طاهره اردکانی

هدف: ارزش گذاری کالاها، کارکردها و خدمات اکوسیستم ها امری لازم و ضروری است و انکار ارزش آن ها در درازمدت، پیامدهای منفی و نامطلوبی برای جامعه در برداشته است. روش و داده: روش ارزش گذاری اقتصادی خدمات زیستگاهی در این پژوهش، رهیافت هزینه فرصت، از جمله تکنیک های مبتنی بر بازار است. هزینه فرصت اشاره به هزینه از دست رفتن منافع یک فرصت برای پرداختن به یک فرصت دیگر، دارد. از این رو داده های مربوط به درآمدهای توسعه ای سالانه (GDP) نظیر صنعت، معدن و سکونتگاه ها از طریق گزارش های آماری استخراج گردید. سپس GDPR نیز از طریق مفهوم سازی هزینه فرصت با شاخص کیفیت زیستگاه، محاسبه شد. به منظور برآورد مکان مند ارزش های اقتصادی خدمت اکوسیستم زیستگاهی، از نقشه کیفیت زیستگاه و تحلیل های آمار فضایی بهره برده شده است. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد ارزش کل خدمات زیستگاهی در استان خراسان جنوبی معادل ۵۴۴۴۶۵/۱۶ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ بوده است. ارزش های این خدمت در مرزهای اکولوژیک (زیرحوزه ها) نشان داد مجموع ارزش های کویر لوت، دارای بالاترین مقدار است، در حالی که میانگین ارزش اقتصادی در کویر لوت (۳/۳۲)، دارای رتبه سوم در بین چهار زیرحوزه است. دلیل این امر بیشتر متوجه وسعت کویر لوت و شرایط غیریکنواخت حاکم در آن است. همچنین ارزش خدمت زیستگاهی در هر هکتار از استان، حدود ۳۶ میلیون ریال برآورد گردید. نتیجه گیری: بر مبنای یافته های تحقیق می توان بیان نمود، پهنه های ارزشمندی در شمال شرق به صورت متراکم وجود دارد. این محدوده نسبت به بقیه استان از آب و هوای مطلوب تر و میانگین بارشی بالاتری برخوردار است. اما نکته حائز اهمیت در نیمه غربی مرکزِ استان خراسان جنوبی نیز شرایط مشابهی با آنچه بیان گردید دارد، با این تفاوت که در مناطق خشک تر این استان قرار گرفته است. این موضوع با توجه به شدت و تراکم فعالیت های معدنی می تواند مورد توجه برنامه ریزان حفاظت تنوع زیستی قرار گیرد. نوآوری، کاربرد نتایج: تغییر رویکرد ارزش گذاری اقتصادی به سمت روش های تجزیه و تحلیل مکانی (مختصات دار یا زمین مبنا) می تواند، ابزار قوی تری را جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و خردمندانه، در اختیار مدیران سرزمینی قرار دهد؛ لذا یافته های کمی و مکانی این پژوهش می تواند به عنوان یکی از مؤلفه های تصمیم گیری در ارزیابی اثرات محیط زیستی، جانمایی طرح های توسعه ای و برآورد خسارات آن ها لحاظ گردد.

این پژوهش با هدف شناسایی پیشران های کلیدی مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در شهرستان اردکان و ارائه راهکارهای راهبردی برای توسعه پایدار این صنعت انجام شده است. در این مطالعه، از رویکرد آینده پژوهی اکتشافی و ترکیب روش های مدل سازی ساختاری-تفسیری (ISM) و نرم افزار MICMAC برای تحلیل سیستماتیک پیشران های توسعه گردشگری و تعیین روابط سلسله مراتبی میان آنها در شهرستان اردکان استفاده شده است. پیشران های کلیدی و مستقل با غربالگری براساس میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در اثرات مستقیم و غیرمستقیم شناسایی شده اند. بر اساس نتایج به دست آمده ده پیشران کلیدی و مستقل شناسایی شد که شامل: فقدان مدیریت یکپارچه و متولی واحد گردشگری طبیعی و فرهنگی، فقدان برنامه ریزی بلند مدت و نداشتن چشم انداز توسعه درخور، فقدان افراد سیاسی علاقمند به گردشگری در سطوح بالای تصمیم گیری، عدم آشنایی برخی از مدیران، تصمیم گیران و پیمانکاران با خصوصیات اقتصادی- اجتماعی و بوم شناختی منطقه، برنامه ریزی ضعیف در صنعت گردشگری، بی علاقگی و عدم همکاری مردم جهت حفظ محیط طبیعی، مورد مشورت قرار نگرفتن نیروهای دانشگاهی در تصمیم گیری ها و نظارت بر طرح های اجرایی، عدم مشارکت مردم در تصمیم گیری های مرتبط با زندگی و معیشت آنها، عدم تخصیص اعتبارات مصوب و یا تخصیص اعتبارات در زمان نامناسب و عدم استفاده صحیح از بودجه های تخصیص یافته، عدم نیازسنجی و اولویت بندی اقدامات مدیریتی دستگاه ها براساس نظرسنجی مستقیم از مردم است. این یافته ها می تواند به عنوان چارچوبی راهبردی توسط برنامه ریزان و مدیران حوزه گردشگری مورد استفاده قرار گیرد تا با طراحی بسترهای مناسب و ارائه آموزش های تخصصی، زمینه رفع موانع موجود و تحقق توسعه پایدار و همه جانبه گردشگری در منطقه فراهم گردد.

