اسماعیل وزیری

مقدمه: یکی از انواع مقالات دارای اهمیت در حوزه علوم پزشکی، مقالات مروری نظام مند هستند. این مطالعات از طریق یکپارچه سازی شواهد موجود، اطلاعات لازم برای تصمیم گیری را فراهم می سازند. هدف مقاله حاضر بررسی وضعیت مقالات مروری نظام مند حوزه پزشکی ایران، میزان استناد به آن ها و شناسایی عوامل موثر بر استنادها در این مقالات است. روش کار: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با استفاده از روش علم سنجی و آزمون های آماری به بررسی وضعیت 382 مقاله مروری نظام مند حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس پرداخته است. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان دادکه حدود 60 درصد مقالات مروری نظام مند حوزه پزشکی ایران، طی سال های 2013 تا 2015 منتشرشده اند. گروه موضوعی پزشکی عمومی وداخلی بیش از 15 درصد مقالات مروری را منتشر کرده است. گروه موضوعی گوارش و کبد با متوسط 18 استناد به هر مقاله، در رده اول قرار دارد. بیشترین استناد دریافتی به یک مقاله 274 بار بوده است. از میان هفت عامل موثر بر استناد (طول مقاله، طول عنوان، طول چکیده، تعداد کلیدواژه، تعداد نویسندگان، تعداد منابع و ماخذ و میزان همکاری های بین المللی) تنها بین دو متغیرکشورهای مشارکت کننده و تعداد منابع و مآخذ مقاله با تعداد استنادهای آنها در مقالات مروری پزشکی ایران رابطه معنی داری وجود داشت و رابطه ای میان سایر عوامل بر استناد در این نوع مقالات وجود نداشت. نتیجه گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان داد، مقالاتی که به صورت بین المللی نوشته شده اند، استناد بیشتری دریافت کرده اند. بنابراین نگارش مقاله با نویسندگان بین المللی یکی از راهکارهای افزایش استناد به مقاله و رویت پذیری بیشتر آن است.

هدف : فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی موجود بستری را فراهم آورده اند که از طریق آن پژوهشگران قادرند حتی داده های مورد استفاده در پژوهش خود که ممکن است به سختی به دست آمده باشد را با دیگر پژوهشگران به اشتراک بگذارند و دیگران هم بتوانند این داده ها را در اختیار گرفته و مورد تحلیل و بررسی مجدد قرار دهند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت پژوهشگران ایرانی حوزه علوم پایه در اشتراک و استفاده مجدد از داده های پژوهشی است. روش : این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و با رویکرد کمی و به شیوه پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش را پژوهشگران حوزه علوم پایه که در سال 2021 در پایگاه وب آو ساینس مقاله داشتند، تشکیل دادند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته ای بود که بر اساس منابع مرتبط به صورت الکترونیکی طراحی شد. نمونه آماری شامل 309 پژوهشگر در این پژوهش شرکت کردند. از نرم افزار اس پی اس اس به منظور تجزیه و تحلیل یافته ها استفاده شد. یافته ها : نتایج نشان داد بیش از 64 درصد از پژوهشگران تجربه اشتراک گذاری داده های پژوهشی را ندارند هر چند نگرش مثبتی نسبت به این موضوع دارند و بسیاری از آن ها تمایل به استفاده مجدد از داده های پژوهشی دیگران را دارند. عوامل فردی، فرهنگی و رفتاری، حقوقی و سیاسی مؤثر بر اشتراک گذاری داده های پژوهشی در وضعیت مطلوبی قرار دارند اما عوامل سازمانی و فنی در وضعیت نامطلوبی هستند. میان عوامل فردی، فنی، فرهنگی و سیاسی، سازمانی و حقوقی و سیاسی با متغیرهای جمعیت شناختی پژوهش به جز در مواردی در متغیر جنسیت، تفاوتی مشاهده نشد. به لحاظ فنی، سازمانی و ساختاری هنوز شرایط تحقق اشتراک و استفاده از داده های پژوهشی فراهم نیست. قوانین، آیین نامه ها و دستورالعمل های مربوط آماده نشده اند، محرک های مادی و معنوی در سازمان ها و نهادهای مربوط به وجود نیامده اند و زیرساخت های فنی سخت افزاری و نرم افزاری و استانداردهای مورد نیاز فراهم نشده است. نتیجه گیری : با وجود این که نگرش مثبت در میان پژوهشگران علوم پایه برای اشتراک گذاری و استفاده مجدد از داده های پژوهشی وجود دارد اما به لحاظ فنی و سازمانی امکان تحقق آن وجود ندارد؛ بنابراین، بایستی تلاش هایی مداوم جهت ایجاد فرهنگ به اشتراک گذاری داده در مراکز علمی و دانشگاهی صورت گیرد؛ قوانین و مقررات شیوه اشتراک گذاری داده های پژوهشی و نیز استفاده مجدد از آن ها با رعایت اخلاق پژوهشی تدوین شود و مشوق های مادی متنوع برای پژوهشگرانی که داده های پژوهش خود را به اشتراک می گذارند، در نظر گرفته شود.

