سید عبدالله صالح نژاد

حکمرانی دانش به عنوان موضوعی کلیدی در مدیریت دانش، در دو دهه گذشته توجه زیادی را به خود جلب کرده است و باتوجه به اهمیت روزافزون دانش به عنوان منبعی راهبردی در سازمان ها، پژوهش های متعددی در این زمینه انجام شده است. بااین حال، پراکندگی و تنوع در رویکردها و نتایج این مطالعات ضرورت تحلیل جامع و طبقه بندی شده از آنها را نمایان می سازد. این پژوهش با هدف ارائه مرور نظام مند و جامع پژوهش ها در حوزه حکمرانی دانش و شناسایی روندها، چالش ها و شکاف های موجود انجام شده است و از روش پژوهشی فراترکیب برای تحلیل مطالعات کیفی بهره می برد. داده های مرتبط از پایگاه های اطلاعاتی گوناگون به ویژه از طریق موتور جستجوی گوگل اسکالر گردآوری شده و پس از ارزیابی کیفیت و تطابق با سؤالات پژوهش، دسته بندی شده است. این دسته بندی ها شامل سه محور اصلی ماهیت پژوهش، سطح حکمرانی و حوزه حکمرانی دانش است. یافته ها نشان می دهد مطالعات در این حوزه از نظر نوع، دامنه و موضوع تنوع زیادی دارند که به پژوهشگران کمک می کند تا از جنبه های گوناگون به تحلیل و طراحی الگوهای حکمرانی دانش بپردازند؛ هم چنین پژوهش پیشنهاد می کند چارچوبی جامع برای هدایت پژوهش های آینده در این حوزه توسعه یابد، و درخت واره پیشنهادی برای دسته بندی پژوهش ها، ابزاری مؤثر برای نمایش بصری روابط میان بخش های گوناگون و تحلیل دقیق تر آنها فراهم می آورد. 

زمینه/ هدف: سازمان ها در محیط پویا و رقابتی امروزی با چالش هایی مانند کمبود منابع و نیروی انسانی فنی و متخصص و متعهد مواجه اند. پژوهش حاضر باهدف دستیابی به الگوی شایستگی های کلیدی و مهارت های تخصصی دانشکاران در عصر دانش محوری مبتنی بر بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی) به عنوان یکی از زیرساخت های اصلی در جریان علمی کشور به عنوان ضامن پیشرفت کشور، صورت گرفته است. روش پژوهش: این پژوهش از نظر فلسفه و پارادایم فلسفی در قلمرو پژوهش های تفسیری و مبتنی بر تفسیر داده های کیفی شکل گرفته و از روش شناسی تحلیل مضمون و نرم افزار اطلس تی 24 برای تجزیه وتحلیل داده های کیفی استفاده شده است. برای دستیابی به واحدهای تحلیل، پس از جستجوی کلیدواژه های از جمله «تجربه»، «تجارب»، «تجربیات»، «مجرب»، «مجربان»، «مجربین»، «عبرت»، «خبره»، «خبرگان»، «حافظه تاریخی» و مشقات آنها در بیان و بنان انتشاریافته از امام خامنه ای مدظله العالی، (736) واحد معنا شناسایی گردید. یافته های پژوهش: بر اساس یافته های پژوهش، (229) مضمون پایه، (40) مضمون سازمان دهنده و (4) مضمون فراگیر شامل شایستگی های شناختی، شایستگی های شخصیتی، شایستگی های رفتاری و مهارت های تخصصی استخراج گردید. در پایان، شبکه مضامین ترسیم و مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر در حوزه مدیریت تجارب ارائه گردید. نتیجه گیری: مدل شایستگی دانشکاران با توجه به بیانات مقام معظم رهبری، به طور خاص بر توسعه جامع و چندبعدی دانشکاران تاکید دارد که شامل شایستگی های عقلانی، شخصیتی، رفتاری و مهارت های تخصصی است. این مدل با توجه به اهداف فرهنگی و تمدنی ایران، تاکید بیشتری بر جنبه های رفتاری و فرهنگی دارد که می تواند به عنوان یک الگوی بومی برای توسعه دانشکاران در کشور مورد استفاده قرار گیرد. مقایسه با پژوهش های مشابه نشان می دهد که در حالی که اصول کلی شایستگی دانشکاران در سطح جهانی به رسمیت شناخته شده است، اما نیازهای فرهنگی و اجتماعی می تواند به توسعه مدل های خاص هر کشور کمک کند. اصالت/ارزش: الگوی شایستگی مطلوب دانشکاران مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری مورد بررسی و پژوهش قرار گرفت و از نظر قلمرو دارای مشابهت و از نظر منابع مورد بررسی متفاوت است. این شایستگی های دارای ویژگی نزدیکی به منابع اسلامی دست اول را دارد و از این نظر می توان منابع مورد استفاده را کلیدی دانست.

