مطالعات بیداری اسلامی

عقل بنیادی ترین ابزار هدایت در اندیشه اسلامی، جایگاه ویژه ای در قرآن دارد. ارائه الگوی قرآنی تربیت عقل نقش مهمی در بیداری اسلامی مبتنی بر رابطه امام و امت دارد. به طوریکه کارامدی این جریان در گرو این الگو می باشد. درواقع تبیین جامع و کارامد از تربیت عقل از منظر قرآن به مثابه روح و شاکله جریان بیداری اسلامی است، به طوریکه مناسبات بین امام و امت را برمدار عقل تبیین می نماید. این پژوهش درصدد است تا با تبیین الگوی تربیت عقل از منظر قرآن زمینه کاربست آن در جریان های بیداری اسلامی را فراهم سازد و رابطه امام و امت را بر مدار عقل تبیین و ارائه نماید.(مسئله)؛ این پژوهش با استفاده از روش تفسیری-ساختاری تلاش دارد تا مؤلفه های تربیت عقل به صورت لایه ای تبیین شوند. در این روش ده نفر از نخبگان قرآنی، برای تدوین ماتریس خودتعاملی مشارکت داشتند.(روش)؛ تنویر عقل به عنوان لایه سطح یک و عمیق ترین لایه قرار گرفت. این لایه بر «حق یابی عقل»، تأثیر می گذارد. تنویر عقل نیز بر لایه سوم یعنی«حق یابی عقل»،«رشد و سازندگی عقل»و«تکامل عقل» تأثیر می گذارد. هر سه مؤلفه لایه سوم که روبنائی ترین لایه هستند بر لایه دوم یعنی «حق یابی عقل» تأثیر می گذارند. بنابراین اثرگذارترین لایه در تربیت عقل از منظر قرآن«تنویر عقل» می باشد.(یافته ها).

مسئله این پژوهش چیستی مدل مقاومت و پایداری در اندیشه و سیره سردار سلیمانی است. (مساله). پژوهش حاضر کیفی بوده و مبتنی بر نظریه داده بنیاد است که مفاهیم و موضوعات مقاومت و پایداری براساس مدل استروس و کوربین از اندیشه و سیره سردار سلیمانی استخراج و کدگذاری شد. (روش). تحلیل و کدگذاری اطلاعات پژوهش باعث شکل گیری 218 مفهوم اولیه، 106 مفهوم کلی و 16 مضمون اصلی با مقوله مرکزی «مقاومت و پایداری در اندیشه و سیره شیهد سلیمانی» شد. شرایط علّی شامل « ایمان و توکل به خدا، نرمی با دوستان و سختی با دشمنان و بصیرت و دشمن شناسی »، شرایط زمینه ای « اخلاق مداری، عشق به ائمه و ولایت مداری و قناعت و ساده زیستی »، شرایط مداخله گر « وحدت و یکپارچگی سازمانی، مهات و نبوغ نظامی و شجاعت، شهامت و قدرت »، راهبردها « اقدامات فرهنگی و انگیزشی، حفظ منافع ملی و مذهبی و ولایت محوری» و پیامدهای مقاومت و پایداری مبتنی بر اندیشه و سیره سردار سلیمانی « امنیت و آرامش، اقتدار و توانایی، وحدت و انسجام و پیروزی و شکست دشمنان » هستند. مدل به دست آمده نشانگر شرایط و عوامل اثرگذار در مقاومت و پایداری مبتنی بر اندیشه و سیره شهید سلیمانی است که ضمن شناخت بهتر جنبه های مختلف ایستادگی در مقابل متجاوزان به عنوان الگویی کاربردی جهت موفقیت و پیروزی و معرفی شهید به عنوان اسوه و الگوی است.