یکی از مهم ترین مسئله ها در آمایش سرزمین، رفع تعارض میان کاربری های متضاد و یا رقیب در یک مکان است. این امر باید با توجه به میزان مطلوبیت و در نظر گرفتن پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی آنها انجام شود. بدین منظور رویکردهای مختلفی شکل گرفته است که هر کدام برای رفع این تعارضات به شکلی این کار را انجام می دهند. هدف این تحقیق مقایسه دو رویکرد بهینه سازی تخصیص کاربری چندهدفه زمین (MOLA) و انتخاب چندبُعدی (MDCHOICE) است. نخست نقشه های حاصل از دو رویکرد برای محدوده شهرستان گرگان تهیه شدند و سپس این نتایج با روش های آماری و بوم شناختی و سنجه های سیمای سرزمین مقایسه شدند. نتایج مقایسه مبتنی بر پارامترهای آماری و بوم شناختی حاکی از برتری رویکرد تخصیص کاربری چندهدفه زمین بود. به منظور اعتبارسنجی بنابر نتیجه مرحله قبل، نقشه حاصل از رویکرد MOLA به عنوان نقشه مرجع و رویکرد دیگر به عنوان نقشه مورد مقایسه، استفاده گردید. سپس، میزان شباهت و میزان توافق نقشه ها به کمک الگوریتم های مختلف موجود در نرم افزارهای ایدریسی و MCK، بررسی گردید. نتایج حاصل از بکارگیری هر یک از الگوریتم ها، شاخص های مفیدی مثل مقایسه طبقه به طبقه و سلول به سلول و انواع دیگری از ضرایب کاپا مانند کاپای هیستو، کاپای مکانی و کاپای فازی را ارائه کردند که به-نوع خود باب مباحث تکمیلی در روش های مقایسه را باز می کند. درنهایت، به عنوان یک نتیجه گیری فرعی پیشنهاد می شود برای مقایسه نقشه هایی که به روش های مختلف مدلسازی شده اند و یا در اعتبارسنجی ها، بجای ضریب کاپای معمول یا استاندارد، از انواع مختلف کاپا که میزان توافق در مکان و تعداد را نشان می دهند، استفاده شود.

ارزیابی اثرات گردشگری به دلیل افزایش رو به تزاید جمعیت و حساسیت بالای منابع تفرجی طبیعی، اهمیت خاصی پیدا می کند. در این تحقیق، سعی بر آن است که با معرفی فرایند طیف فرصت تفرجی در زمینه مدیریت اثرات بازدیدکننده، توسعه گردشگری درحد ظرفیت برد امکان پذیر گردد. محدوده مورد مطالعه بخشی از استان گلستان (سه شهرستان گرگان، کردکوی، علی آباد) است. از مدل سازی معادلات ساختاری برای به دست آوردن ارتباطات بین عوامل استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که طیف فرصت تفرجی تحت تاثیر عامل تعدیل گر ویژگی های جمعیت شناختی نیست. بنابراین،97 درصد از تغییرات سازه طیف فرصت تفرجی با سازه های دسترسی، مدیریت، تعامل اجتماعی، چارچوب مقررات، پذیرش اثرات بازدیدی، استفاده های غیرتفرجی تبیین می شود. رابطه همه سازه ها به غیر از استفاده های غیرتفرجی با طیف فرصت تفرجی در سطح 1 درصد مثبت و معنی دار است. معادله رگرسیونی به دست آمده در این پژوهش می تواند در برنامه ریزی گردشگری خصوصا در مناطق مشابه بالقوه گردشگری مورد استفاده مدیران جهت توسعه گردشگری قرارگیرد. انتظار است که با کاربرد مدل های معادلات ساختاری در بخش گردشگری، اثرات منفی این فعالیت بر طبیعت به حداقل برسد.