اشتراک گذاری داده های پژوهشی در برخی از حوزه های علمی دنیا مورد توجه قرار گرفته است. اما بررسی ها نشان می دهد که در حوزه پزشکی در ایران این موضوع چندان مورد اقبال واقع نشده است. از همین رو، پژوهش حاضر به دنبال شناسایی عواملی است که در اشتراک گذاری داده های پژوهشی نقش دارند. این پژوهش با استفاده از تکنیک دیمتل به دنبال شناسایی مهمترین مولفه های موثر بر اشتراک گذاری داده های پژوهشی انجام شد. جامعه آماری شامل 14 نفر از پژوهشگران حوزه پزشکی بودند که تجربه اشتراک گذاری داده های پژوهشی را داشتند. نتایج حاصل از تکنیک دیمتل نشان داد که متغیرهای آموزش، بودجه، نگرش و الزام سازمانی دارای بیشترین اثرگذاری در بین سایر متغیرها بوده است و متغیر علّی و خالص اثرگذار در نظر گرفته شدند. علاوه بر این، متغیر بودجه و حمایت سازمانی بیشترین اثر را بر متغیرهای نویسندگی، ساختار اشتراک گذاری داده های پژوهشی، نگرش، مالکیت داده ها و اعتماد پژوهشگران داشته است. متغیرهایی مانند هم نویسندگی؛ اعتماد بین پژوهشگران و نظام پژوهشی، مسائل حقوقی، مالکیت و چگونگی دسترسی به داده ها نه اثرگذار قوی و نه اثرپذیر قوی هستند اما در اشتراک گذاری داده ها نقش مهمی دارند و نمی توان نسبت به آن ها بی توجه بود. شناسایی عوامل موثر بر اشتراک گذاری داده های پژوهشی می تواند به بهبود و تقویت اشتراک گذاری داده ها منجر شده و پیامد آن انجام پژوهش های داده محور تسریع شده و جامعه علمی از مزایای آن استفاده خواهد کرد.

مقاله حاضر، با استفاده از آمارهای پایگاه مؤسسه اطلاعات علمی به بررسی و تجزیه و تحلیل وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایران طی سالهای 2000 تا 2009 با استفاده از پرداخته است. اطلاعات و (ISI) شاخص های علم سنجی پایگاه مؤسسه اطلاعات علمی یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که پژوهشگران ایرانی طی دوره ده ساله مورد بررسی، ،SCIE در مجموع 65091 تولید علمی داشته اند که از این تعداد 63928 عنوان در بخش نمایه شده است. A&HCI و تعداد 191 عنوان در بخش SSCI تعداد 2561 عنوان در بخش اکثر تولیدات علمی ایران طی بازه زمانی مورد بررسی در قالب مقاله و به زبان انگلیسی بوده است. دانشگاه تهران با 7446 عنوان در رده اول و دانشگاههای علوم پزشکی تهران، دانشگاه ، آزاد اسلامی، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تربیت مدرس به ترتیب با 4235 ،5180، 4287 و 4096 عنوان تولید علمی در رده های دوم تا پنجم قرار دارند. گروه موضوعی شیمی میان رشته ای و شیمی آلی، گروه های موضوعی برتر ایران طی دوره زمانی مورد بررسی بوده و به ترتیب با 4212 و 2653 عنوان تولید علمی در رده اول و دوم گروه های موضوعی ایران با 651 عنوان در رده نخست Asian Journal of Chemistry جای گرفته اند. نشریه Iranian Polymer نشریات منتشرکننده تولیدات علمی ایران قرار گرفته است. نشریه ایرانی به ترتیب با 451 و 317 Iranian Journal of Science and Technology و Journal عنوان در رده های 5 و 10 نشریات منتشر کننده تولیدات علمی ایران قرار گرفتهاند.

