حیدر مختاری

هدف: یکی از مهمترین وجوه مجلات علمی، بروندادهای آن، یعنی مقاله هاست. تحلیل برونداد مجلات با کمک روش های علم سنجی یکی از روش های مهم ارزیابی عملکرد علمی آن هاست. هدف این تحقیق تحلیل برونداد پژوهشی و ترسیم نقشه های علمی فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی طی یک دوره ده ساله (1388-1397) است. روش: همه 370 عنوان مقاله منتشر شده در این فصلنامه برای دهه 1388-1397 در پایگاه استنادی علوم ایران جستجو و استخراج شد و داده های لازم پس از اصلاحات ضروری، طبق پروتکلی از پیش تعیین شده، به منظور استخراج و ترسیم انواع شاخص های علم سنجی، در انواع نرم افزارهای تحلیل و نگاشت علمی متناسب با هر شاخص (Netdraw برای ترسیم شاخص های هم تألیفی نویسندگان مقالات و VOSviewer برای تعیین هم-رخدادی واژگان و Ucinet برای تعیین شاخص های مرکزیت نویسندگان) وارد و خروجی های حاصل تحلیل شد. یافته ها: توزیع جغرافیایی مؤسسات تولیدکننده و وضعیت نویسندگان پرکار از نظر تولید مقاله و اثرگذار به لحاظ دریافت استناد و شاخص اچ در فصلنامه مناسب بود. الگوی تألیف گروهی و مرکزیت های رتبه، بینابینی و نزدیکی نویسندگان حاکی از تعامل مؤثر پژوهشگران در نگارش آثار بود. تحلیل هم رخدادی کلیدواژگان پربسامد نشان دهنده توجه به مباحث جدید حوزه و مسائل مهم کتابخانه ها بود. خوشه های موضوعی ترسیم شده هم نشان از برجسته بودن موضوع علم سنجی و سازماندهی دانش و مسائل مرتبط با مدیریت کتابخانه ها داشت. نتیجه گیری: هر چند فصلنامه توانسته است، به ویژه در حوزه کتابخانه ها و اطلاع رسانی اثرگذار باشد، لازم است با دسترس پذیر شدن بیشتر و در نظر گرفتن تمهیداتی دیگر، نسبت کل استناد به مقاله را افزایش دهد و سهم موضوعات نوپدید در تدوین مقالات آن بیشتر شود.  

مقدمه: برخی پژوهشگران افراد مادرزاد دیجیتال را دارای توانایی های طبیعی همپوشان با قابلیت های سواد اطلاعاتی دانسته اند. هدف از این پژوهش ارزیابی میزان تأثیر ویژگی های افراد مادرزاد دیجیتال (از قبیل مالکیت بر ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)، تجارب فاوا، اعتماد به نفس اینترنتی، و تعداد شرکت در دوره های فاوا) بر سطح سواد اطلاعاتی آنان بود. روش شناسی: جامعه آماری این پیمایش کاربردی، 2610 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین در مقاطع تحصیلات تکمیلی بود که 336 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و 255 نفر به طور کامل در آزمون شرکت و پرسشنامه ای 75 گویه ای مربوط به متغیرهای تحقیق را تکمیل کردند. برای بررسی فرضیه های تحقیق از روش معادلات ساختاری و تحلیل مسیر در نرم افزارهای SPSS 22.0  و SmartPLS 3.0 استفاده شد. یافته ها: مالکیت بر/کاربرد ابزار فاوا به طور مستقیم و همچنین به صورت غیرمستقیم از طریق اعتمادبه نفس اینترنتی، بر سواد اطلاعاتی تأثیری معنا دار ندارد؛ ولی از طریق تجارب فاوا دارای تأثیر معنا داری بر سواد اطلاعاتی است. گذراندن دوره های فاوا به صورت مستقیم بر سواد اطلاعاتی تأثیر دارد؛ ولی از طریق تجارب فاوا و نیز از طریق اعتماد به نفس اینترنتی بر سواد اطلاعاتی تأثیری ندارد. تجارب فاوا از طریق اعتماد به نفس اینترنتی دارای تأثیر معنا داری بر سواد اطلاعاتی است و اعتمادبه نفس در استفاده از اینترنت به صورت مستقیم بر سواد اطلاعاتی تأثیر معنا دار دارد. نتیجه : نتایج حاصل از تحلیل داده ها، ضمن تأیید نسبی برخی از وجوه روابط متغیرهای مورد پژوهش، نشان داد که نمی توان ویژگی های افراد نسل مادرزاد دیجیتال را عامل ارتقای سواد اطلاعاتی آنان دانست. از این رو، لازم است برنامه های درسی با مباحث سواد اطلاعاتی به کمک افراد متخصص تلفیق و به این نسل آموزش داده شود.

