختلف کشاورزی، فقدان صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی، ضعف کارگاه های صنایع روستایی، کمبود زیرساخت های گردشگری، دسترسی پائین روستاییان به دارایی های مالی، سطح پائین فعالیت های غیر زارعی روستاییان و ضعف دوره های آموزشی همگی بر نارسایی های شغلی روستاییان این استان دامن زده است.

در دنیای شهری امروز، کودکان با عوامل استرس زا مواجه هستند که بر سلامت روان آن ها تأثیر منفی می گذارد. بنابراین،ایجاد شهرهای دوستدار کودک که نیازهای کودکان را در اولویت قرار می دهند،اهمیت زیادی در برنامه ریزی و طراحی شهری دارد.یکی از رویکردهایی که به طور چشمگیری مورد توجه قرار گرفته است، گنجاندن فضاهای سبز شهری مانند پارک ها و زمین های بازی برای کمک به سلامت روان کودکان است. هدف این مقاله بررسی تأثیر فضاهای سبز شهری بر سلامت روان  کودکان در چارچوب رویکرد شهر دوستدار کودک است.این پژوهش با هدف توسعه ای-کاربردی انجام شده است و برای جمع آوری داده ه ا از دو روش اسنادی و میدانی بهره گرفته شده است.ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی،اطلاعات مربوط به تاثیر فضاهای سبز شهری بر سلامت روان کودکان جمع آوری شد.سپس پرسشنامه های مناسب طراحی و توزیع شدند و تعداد 379نفر با روش نمونه گیری کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید.درنهایت تجزیه وتحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزار SPSSو روش های آماری توصیفی و استنباطی همچون آزمون t تک نمونه ای و رگرسیون گام به گام انجام گرفته است.در مرحله بعد،با استفاده از روش تاپسیس،تاثیر فضاهای سبز شهری بر سلامت روان کودکان در دو منطقه چهار و پنج کرج بررسی شده است. نتایج  پژوهش نشان می دهدکه میانگین شاخص ها در منطقه پنج دارای تاثیرگذاری بیشتری بر سلامت روان کودکان آن منطقه نسبت به منطقه چهار خواهد داشت و یافته های مدل تاپسیس نشان داد که از مجموع مناطق مورد مطالعه، منطقه پنج با ضریب (99/0)در رتبه اول و منطقه چهار با وزن (01/0)در رتبه دوم از دیدگاه کودکان 6 تا 14قرار گرفته است.

رشد جمعیت شهرها، افزایش خودرو و ترافیک ناشی از آن، تأثیرات منفی بر محیطزیست، سلامت و ایمنی شهروندان دارند. در مواجهه با این چالش ها، بهره مندی از گزینه های حمل ونقل پایدار ضروری و تأکید بر انسان یکی از مهمترین رویکردهای این حمل ونقل است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های اثرگذار بر پایداری زیست محیطی کلان شهر تبریز بر مبنای برنامه ریزی حمل ونقل انسان محور انجام شده است. روش تحقیق آن آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی و اکتشافی است که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل حداقل مربعات جزئی در نرم افزار Smart-pls استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که باوجود تأکید بر برنامه ریزی حمل ونقل انسان محور در کلان شهر تبریز و احداث پیاده راه ها و توسعه خطوط اتوبوس های تندرو و مترو، جدایی عملکردی بین ارگان های مختلف، قطعیت گرایی، ناهماهنگی بین طرح های حمل ونقل و کاربری زمین، عدم اختصاص بودجه کافی، نظارت نامناسب بر اجرای طرح های حمل ونقل و کاستی های اساسی در قوانین و مقررات و ضعف آگاهی بخشی شهروندان، از موانع عمده است. همچنین بیشترین اثرگذاری در تحقق حمل ونقل انسان محور مربوط به مؤلفه های تأکید بر رویکرد یکپارچه و سیستمی در مدیریت و برنامه ریزی حمل ونقل، جامعیت محتوایی طرح های حمل ونقل، هماهنگ سازی طرح های حمل ونقل و کاربری زمین، طراحی و پیاده سازی سیستم جامع مدیریت ناوگان و توسعه مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری در سطح شهر است که ارزش مدل ساختاری برای آنها به ترتیب 792/0، 751/0، 744/0، 735/0 و 730/0 محاسبه شده است.

بخش زیادی از مردم افغانستان به دلیل وجود چالش های مختلف به سایر کشورهای همسایه از جمله ایران مهاجرت می کنند که به دلیل نبود مهارت کافی و تا حدودی نگاه حقیرانه به این افراد موجب شده در بخش های غیر رسمی مشغول شوند. از جمله زباله گردانی و اشتغال در فرایند بازیافت پسماند شهری. هدف این پژوهش ابتدا  تحلیل زمینه ها و عوامل موثر بر مهاجرت افغانستانی ها تحلیل شود و در گام بعدی بررسی  نقش ایشان در فرایند بازیافت پسماند و حفظ محیط زیست به صورت تطبیقی درمحله ولنجک در منطقه یک و محله شهر ری در منطقه 20 ، بوده است. روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده به صورت پیمایشی بوده است. نتایج پژوهش نشان داده است که اقتضای مالی و اقتصادی و همچنین جنبه های مختلف اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در مقصد مهاجرین دارد که محله شهر ری شاخص های ممکن و نسبی بیشتری نسبت به محله ولنجک دارد. نکته دیگر اینکه مهاجرین به طور کلی در بخش های غیررسمی مشغول به کار می شوند که یکی از این بخش ها زباله گردانی و اشتغال در فرایند بازیافت پسماند شهری به ویژه جمع آوری آن بوده است. نتایج نشان داد که مهاجرین افغانستانی در شهر ری بیش از از محله ولنجک در فرایند بازیافت زباله های شهری نقش دارند.

واژه و مفهوم مدرسه اجتماع محله محور، نشان دهنده رابطه مدرسه یا محیط های آموزشی با اجتماع محله ای است. بنابراین در دیدگاه کلی آنچه ارتباط این دو مفهوم را با نظام برنامه ریزی شهری مشخص می کند، رابطه ساختار اجتماعی آموزش با مکان است. بر این مبنا، با توجه به نو بودن موضوع پژوهش در ادبیات جغرافیای شهری ایران، مؤلفه های شکل دهنده مدرسه اجتماع محور شناسایی، بررسی و تحلیل شده و چارچوب کلی نظری-مفهومی و مدل سازی متغیرهای دخیل در آن بر پایه دیدگاه توسعه پایدار تدوین و ارایه شده است. از این رو براساس اهمیت نقش کالبدی عناصر شهری و عملکرد اجتماعی – هویتی آن بر مبنای بهره گیری از فلسفه پراگماتیستی و رویکرد آمیخته، کاربست تکنیک تحلیل محتوا و روش پشتیبان اجماع گسسته به وسیله استخراج مضامین و مفاهیم و مقوله سازی از طریق کدگذاری داده بنیاد و سپس کاربست آن در مدل آن، عوامل مؤثر بر مدرسه اجتماع محله محور بر پایه توسعه پایدار واکاوی و تحلیل شده است. نتایج این جمع بندی بر مبنای نمونه هدفمند تعیین شده است و از میان منابع  تخصصی  و همچنین 12 خبره حوزه برنامه ریزی شهری استخراج شده که بیانگر اهمیت 9 متغیرِ ساختار سیاسی، مدیریت فرهنگی، مدیریت اقتصادی، مدیریت اجتماعی، مدیریت محیطی، یادگیری، مدارس تمام وقت، فضای چند عملکردی، مدیریت فضای آموزشی در تعریف و مدل سازی مدارس اجتماع محور است.