درخت حوزه‌های تخصصی

روش مقایسه ای از دیرینه ترین روش های تحقیق در علوم اجتماعی است. با این حال، روش مقایسه ای هنوز در حال گسترش و تکمیل رویه های خود است. این مقاله ابتدا به تشریح یکی از روش های مقایسه به نام روش تحلیل مقایسه ای کیفی (QCA) که توسط چارلز راگین مطرح شده است، می پردازد و کاربرد آن را در علوم اجتماعی نشان می دهد. سرانجام، به تکمیل این روش به صورت تحلیل مقایسه ای چند ارزشی کیفی (MQCA) که توسط کرانکویست ارایه شده است، خواهیم پرداخت.

هدف ما از عرضه مطالب زیر دوگانه است: 1- انتقاد تا آنجا که میسر باشد از تکنیکها و روشهای تحقیقی که ما تاکنون در علوم اجتماعی بطور کلی و در روانشناسی اجتماعی بطور اخص به کار گرفته ایم. 2- طرح مشکلات کار و تعیین شرایطی که بتواند تا حدی در کاربرد این روشها و در تحقیقات به ما یاری دهد. ما با طرح کردن این طرح این دو مبحث سعی می کنیم نشان دهیم تا چه حد ارتباط روشهای تحقیق اجتماعی در ایران با موضوعاتی که ما با آنها سر و کار داریم باید نزدیک باشد‘ چه معتقدیم هر روشی را نمی توان در مطالعه هر موضوعی بکار برد. روشهای تحقیق غربی برای جامعه های غربی و برای انسانهای غربی ابداع شده اند. ما نیز باید به مسائل خود بیاندیشیم و با الهام گرفتن از دانش غربی برای حل آنها بکوشیم. با ایجاد و تأسیس مؤسسه مطالعات و تحیقات اجتماعی دانشگاه تهران در سال 1337 تحقیقات اجتماعی به معنای غربی آن در کشور ما آغاز شد و تا امروز ادامه دارد و رشد فراوان نیز یافته است. ما مطالب خود را بر اساس سه کار تحقیقی که در این مؤسسه انجام پذیرفته قرار داده ایم تا قابل لمستر باشد و با مثالهایی بتوانیم آنها را روشنتر بیان کنیم. این تحقیقات عبارت اند از: - مطالعه اوقات فراغت دانشجویان انجمن ایران و فرانسه (پرسشنامه) در سال 1338. - مطالعه باروری‘ مرگ و میر کودکان و امور جنسی (مصاحبه) در سال 1346. - بررسی مسائل جوانان داوطلب کنکور (پرسشنامه)در سال 1347. بخش اعظم در روانشناسی اجتماعی بر اساس مطالعه بیان و گفتار از انسانها صورت می پذیرد. بنابراین محقق نیازمند به شناختن قواعد منطق محلی است و باید رموز محاوره و مکالمه و مصاحبه را بداند و ویژگیهای ذهنی مردم خود را تمیز بدهد و میان بیان قراردادی و بیان واقعی فرق بگذارد. وجود تفاوت دو بیان در ایران مسئله ای است که در تحقیقات اجتماعی بطور کلی مهم و اساسی می باشد‘ ما در مطالعه ای که در سه منطقه از ایران (تربت حیدریه و شهسوار و تهران) در مورد باروری و مرگ و میر و امور جنسی انجام دادیم خیلی زود متوجه شدیم که در کشور ما و در نزد مردم ما دو سطح بیان مشاهده می شود و سپس به این واقعیت پی بردیم که این تفاوت نه فقط در سطح بیان بلکه در سطح رفتار مردم ما نیز وجود دارد.

هدف این مقاله نشان دادن توانایی و قدرت روش کیفی و چند وجهی برای بررسی مسائل زنان روستایی ایران است. در این روش با استفاده از تکنیکهای متفاوتی – مشاهاده همراه با مشارکت‘ شرح حال نویسی‘ توجه به عکسهای خانوادگی و ... – می توان به احکام قطعی و غیرقابل انعطاف مطالعات پیمایشی شک کرد و ابعاد زندگی زنان روستایی را در سه سطح ساختی‘ خودی و گروهی مورد مطالعه قرار داد. با استفاده از این روش در یکی از روستاهای شمال ایران به این نتیجه رسیدیم که زنان در خانواده‘ مزرعه و جامعه نقش اصلی را بر عهده دارند‘ همچنین نظام جنسیتی به تنهایی مؤید نابرابری در میان زنان نیست‘ و از طرف دیگر زنان در برابر چهارچوبهای نابرابر اجتماعی واکنش نشان می دهند و در جهت اصلاح و تغییر آن حرکت می کنند