پژوهش حاضر باهدف دستیابی به الگویی برای مدیریت تجارب و دانش ضمنی با ابتناء بر بیانات امام خامنه ای مدظله العالی به عنوان یکی از عوامل جهت ساز اصلی در مبحث کلان مدیریت دانش کشور، صورت گرفته است. این پژوهش از نظر فلسفه و پارادایم فلسفی در قلمرو پژوهش های تفسیری و مبتنی بر تفسیر داده های کیفی شکل گرفته و از روش شناسی تحلیل مضمون و نرم افزار اطلس تی 23 برای تجزیه وتحلیل داده های کیفی استفاده شده است. برای دستیابی به واحد تحلیل، پس از جستجوی کلیدواژه های تجربه، تجارب، تجربیات، مجرب، عبرت، حافظه تاریخی، در بیان و بنان انتشاریافته و در دسترس از امام خامنه ای مدظله العالی، 253 واحد معنا شناسایی گردید. بر اساس یافته های پژوهش، 102 مضمون پایه، 16 مضمون سازمان دهنده و 4 مضمون فراگیر شامل: تجارب فردی، تجارب سازمانی، تجارب ملی، تجارب جهانی، تجارب موضوعی، کسب و مستندسازی تجارب، تحلیل و به روزرسانی تجارب، تبدیل تجربیات، اشتراک گذاری تجارب، پشتیبانی و فرهنگ سازی، استفاده از تجارب، شرایط کاربست تجارب، موانع داخلی، موانع خارجی، نتایج کاربست تجارب و پیامدهای کلان استخراج گردید. در پایان، شبکه مضامین ترسیم و مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر در حوزه مدیریت تجارب ارائه گردید.

بررسی پژوهش های انجام شده در حوزه ی علمی تجاری سازی نشانگر رشد کمی مطلوبی در این حوزه است. بنابراین نیاز به درکی کلی و نظام مند از فعالیت های پژوهشی انجام شده، وجود دارد. تحقیق حاضر با هدف ایجاد دید کلی در حوزه تجاری سازی و کمک به مدیران پژوهشی و پژوهشگران در هدایت بهینه ی پژوهش های آتی در این حوزه انجام شد. این تحقیق از لحاظ ماهیت کمی و به لحاظ هدف کاربردی است و از نظر نوع گردآوری داده ها توصیفی است.و از روش علم سنجی برای تحلیل داده ها استفاده می کند. بر این اساس تعداد3101 مقاله با موضوع تجاری سازی، مستخرج از پایگاه داده وب آو ساینس از سال 1990 تا سال 2022، به عنوان داده های ورودی نرم افزار وی او اس ویوئر و اکسل استفاده شده است تا روند تولیدات پژوهشی، نقشه ی دانشی، شبکه مفهومی و شبکه هم واژگانی پژوهش های تجاری سازی را بررسی و تحلیل نماید.اعتبار و همگرایی داده های ورودی و خروجی توسط نرم افزارهای علم سنجی کنترل می شود. یافته ها نشان می دهد مفاهیم نوآوری، عملکرد، حکمرانی، کارآفرینی، دانش، صنعت، شرکت، تحقیق و توسعه، فناوری پرکاربردترین واژه ها در تحقیقات تجاری سازی هستند. شبکه همایندی کل واژگان تمرکز و درهم تنیده بودن و ارتباط قوی بین مفاهیم این حوزه را نشان می دهد. شبکه مربوط به کشورهایی که در این حوزه فعال هستند نشان می دهد که کشورهای پیشرفته در زمینه تحقیقات تجاری سازی پیشرو هستند.حوزه های تحقیقاتی مدیریت، کسب و کار و سوخت های فسیلی در طول دوره تحقیق بیشترین تحقیقات را با عنوان تجاری سازی داشته اند. نقشه دانشی حوزه تجاری سازی ترسیم شد. همراستا با تغییر نسل های دانشگاه ها و حرکت به سمت دانشگاه های تمدن ساز، تجاری سازی دارایی های فکری به حوزه ی تجاری سازی وارده شده اند. روند زمانی تحقیقات گویای این است که تحقیقات تجاری سازی از حوزه های مهندسی به سمت حوزه های مدیریتی و کسب و کار گرایش پیدا نموده است به این معنی که جنبه های نرم تجاری سازی در سال های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین مقایسه خوشه های تحقیقات مربوط به ایران با کل تحقیقات بین المللی نشان از جای خالی خوشه حکمرانی در تحقیقات با مبداء ایران می باشد. بنابراین وجوه نرم تجاری سازی و مضوعات حکمرانی جنبه های مهمی از این موضوع هستند که باید مورد توجه سیاست گذاران پژوهشی و پژوهشگران قرار گیرند.