رشد و توسعه اقتصادی– اجتماعی در چند دهه اخیر منجر به روی آوردن جوامع انسانی به ایجاد فرصت های گردشگری شده که امروزه به مثابه راهی در پر نمودن اوقات فراغت، کاهش تأثیر تنش های زندگی متمرکز شهری و صنعتی محسوب می شود. در کنار تمام مناطق متنوع ایران، سواحل جنوبی ایران نیز یکی از قطب های سیاحتی کشور به شمار می رود و در این بین خلیج چابهار با برخورداری از چشم اندازهای منحصر به فرد و نیز به سبب همجوار بودن با مناطق آزاد صنعتی و تجاری نقش مهمی در فراهم کردن اکوتوریسم دارد. در حال حاضر علی رغم اهمیت موضوع، مطالعه مشخصی به منظور مکان یابی پهنه های مناسب تفرج و برنامه ریزی درباره آن انجام نشده است. در این راستا طی تحقیق حاضر اقدام به پهنه بندی منطقه خلیج چابهار با استفاده از روش ارزیابی چند متغیره و با تکیه بر معیارهای اکولوژیکی و برخی معیارهای اقتصادی- اجتماعی گردید. معیارهای مورد استفاده در این تحقیق شامل خاک، رطوبت نسبی، پایداری سازند زمین شناسی، فاصله از منابع آب سطحی، فاصله از جاده، فاصله از دریا، فاصله از بندر، فاصله از مراکز شهری و روستایی، فاصله از مکان های تاریخی، فاصله از گسل و مراکز نظامی و همچنین فاصله از تاًسیسات خاص بودند. استانداردسازی معیارها با استفاده از تئوری فازی صورت پذیرفت و نقشه محدودیت ها با استفاده از تئوری بولین تولید شد. برای وزن دهی به معیارها از روش مقایسات زوجی در قالب تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد و سپس با روش ترکیب خطی وزن داده شده، لایه ها با هم ترکیب شده و شاخص مطلوبیت سرزمین محاسبه شد. در این منطقه 554 هکتار از محدوده در قالب 13زون برای تفرج متمرکز شناسایی شد و نشان داد که وجود محدودیت ها و حساسیت های محیطی، تحقق گردشگری را در جوار آبهای خلیج ناممکن ساخته است.

هر زمانیکه بازدیدکنندگان به یک مکان توریستی قدم میگذارند باعث ایجاد یک تاثیر منفی در آن منطقه میشوند و این حقیقتی اجتناب ناپذیر است. یک برنامه اکوتوریسمی بسیاری از فعالیت های مربوط به استفاده های عمومی و بازدیدی را که هم اثر مثبت و هم اثر منفی دارد به کار میگیرد و یک طرح مدیریتی اکوتوریسم، درصدد کاهش این اثرات میباشد. پس یکی از راهبردهای بنیادی مدیریت اکوتوریسم، کنترل و مدیریت کردن اثرات بازدید کنندگان است. برای دستیابی به موفقیت در طرح مدیریتی باید میزان تاثیر فعالیت ها بر محیط زیست طبیعی و پیرامونی کاملاً شناخته شود. کنترل و پایش دقیق این اثرات نیازمند یک طرح کلی مدیریت مکان است. در این طرح، ذینفعان مشتاق و افرادی که آموزش دیده اند ، نیز مشارکت دارند. با این توضیحات اولین روش توسعه یافته برای نشان دادن اثرات توریسم از موضوع و مفهوم ظرفیت برد، گرفته شده است. مفهوم ساده تری از ظرفیت برد، تعداد محدود شده بازدید کننده است که میتواند بسیاری مواقع به عنوان راه حلی برای کاهش اثرات در مناطق کوچک بکار گرفته شود. در این تحقیق سعی شده است مباحث مربوط به ظرفیت برد وپایش فعالیت های بازدیدی مطرح گردد.