مقدمه: معماری و فضای کتابخانه های عمومی عواملی اثرگذار در رضایت کاربران و جذب و نگهداری آنان هستند. در این مطالعه نقش مؤلفه های مرتبط با معماری و فضای کتابخانه های عمومی در میزان رضایتمندی کاربران آنها بررسی شده است. روش شناسی : در این پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی همبستگی، از میان 15000 نفر از کاربران فعال 23 کتابخانه عمومی شهر کرمانشاه نمونه ای متشکل از 375 نفر از کاربران به روش تصادفی طبقه ای بر پایه فرمول کوکران انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای با 39 گویه در مقیاس پنج طیفی لیکرت با چهار مؤلفه مربوط به معماری و فضای کتابخانه بود که پایایی آن با آلفای کرونباخ و روایی آن با تحلیل عاملی تأییدی به دست آمد. داده های 346 پرسشنامه تکمیل شده با نرم افزار اس پی اس اس تجزیه وتحلیل شد. یافته ها : یافته های این پژوهش نشان داد بین معماری کتابخانه های عمومی و رضایتمندی کاربران از آنها رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین عوامل فیزیکی و رضایتمندی کاربران کتابخانه های عمومی هم رابطه معنادار وجود دارد؛ اما بین حذف صداهای مزاحم (آکوستیک) و رضایتمندی کاربران کتابخانه های عمومی رابطه معنادار وجود ندارد. در نهایت بین طراحی فضاهای پشتیبانی و رضایتمندی کاربران هم رابطه معناداری وجود دارد. نتیجه : برای جلب رضایت کاربران کتابخانه های عمومی، توجه به عوامل معماری و فضا بسیار لازم و اثرگذار است. این دو عامل به اجتماعی سازی خدمات کتابخانه و تقویت اثر فرهنگی بومی آن کمک می کند.

هدف: تحلیل و دیداری سازی برون داد علمی فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات از نظر شاخص های علم سنجی طی یک دهه از 1388 تا 1397. روش شناسی: با استخراج داده های لازم از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و یکدست سازی اسامی و کلیدواژگان، شاخص های علم سنجی فصلنامه با کمک نرم افزارهای مختلف علم سنجی تعیین و ترسیم شد. یافته ها: الگوی نویسندگی عمدتاً چندنویسندگی و شبکه هم نویسندگی حاکی از همکاری مستحکم علمی میان نویسندگان بود. هم رخدادی واژگان و خوشه بندی کلیدواژه ها نشان از تنوع موضوعی فصلنامه در راستای اهداف تخصصی آن داشت. نتیجه گیری: با وجود ارتقای شاخص های علمی فصلنامه و توسعه مناسب در حوزه موضوعی، لازم است به افزایش استنادپذیری و رؤیت پذیری مقالات آن برای اثرگذاری بیشتر توجه کرد.  

