سیاست جهانی

در جهان اسلام معاصر، جنبش های متعددی سربرآورده اند. این جنبش ها در میان دوگانه ی سنت اسلامی خود و مدرنیته ی غرب راهی برای نقش آفرینی در سیاست پیدا کرده اند. برخی ها سعی در شبیه سازی خود با غرب داشته اند. برخی به طرد غرب پرداخته اند و برخی سعی در ترکیب سنت اسلامی و مدرنیته ی غربی داشته اند. در این میان جنبش هایی که به طرد غرب پرداخته اند، سروصدایی بسیاری ایجاد کرده اند، اما به همان میزان در دستیابی به قدرت ناکام مانده اند. این پژوهش با هدف شناسایی ماهیت جنبش های سیاسی در اسلام معاصر به تحلیل مقایسه ای دو جریان ضدغربی در شرق و غرب جهان اسلام پرداخته است و با روش مقایسه ای اختلاف توافق پرزورسکی و تیون به دنبال پاسخ به سوال محوری اشتراکات و اختلافات جنبش دارالرقم مالزی و بوکوحرام نیجریه است. پژوهش حاضر پس از بررسی چیستی، چرایی شکل گیری، چگونگی عملکرد و سرنوشت این دو جریان به این نتیجه رسید هر دو جنبش با تفسیری سنت گرایانه به طرد غرب پرداخته اند، ولی در روش عملکردی، تفسیر از اسلام و اثرپذیری از محیط جغرافیایی با هم اختلاف دارند.

عربستان سعودی در سال 2016، سندی با عنوان چشم انداز 2030 منتشرکرد. این سند درصدد است تغییرات عمده است و بر اساس آن، وزارتخانه ها و دستگاه های دست اندرکار عربستان سعودی موظف اند، توانمندی های خود را دو چندان کرده و پیشرفت های مهمی را از جهات گوناگون تحصیل نمایند. چشم انداز 2030 عربستان سعودی، ایجاد تغییرات اقتصادی ساختاری در این کشور و شفافیت، مسئولیت پذیری، مشارکت شهروندان و فضاهای بازتر اقتصادی و اجتماعی را تبلیغ می کند. این طرح اگر در درازمدت موفق باشد، می تواند رابطه بین دولت و شهروندی را دوباره پیکربندی کند و کل نظام سیاسی را تغییر دهد. این مقاله در تلاش است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا چشم انداز 2030 عربستان سعودی می تواند یک فرِایند گذار دموکراسی را در این کشور شکل داده و در نهایت به دموکراسیزه شدن این کشور کمک کند. این مقاله با تکیه بر مفاهیم گذار دموکراتیک، و نظریه ساختمندی گیدنز به عنوان یک چارچوب نظری، رویکردی تحلیلی-توصیفی را برای درک رابطه بین اصلاحات اقتصادی و دموکراسی سازی اتخاذ می کند. یافته های پژوهش حاکی از آنست که اهداف طراحی این سند از جانب دولت عربستان، در پاسخ به رخدادهای 2014، در مهار تغییرات داخلی و خارجی، انحصار قدرت، و اعطای مشروعیت جدید به نظام در داخل و خارج، بوده و دولت در طراحی این سند، تمایلی به اصلاحات دموکراتیک نداشته است و عدم تناسب بین توسعه اقتصادی برنامه ریزی شده در سند 2030 و توسعه سیاسی در ساختار سنت گرای عربستان سعودی، این سند نمی تواند نهایتا مسیری را یه سوی دموکراسی در این کشور ترسیم کند.

پژوهش درباره تحلیل تاثیرگذاری پیشران های داخلی بر سیاست و راهبرد منطقه ای کشورهای خاورمیانه محدود است؛ در این راستا هدف اصلی این تحقیق کیفی، تبیین چگونگی تاثیرگذاری پویایی های داخلی بر سیاست خاورمیانه ای عربستان طی سال های 2011 تا 2019 است. گردآوری داده ها از طریق مطالعات اسنادی بوده و با به کارگیری نظریه سیاست خارجی انحرافی مورد تحلیل قرار گرفته اند. این پژوهش نشان می دهد که کسری مشروعیت، تغییرات در ساخت قدرت و نگرانی فزاینده ناشی از پیامدهای داخلی بهار عربی در شکل گیری انگیزه های انحرافی عربستان برای ورود به درگیری های منطقه ای یا «تشدید» این نوع درگیری ها و رقابت های ژئوپلیتیکی در بازه زمانی مزبور تاثیرگذار بودند. پژوهش حاضر پیشنهاد می کند که تقویت «حکمرانی خوب»، مولفه ای حیاتی در کاهش اختلافات منطقه ای است؛ از این منظر «تمرکز» عربستان بر راهبرد اصلاحات به ویژه توسعه اقتصادی از سال 2019 به بعد منجر به تعدیل نسبی قابل توجهی در رقابت های ژئوپلیتیکی این کشور، تاحدی تغییر راهبرد منطقه ای آن و بالتبع، کاهش شدید انگیزه های انحرافی اش برای ورود به کشمکش های منطقه ای شده است.