هدف: توسعه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی سبب شده است که امکان استفاده مجدد از داده های پژوهشی پژوهشگران در انجام پژوهش های جدید فراهم شود. اشتراک گذاری داده ها زمانی اتفاق می افتد که دانشمندان داده های خود را جهت استفاده سایر پژوهشگران برای انجام پژوهش یا دیگر فعالیت های پژوهشی در دسترس قرار دهند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت اشتراک گذاری داده های پژوهشی در میان پژوهشگران حوزه فنی و مهندسی ایران از ابعاد فردی، سازمانی و فنی بود. روش: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ شیوه گردآوری داده ها از نوع توصیفی پیمایشی بود. جامعه پژوهش را پژوهشگران حوزه فنی و مهندسی ایران که در سال 2021 در پایگاه WOS دارای تولید علمی بوده اند، تشکیل دادند که به دلیل عدم ثبت ایمیل تمامی نویسندگان، امکان برآورد دقیق جامعه آماری مشخص نبود. از این رو برای تعیین نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران تعداد 411 نفر به طور تصادفی از میان پژوهشگران فوق انتخاب شد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ای بود که به روش الکترونیکی طراحی و برای نمونه آماری ارسال گردید. از نرم افزار اس .پی. اس. اس. برای تجزیه و تحلیل یافته ها استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد عوامل سازمانی و فنی بر رفتار فرد در اشتراک گذاری داده های پژوهشی تاثیر معنی داری دارند. عوامل فنی تاثیر بیشتری بر روی رفتار فرد نسبت به عوامل سازمانی داشت. عوامل فردی بر رفتار اشتراک گذاری داده ها تاثیر معنی داری نداشت. همچنین ارتباط بین عوامل پنهان فنی و سازمانی، مثبت و معنی دار بود. علاوه بر این، یافته ها نشان داد جنسیت بر روی عوامل فردی و شغل پژوهشگران بر روی عوامل سازمانی تاثیر معنی داری دارد. بین متغیرهای جمعیت شناختی شامل سن، سابقه کاری، مرتبه علمی و مدرک تحصیلی و عوامل فنی، سازمانی و فردی تفاوت معنی داری وجود نداشت. علاوه بر این، نتایج پژوهش نشان داد بسیاری از پژوهشگران نگرانی از وقت گیر و زمان بر بودن مستندسازی داده ها، سوءاستفاده و سوءتفسیر از داده های اشتراکی را از دلایل عدم تمایل به اشتراک گذاری داده های پژوهشی می دانند. علی رغم وجود الزام پژوهشگران این حوزه به تحویل داده های پژوهش و فراهم آوری نسبی امکانات سخت افزاری و زیرساختی جهت اجرای این امر، دوره های آموزشی مناسب برای آموزش مدیریت و اشتراک داده ها توسط سازمان ها انجام نمی شود، حمایت مادی و معنوی مناسب صورت نمی گیرد و زیرساخت های مناسب برای اشتراک گذاری داده ها در نشریات در نظر گرفته نمی شود. عوامل فنی مؤثر بر اشتراک گذاری داده های پژوهشی مانند آشنایی و استفاده از استانداردهای فراداده ای جهت اشتراک گذاری و دسترس پذیری داده ها، همچنین آشنایی و استفاده از واسپارگاه های موضوعی، عمومی و سازمانی در وضعیت نامطلوبی قرار داشت. نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش و نظر به اینکه اشتراک گذاری داده های پژوهشی و عوامل مرتبط با آن در میان پژوهشگران حوزه فنی و مهندسی مهجور مانده است، ضروری است ذینفعان پژوهش در حوزه فنی و مهندسی حمایت سازمانی، فنی و مالی مناسب را به منظور افزایش شناخت و تمایل پژوهشگران در اشتراک گذاری داده ها به عمل آورند. همچنین لازم است آموزش های لازم به منظور فرهنگ سازی و شناخت قابلیت داده های پژوهشی به پژوهشگران حوزه فنی و مهندسی ارائه شود.