هدف: از آنجاکه فرایند مدیریت محتوای دیجیتال برای تضمین دسترس پذیری طولانی مدت به این محتواست، شناخت معیارهای تضمین قابلیت اطمینان و دوام این آرشیوها اهمیت فراوان دارد. هدف این پژوهش، تعیین و دسته بندی معیارهای قابلیت اطمینان در حفاظت رقمی در این آرشیوهاست. روش: روش پژوهش کتابخانه ای ومروری تحلیلی است تا بتوان برای تضمین قابلیت اطمینان در نظام های حفاظت دیجیتال، بهترین شیوه ها و استانداردها را استخراج و از آنها استفاده کرد. یافته ها: سطوح قابلیت اطمینان آرشیوهای دیجیتال و الزام های آن در سه سطح نیروی انسانی، وجوه فناوری و زمینه اقتصادی، قابل دسته بندی است که هر کدام از سطوح به بخش های فرعی تری نظیر شیوه اداره و دوام سازمانی، ساختار سازمانی و به کارگماری نیروی انسانی، دوام پذیری مالی، ایجاد بسته های آرشیوسازی و مدیریت دسترسی دسته بندی شده و عملکرد متفاوتی خواهدداشت. نتایج: نتایج نشان داد می توان این معیارها را در سه گروهِ کلی برای عمل و پژوهش در باب آزمون اطمینان پذیری و دوام آرشیوهای دیجیتال مختلف، به کار برد.

علمای مسلمان به ویژه دانشمندان شیعه، به موازات تولید دانش، قرائتی نو از علوم تمدّن های پیشین در پرتو جهان بینی جدید دینی شان عرضه کرده و برای حفظ آنها، به سازماندهی دانش پرداخته اند. در حوزه معرفت اسلامی، درباره سنت (قول، فعل و تقریر معصومین (ع) ) که از منابع اولیه و اصلی شناخت دین و آموزه های دینی پس از قرآن کریم به شمار می رود، تلاش های بسیاری شده است. از این رو، در جمع آوری هر چه کامل تر احادیث و سازماندهی هر چه بهتر و کامل تر آنها در ابواب مختلف اهتمامی سخت بین علمای شیعه دیده می شود. حدیث پژوهان شیعه در راستای بررسی و فهم کامل این میراث ارزشمند و راه شناسایی حدیث درست از حدیث نادرست، دانش هایی پدید آورده اند. مقاله حاضر بخشی از زحمات عالمان شیعی را در این حوزه با نگاهی ویژه به سازماندهی دانش در آثار عمده حدیثی آنان بررسی می کند.

هدف: ارزیابی کتاب های ضرب المثل های ترکی منتشرشده در مناطق مختلف ایران از لحاظ رعایت معیارهای منابع مرجع. روش: فهرست نسبتاً کاملی از کتب ضرب المثل های ترکی از فهرست اینترنتی کتابخانه ملی ایران فراهم و اصل آثار تهیه شد. با تدوین سیاهه وارسی پژوهشگرساخته حاوی معیارهای ارزیابی آثار مرجع از این دست، این کتب طبق این معیارها بررسی شدند. یافته ها: معیارهای کتاب های مرجع در تدوین آثاری که بررسی شد، به ویژه از نظر راهنمای جامع استفاده، ارجاعات داخل متن، نمایه های پایانی و ساختار مدخل ها در حد مطلوب رعایت نشده است. نتیجه گیری: لازم است برای تدوین چنین آثاری دستنامه تدوین شود و دانشگاهیان در تدوین آنها مشارکت کنند.