باتوجه به این که ویژگی های هر کشوری متفاوت است همان طور که تجربه چین و شوروی و ژاپن فرق دارد و جمهوری اسلامی ایران نیز ارزش های الهی و شرایط  و الگوی خاص خود را دارد، که الگوی ویتنام برای آن نه مطلوب است نه ممکن، درک ویتنام  نیز نیازمند بررسی خاص این کشور است.  سؤال اصلی این مقاله نیز این است که بین تغییر تدریجی و ترکیبی پارادایم سوسیالیستی دراقتصاد سیاسی و رشد چشمگیر اقتصادی ویتنام از 1986 الی 2023، چه ارتباطی برقرار است؟ در پاسخ این فرضیه طرح شده است که تغییر تدریجی و ترکیبی پارادایم سوسیالیستی در اقتصاد سیاسی سبب رشد چشمگیر اقتصادی ویتنام از 1986 الی 2023 شده است. کیفیت این پارادایم و تحول در آن در متن مقاله به تفصیل بررسی شده است. روش تحقیق در این مقاله به شیوه تبیینی است که بر اساس آن رابطه بین دو متغییر، پارادایم غالب و عملکرد اقتصادی ویتنام بررسی شده است. هم این طور در این مقاله، داده ها و شواهد تجربی به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده است. یافته های این مقاله نشان می دهد که دوی موی که به معنای تجدید حیات است، در نتیجه بحران در پارادایم غالب سوسیالیستی رخ داد که بر اقتصاد سیاسی ویتنام مسلط شده بود، این پارادایم موضوعاتی را به عنوان اولویت ها و هم این طور راه حل هایی خاص را برای دست یابی به آن اولویت ها و ترجیحات تعین می کرد، لذا اولاً گسترش نوسازی مارکسیستی را به عنوان هدف والا قرار می داد و در ثانی اجازه توسل به راه حل های خارج از پارادایم مسلط داده نمی شد، دوی موی جستجویی برای راه حل هایی خارج از پارادایم سوسیالیستی و با جذب از دیگر سیاست ها جهت غلبه بر مسائل اقتصادی بود، جستجویی که بر عمل گرایی مبتنی بوده است نه بر دگماهای اجماع واشنگتن، که به کشورهای بلوک شرق سابق و جهان سوم پیشنهاد می شد. 

دو تفسیر متفاوت از زمان، در معرفت شناسی کوانتوم قابل بازشناسی است: در تفسیر جریان اصلی کوانتوم، مهم ترین بازتاب هستی شناسی برای نظریه روابط بین الملل، رئالیسم زدایی است و در تفاسیر جهان های موازی، نظریه ریسمان و تعبیر هولوگرافی، بازگشت اخلاق و معنویت بازتولید می شوند. به زعم طرفداران مکتب کپنهاگ، پدیده به مثابه تابعی از زمان نگریسته می شود. از آزمایش دو شکاف یانگ، اصل عدم قطعیت، مستفاد می شود. این ویژگی سبب شد تا نظریاتی چون رئالیسم که تفسیری نیوتونی از زمان دارند و تأکید بر اصولی نظیر دولت محوری و خودیاری داشته، فاقد ارزش تلقی شوند. در تعبیر جهان های موازی اورت، واقعیت، متشکل از جهان های متعدد است که منعکس کننده انشعاب پیوسته جهان، به جهان های واقعی است که با هم قابل رویت نیستند. در نظریه ریسمان، با اتصال صفحه فضا-زمان، کرمچاله بوجود می آید. در کرمچاله ها، در زمانی کوتاه دوردست ها قابل دسترسی اند. در تعبیر هولوگرافیک، این طرز فکر در مورد اطلاعات سیاه چاله را نظریه ی ریسمان، پشتیبانی می کند. در این تعابیر ویژگی هایی نظیر کل گرایی و مکمل بودن، پیامدهای اخلاقی در سیاست خارجی، در پی دارد. همچنین، عوامل غیر مادی نظیر مذهب نقش مهمی در تحولات جهانی پیدا می کنند.

پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002، از سیاست سنتی غرب گرایی ترکیه تا حدودی عدول شده و سیاست فعال منطقه ای اتخاذ گردید. تا تحولات بهار عربی در سال 2011، سیاست خارجی ترکیه مطابق با سیاست نوعثمان گرایی و نفوذ بر اساس قدرت نرم ادامه یافت. از سال 2011 به بعد شکل دهی به نظم در حال ظهور منطقه به اولویت اصلی ترکیه تبدیل شد. با وقوع کودتای نافرجام سال 2016، سیاست خارجی حزب در قبال خاورمیانه نسبت به قبل مستقل تر، عملگراتر و نظامی تر گردید. پژوهش حاضر قصد دارد این تغییرات در سیاست منطقه ای ترکیه را با روش ردیابی فرایند مورد بررسی قرار دهد. پرسش این است: تغییرات سریع و آشکار سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در قبال خاورمیانه، از به کارگیری قدرت نرم تا استفاده از ابزار نظامی، چگونه قابل تبیین است؟ ردیابی فرایند نشان می دهد که از سال 2002 تا 2024 نشانه های آشکاری از یک سیاست خارجی واقع گرایانه بروز یافته است. در تمام این مدت منفعت محوری، فرصت طلبی، عمل گرایی و ملی گرایی مبنای سیاست های نخبگان حزب عدالت و توسعه قرار داشته است.