نیاز فطری انسان برای زیستن با سایرین و دوری از انزوا، سبب شکل گیری انواع ارتباط و گفت وگو شده است؛ اما این ارتباط مستمر و در بستر تاریخ، زمان ها و مکان ها، دستخوش دگرگونی هایی شده است(مسئله). ادبیات نیز به روابط میان انسان ها و نوع گفتگوی حاکم بر این روابط، اهتمامی خاص داشته است؛ زیرا، که شاکله اصلی ادبیات، گفتگو و ارتباط است و بر همین اساس، انواع ادبی از جمله رمان شکل گرفته است. نظریه گفت وگومداری میخائیل باختین نیز بر همین مبنا پی ریزی شده است و باختین در آن، مؤلفه هایی مانند گفت-وگو، بینامتنیت، کارناوال و... را ارائه داده است. این پژوهش با روشی توصیفی_تحلیلی و برپایه مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی با تکیه بر منطق مکالمه باختین(روش)، درصدد پاسخگویی به این پرسش است که داستان های الصغیر یذهب إلی المخیم از غسان کنفانی و مهاجر کوچک از محمدرضا سرشار که هر دو در زمینه ادبیات مقاومت و بیان دشواری های پیش آمده برای کودکان و خانواده هایشان هستند، تا چه میزان نسبت به مؤلفه های انگاره باختین پایبند بوده اند؟(هدف).نتایج نشان دهنده آن است که: هر دو داستان دارای منطق گفتگویی و نوعی دموکراسی هستند و مؤلفه هایی از انگاره باختین همچون: انواع مونولگ، دیالوگ، معرفی شخصیت ها، زاویه دید در آنها وجود دارد؛ با این تفاوت که این دموکراسی در داستان مهاجر کوچک به طور محسوس تری قابل مشاهده است(یافته ها).

در پاسخ به تشکیل جریان های سکولار و تکفیری و نیز مداخله گسترده عوامل خارجی در منطقه، و همچنین در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی و بی توجهی جهانی به حقوق فلسطینیان، گفتمان مقاومت در دهه های اخیر به عنوان یک نیروی عدالت طلب و سلطه ستیز در سطح منطقه و جهان مطرح شده است. عملیات طوفان الاقصی در اکتبر ۲۰۲۳ توسط گروه سیاسی حماس انجام شد. این عملیات نشانه ای از شکست رویکرد سازش گرایانه و تسلیم طلبانه در مذاکرات فلسطین با رژیم صهیونیستی است. همچنین طوفان الاقصی بیانگر تقویت گفتمان مقاومت برای مقابله با توسعه طلبی رژیم صهیونیستی و نظام سلطه در منطقه می باشد (مسئله).این پژوهش باهدف تحلیل گفتمان جبهه مقاومت و تبیین نقش آن در تحولات منطقه ای و جهانی، با تمرکز بر عملیات طوفان الاقصی به عنوان مسئله ای ژئوپلیتیکی انجام شده است (اهداف).پرسش اصلی این است که گفتمان مقاومت بر چه اصولی تکیه دارد و چگونه توانسته نظم های مسلط را به چالش بکشد و در عرصه بین المللی نقش آفرینی کند؟ (سؤال پژوهش) این مطالعه با استفاده از روش کیفی و چارچوب تحلیل گفتمان لاکلا و موف، به بررسی دال های مرکزی و مفصل بندی های گفتمان مقاومت می پردازد (روش).یافته ها نشان می دهد که گفتمان مقاومت با تأکید بر احیای مسئله فلسطین، مقابله با رویکردهای سازش طلبانه، عدالت خواهی و افشای نظام های استعماری، موفق شده سلطه گفتمان مسلط را زیر سؤال ببرد و به یک جریان مؤثر در منطقه تبدیل شود (یافته ها)