حرکت به سوی دانش محوری در دنیای کنونی و رسیدن به برتری رقابتی در سازمان ها، اشتراک گذاری دانش را به عنوان یک مقوله مهم مطرح کرده است. به بیانی دیگر عدم اشتراک گذاری دانش در سازمان منجر به بی کفایتی در امر مدیریت دانش سازمانی می گردد. هدف از این پژوهش تدوین و بومی سازی مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش به منظور ارائه راهکارهایی جهت بهبود اشتراک دانش انجام گرفته است. پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده مدل سازی معادلات ساختاری،   مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش را استخراج نماید. بدین منظور با مرور ادبیات پژوهش مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش در قالب 8 مؤلفه شناسایی شد. سپس بر اساس مؤلفه های شناسایی شده پرسشنامه محقق ساخته در قالب 36 گویه طراحی گردید. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مسئولین یک سازمان دولتی به تعداد 75 نفر می باشد که به علت محدودیت جامعه از روش تمام شماری استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - پیمایشی با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار Smart Pls و ابزار سنجش، پرسشنامه پنج گزینه ای مبتنی بر مقیاس لیکرت است. برای بررسی پایایی ابزار گردآوری داده ها از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی (CR) و برای بررسی روایی علاوه بر روایی صوری از ابزار AVE استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان مؤلفه های فرهنگی شناسایی شده مؤلفه های اعتماد، ارتباطات سازمانی، تعهد، مشارکت و همکاری و کار تیمی، پاداش و تشویق و حمایت و پشتیبانی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری مثبت در اشتراک گذاری دانش کارکنان دارند. البته دو مؤلفه فرهنگی دیگر (رهبری و یادگیری و دانش افزایی) نیز، مطمئناً در اشتراک گذاری دانش تأثیر گذارند که در این پژوهش معنادار نشده اند.

حفظ و ارتقای منزلت کارکنان، یکی از ضروریات سازمانی در راستای ایجاد رضایت و انگیزش در آنهاست. هدف پژوهش حاضر، تحلیل کیفی نتایج پژوهش های انجام شده در زمینه منزلت کارکنان است تا از این طریق سازمان ها بتوانند برای ارتقای منزلت کارکنان خود ارزیابی و برنامه ریزی داشته باشند. برای این منظور مطابق با روش فراترکیب کیفی که یکی از انواع روش های فرامطالعه است، پس از جستجوی اولیه و یافتن و پالایش منابع مرتبط با موضوع منزلت کارکنان، با روش ارزیابی حیاتی، از 143 منبع اولیه یافت شده، تعداد 39 منبع انتخاب و سپس با روش کیفی تحلیل اسنادی با استفاده از نرم افزار اطلس.تی، 224 کد اولیه حاصل شد. بعد از پالایش و دسته بندی مجدد کدهای اولیه توسط تیم پژوهش، 4 بعد، 15 مؤلفه و 42 شاخص در رابطه با منزلت کارکنان به دست آمد. ابعاد اصلی منزلت کارکنان شامل بعد شخصی، بعد شغلی، بعد سازمانی و بعد اجتماعی است

امروزه میان صاحبنظران این توافق وجود دارد که منابع انسانی مهمترین مزیت رقابتی و سرمایه هر سازمانی است از آنجا که سازه شایستگی مبتنی بر مدلهای نظری مختلف، از متغیرهای متعددی تشکیل شده است، بهره گیری از روشهای بهینه شناسایی ابعاد سازه، در شناسایی ابعاد حقیقی شایستگی کمک شایانی می نماید. پژوهش حاضر تلاش کرده در یکی از سازمانهای وابسته به بنیاد تعاون بسیج مبتنی بر روش مقیاس بندی چندبُعدی (MDS) ، ابعاد اصلی تشکیل دهنده شایستگی شغلی کارکنان را شناسایی کرده و نشان دهد که هر یک از این ابعاد از چه متغیرهایی تشکیل شده اند. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی کارکنان سازمان مذکور می باشد که مجموعاً بالغ بر 6000 کارمند هستند. با درنظر گرفتن توصیه ها در خصوص کفایت داده ها در تحلیلهای مبتنی بر کاهش ابعاد و با توجه به در اختیار داشتن لیستی از اسامی کارکنان، به روش نمونه گیری تصادفی ساده، نمونه ای با حجم 1500 نفر از کارمندان انتخاب و اطلاعات مربوط به 20 متغیر موثر بر شایستگی شغلی کارکنان بر اساس مستندات مندرج در پرونده شغلی ایشان احصاء گردید. پس از تحلیل داده ها، براساس اطلاعات نمودار سنگریزه و مقادیر استرس خام نرمال و استاندارد شده 008/0 و 009/0، برازش مدل دو بُعدی تایید شد. نتایج حاصل از تحلیل روش مقیاس بندی چندبُعدی نشان داد که متغیرهای تاثیرگذار بر شایستگی را می توان در یک ماتریس دوبُعدی شامل بعد فردی-سازمانی و بعد فنی-ارتباطی افراز نمود.