پژوهش حاضر به بررسی علم سنجی مقالات حوزه بازیابی اطلاعات ایران، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از ابتدای طرح موضوع در مقالات فارسی تا سال 1398 پرداخته است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از فنون علم سنجی، ازجمله تحلیل استنادی و تحلیل هم رخدادی واژگان انجام گرفته است. داده های موردنیاز از پایگاه اطلاعاتی «نمایه استنادی علوم جهان اسلام» استخراج شده اند. جامعه آماری تعداد 395 مقاله پایگاه استنادی علوم در حوزه بازیابی اطلاعات است که برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور» و «اکسل» استفاده شد. «رحمت الله فتاحی» با 11 مقاله و 16 استناد بیشترین تعداد مقاله و استناد را داشت. 72/77 درصد مقالات به صورت مشارکتی و رویکرد دونویسندگی با 154 مقاله بیشترین رویکرد هم نویسندگی بوده است. در تألیف مقالات 626 نویسنده مشارکت داشتند که 923 بار در مقاله های مختلف تکرار شدند. بزرگ ترین شبکه هم نویسندگی شامل 27 نویسنده است. «نجلا حریری»، «فریده عصاره» و «سعید رضایی شریف آبادی» به ترتیب بالاترین امتیاز را ازنظر مرکزیت رتبه، بینابینی و نزدیکی داشتند. کلیدواژه های «بازیابی اطلاعات»، «موتورهای جستجو» و «اینترنت» پرتکرارترین کلیدواژه ها بودند. زوج های هم واژگانی «جامعیت-دقت بازیابی»، «اینترنت-موتورهای جستجو» در رده اول و دوم پرتکرارترین زوج های هم واژگانی قرار داشتند. خوشه بندی موضوعی مقالات این حوزه حاکی از وجود هشت خوشه موضوعی، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات»، «ذخیره و بازیابی در نظام های اطلاعات»، «رفتار اطلاعاتی»، «نمایه سازی»، «مدیریت اطلاعات و علم سنجی»، «موتورهای جستجو»، «جامعیت و مانعیت» و «سواد اطلاعاتی» بود. استقبال از رویکرد هم نویسندگی در تولید آثار علمی حوزه بازیابی اطلاعات نشان دهنده تمایل نویسندگان به تألیف پژوهش های مشترک است و نویسندگان این حوزه باید تلاش بیشتری برای تولید مقالات باکیفیت داشته باشند تا میزان اثرگذاری و استنادپذیری آن ها بیشتر شود. بزرگ ترین خوشه این حوزه، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات» است که نشان دهنده اهمیت این موضوع در حوزه بازیابی اطلاعات است و کوچک ترین خوشه، «سواد اطلاعاتی» است که لازم است پژوهش های بیشتری در این زمینه انجام شود. این مطالعه ضمن دادن تصویری کلان از پژوهش های بازیابی اطلاعات در ایران، الگویی برای ترسیم ساختار علمی حوزه های مشابه فراهم می کند و به سیاست گذاران پژوهش در این حوزه در اتخاذ تصمیم برای مدیریت تحقیق در این حوزه کمک می کند.

مقدمه: به نظر می رسد دو زبانگی رفتار استفاده کنندگان دو زبانه را از محیط های اطلاعاتی تحت تأثیر قرار دهد. هدف این پژوهش بررسی نقش موانع زبان شناختی در رفتار اطلاعاتی دانشجویان دو زبانه ترکمن - فارس است. روش: در این تحقیق کیفی، داده ها با استفاده از مشاهده و مصاحبه با حدود 50 نفر از دانشجویان ترکمن گردآوری شد. داده ها کدگذاری و موضوع های اصلی حاصل از ثبت مصاحبه ها و مشاهده ها استخراج شد. یافته ها: بیشتر مشارکت کنندگان نوشتن و خواندن به زبان فارسی را بهتر انجام می دادند تا صحبت کردن به این زبان را. علت آن است که زبان آموزی این افراد رسمی بوده و در این شیوه، رسانه غالب، رسانه مکتوب است نه شفاهی. این ضعف سبب می شود که آنان در بیان شفاهی نیاز اطلاعاتی خود و مراحل اولیه جست وجوی اطلاعات، با مشکل مواجه شوند و نتوانند با کمک متخصصان و افراد مطلع تک زبانه راهبردهای درست جست وجوی اطلاعات مورد نیازشان را تعیین کند.