توافقنامه 2020 ابراهیم بین اسرائیل و چهار کشور عربی، مدل جدیدی از عادی سازی را منعکس کرد. در حالی که اسرائیل یک صلح "سرد" با مصر و اردن دارد - که عمدتاً بین دولت ها وجود دارد -یک مدل "گرم تر" صلح با امارات، بحرین، مراکش و سودان، حتی بدون پیشرفت در مسئله اسرائیل و فلسطین و معنای ذاتاً منفی اصطلاح عربی برای عادی سازی، ایجاد شده است. (بیان مسأله).این مقاله با هدف بررسی و تحلیل مدل های مختلف عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی و فلسطینی ها انجام شده است. برای دستیابی به این هدف، از روش های تحقیق کیفی و تحلیلی استفاده شده است. (روش)؛تحلیل روابط اسرائیل و اعراب نشان می دهد که سه مدل عادی سازی (غیررسمی، رسمی عملکردی، و مشروع یا کامل) در طول سال ها شکل گرفته اند. انتخاب این مدل ها معمولاً تحت تأثیر ترجیحات اعراب و موانعی مانند مقاومت مردمی و عدم مشروعیت بوده است. کشورهای عربی مانند مراکش، قطر، و تشکیلات خودگردان فلسطین در طول زمان بین این مدل ها در نوسان بوده اند، که این تغییرات اغلب ناشی از بحران های منطقه ای و بین المللی مانند انتفاضه، بهار عربی، یا تحولات سیاسی بوده است. همچنین، پیوستن عربستان سعودی به توافقنامه های عادی سازی می تواند روند عادی سازی را تقویت کند، اما عدم پیشرفت در مسئله فلسطین همچنان مانع اصلی صلح و عادی سازی در جهان عرب و اسلام است. (یافته ها).

تاثیر ابهام راهبردی سیاست خارجی ترکیه بر سیاست بیداری اسلامی آن(از نظریه تا عمل)چکیده: یکی از موضوعات مهم در سیاست خارجی ترکیه طی دو دهه اخیر، ابهام راهبردی در سیاست گذاری خارجی این کشور است. این ابهام راهبردی به ویژه در سیاست بیداری اسلامی ترکیه که از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 شکل گرفته، تاثیرات قابل توجهی داشته است. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر ابهام راهبردی سیاست خارجی ترکیه بر سیاست بیداری اسلامی آن انجام شده است. روش پژوهش، تحلیلی-تبیینی بوده و داده ها از منابع کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که ابهام راهبردی در سیاست خارجی ترکیه، به دلیل تناقضات در اهداف و ابزارهای سیاست گذاری، منجر به تضعیف سیاست بیداری اسلامی این کشور شده است. این امر به ویژه در مواجهه با تحولات بهار عربی و روابط ترکیه با گروه های اسلام گرا مانند اخوان المسلمین مشهود است.کلیدواژه ها: ابهام راهبردی، سیاست خارجی ترکیه، بیداری اسلامی، حزب عدالت و توسعه، بهار عربی

در پی گسترش بیداری اسلامی و گرایش جوامع مسلمان به هویت دینی، یکی از تهدیدات نوپدید، ظهور فرقه های معنویت گرای التقاطی است که با تضعیف جایگاه شریعت، راهکارهای جایگزین و فردگرایانه ای برای پاسخ به نیازهای معنوی بشر ارائه می دهند (مسئله). این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای به بررسی جریان های معنویت گرای نوظهور در کشور اندونزی به عنوان پرجمعیت ترین کشور مسلمان پرداخته است (روش). یافته ها نشان می دهد که بیش از دویست فرقه عرفانی در این کشور پدید آمده اند که با تلفیق عناصر ادیان مختلف، از جمله اسلام، هندوئیسم، بودیسم و تصوف شرقی، مدعی ارائه راهی برای رسیدن به آرامش و اتحاد با خدا هستند، در حالی که از آموزه های شرعی عدول کرده و با تأکید بر تجربه های فردی و لذت معنوی، نوعی سنکریتیسم دینی را ترویج می کنند. این فرقه ها با تضعیف نهاد دین و اعتبار مرجعیت دینی رسمی، زمینه را برای بحران هویتی و اختلال در فرآیند بیداری اسلامی و تمدن سازی اسلامی فراهم می کنند (یافته ها).