در دهه های اخیر، پدیده مهاجرت در اثر عوامل مختلفی افزایش چشم گیری داشته است و به ویژه از سال 2015 مهاجرت مسلمانان به اروپا به دلیل نزدیکی اروپا به مناطق بحران خیزی چون خاورمیانه تشدید شده است. از طرفی طی چند سال گذشته تقریباً در اکثر کشورهای اروپایی گرایش های راست افراطی و نژادپرستانه گسترش یافته و مهاجران و بخصوص مسلمانان هدف اول حملات احزاب راست افراطی و رسانه های غربی قرارگرفته اند و از مهاجران به عنوان تهدیدکنندگان هویت، ارزش ها، فرهنگ و اقتصاد خود یاد میکنند. مقاله پیش رو با بررسی روند مهاجرت به اروپا و برداشت اروپائیان، در پی پاسخ به این پرسش است: آیا مهاجرت مسلمانان به اتحادیه اروپا یک تهدید واقعی است یا یک تهدید برساخته؟ در قالب نظریه امنیتی سازی مکتب کپنهاگ و با روش توصیفی- تحلیلی، استدلال های این پژوهش نشان میدهد که مهاجرت مسلمانان به کشورهای اروپایی، بیش از آنکه تهدید واقعی برای اقتصاد، هویت و ارزش های غربی باشند یک تهدید برساخته شده از سوی سیاستمداران و رسانه های غربی است.

تحقیق حاضر به بررسی رویکردهای سیاست خارجی باراک اوباما و دونالد ترامپ در قبال تحولات خاورمیانه از منظر موازنه فراساحلی می پردازد. هر دو دولت تلاش کرده اند تا از مداخله مستقیم آمریکا در منطقه پرهیز کنند و به مقابله با تهدیداتی مانند جمهوری اسلامی ایران و نفوذ چین بپردازند. اوباما با استفاده از دیپلماسی هوشمند و روش های نرم، نیروهای نظامی را از جنگ های منطقه ای خارج کرده و به تقویت تحریم های حقوق بشری و جایگاه آمریکا پرداخته است. در مقابل، ترامپ با سیاست فشار حداکثری، خروج از برجام و نزدیک کردن کشورهای عربی و اسرائیل در قالب پیمان ابراهیم، سعی در مقابله با نفوذ ایران داشته است. ضمن اینکه هر دو دولت تنها در موارد محدودی که مداخله گزینشی و در چارچوب استراتژی توازن فراساحلی است نسبت به دفع تهدیدات بزرگ در خاورمیانه اقدام نظامی محدود انجام دادند که در یمن و سوریه و ائتلاف علیه تروریسم نمود یافته است. این مقاله با استفاده از روش مقایسه ای و چارچوب نظری موازنه فراساحلی، داده ها را به صورت کتابخانه ای گردآوری کرده است

در آستانه قرن بیستم، شیوع ویروس کرونا نشانگر بروز یِک بحران جدید در عرصه زندگی جمعی است که بسیاری از معانی و جلوه-های زندگی اجتماعی انسان را در عرصه های داخلی و بین المللی دستخوش دگرگونی کرده است. اگرچه جهان تا پیش از این، با بحران های گوناگون (گرم شدن هوا، ذوب شدن یخ های قطبی، جاری شدن سیلاب ها، به زیرآب رفتن زمین های کشاورزی، کمبود مواد غذایی، مهاجرت، بیکاری، پناهندگی، سلاح های کشتار جمعی، تروریسم، فاجعه های طبیعی، گسترش فقر) روبه رو بوده است. اما شیوع کووید- 19، از نظر گستره تأثیرگذاری چشم انداز دیگری برای حال و آینده جامعه بشری گشود. با وقوع همه گیری، بهداشت عمومی و ثبات سیاسی ارتباط یافتند و بر یکدیگر تأثیر گذاشتند. این تأثیرگذاری در طیفی از سطوح داخلی و بین المللی، و نیز حوزه های سیاسی و اقتصادی قابل مشاهده و بحث و بررسی بود. بررسی ها نشان می دهد حوزه هایی همچون صنعت ورزش، سلامت اجتماعی، فلسفه و کلام، مدیریت شهری، شاخه های مختلف هنر، جغرافیای سیاسی و اقتصادی، مسائل مناطق اتحادیه اروپا و خاورمیانه، و ساختار جمعیتی، هر یک تأثیراتی پذیرفته، و تحولاتی را از سر گذرانده اند. هرچند ارزیابی دقیق آثار و پیامدهای بحران کرونا بر اقتصاد سیاسی بین الملل، نیازمند زمان بیشتری است، پژوهش حاضر می کوشد با بهره گیری از روش توصیفی-تبیینی، پیامدهای آن را در عرصه های مختلف زندگی جمعی مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.