هدف: هدف این پژوهش تحلیل هم واژگانی و هم نویسندگی پژوهش های مدیریت و برنامه ریزی آموزشی فارسی زبان طی سالهای 1389 تا 1398 بود.روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و جامعه آماری آن 2466 مقاله نمایه شده حوزه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی در پایگاه نمایه استنادی علوم ایران بود. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از نرم افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور»، «یوسی آی نت»، و «نت دراو» استفاده شد.یافته ها: میانگین متوسط مشارکت نویسندگان به ازای هر مقاله برابر با 72/2 درصد بود. «کورش فتحی واجارگاه» با 36 مقاله و «عباس بازرگان» با 60 استناد به 15 مقاله به ترتیب نویسندگان برتر از نظر تعداد مقالات و استنادات دریافتی بودند.  3/87 درصد مقالات به صورت گروهی منتشر شده بودند و 3/44 درصد مقالات هیچ استنادی دریافت نکرده بودند. میانگین تعداد استناد به ازای هر مقاله 87/3 بود. 3/36 درصد مقالات با الگوی سه نویسنده ای در حکم رویکرد غالب انتشار یافته بود. «کورش فتحی واجارگاه-محبوبه عارفی» با 13 مقاله مشترک، برترین زوج هم نویسنده بودند. بزرگترین شبکه هم نویسندگی شامل 103 نویسنده بود که «کورش فتحی واجارگاه»، برترین نویسنده از لحاظ شاخص های مرکزیت بود. کلیدواژه های «دانشگاه»، «آموزش عالی» و «پیشرفت تحصیلی» سه کلیدواژه پرتکرار بودند. خوشه های موضوعی عبارت بودند از: «پیشرفت تحصیلی»، «برنامه ریزی آموزشی»، «خودکارآمدی تحصیلی»، «نیازسنجی آموزشی»، «رهبری تحول آفرین» و «جو سازمانی».  نتیجه گیری: تشویق به مشارکت بیشتر و فعالتر نویسندگان حوزه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی در ایران برای تقویت شبکه هم نویسندگی و توجه بیشتر به مباحث و موضوعات برنامه ریزی آموزشی حول محور مقاطع ابتدایی و متوسطه در قیاس با مقطع آموزش عالی از سوی نویسندگان این حوزه ضروری است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناخت و رتبه بندی عوامل مؤثر بر پیاده سازی مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاهی استان گلستان در سال 1396 انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی استان گلستان می باشد. روش: تحقیق حاضر از نوع توصیفی- پیمایشی و همبستگی می باشد. توصیفی از آن جهت که یافته ها به همان صورت که جمع آوری شده اند، توصیف می گردند. از آنجایی که اطلاعات توسط یک نمونه از جامعه اصلی به وسیله پرسشنامه به دست آمده، بُعد پیمایشی این بررسی نیز تأمین گردیده است. برای تأیید روایی پرسشنامه از روش نظرخواهی از خبرگان استفاده شده است. به منظور تهیه و تعیین حجم نمونه آماری از روش سرشماری استفاده شد. نتایج: براساس نتایج به دست آمده، درک مدیران کتابخانه های دانشگاهی از مدیریت دانش، رتبه اول (90 درصد) را به خود اختصاص داده است. مبانی نظری موجود نشان می دهد که با توجه به اینکه فرهنگ سازمانی از عوامل اثرگذار مدیریت دانش می باشد، بهره گیری از فرهنگ جدید باید با تغییرات مدیریت دانش همراه باشد. زیرساخت های فناوری اطلاعات رتبه دوم (71 درصد) را کسب کرد. ایجاد زیرساخت های فناوری اطلاعات ساختار اطلاعاتی پویایی را در کتابخانه ها ایجاد کرده و منجر به اشتراک گذاری آسان تر اطلاعات خواهد شد. آشنایی کتابداران با مفهوم مدیریت دانش در رتبه سوم (64 درصد) قرار دارد. آشنایی کتابداران با مفهوم مدیریت دانش، پیاده سازی مدیریت دانش را تسهیل می کند. فرهنگ سازمانی نیز رتبه چهارم (61 درصد) را به خود اختصتص داد. آشنایی مدیران کتابخانه های دانشگاهی با مفهوم مدیریت دانش موجب شناسایی دانش موجود در کتابخانه ها خواهد شد. همچنین نتایج نشان داد که بین فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاهی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. با توجه به نتایج به دست آمده، بین زیرساخت های فناوری اطلاعات و مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاهی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که بین آشنایی کتابداران با مفهوم مدیریت دانش و پیاده سازی آن در کتابخانه ها نیز ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. نتیجه گیری: براساس نتایج حاصل از این پژوهش، بین درک مدیران کتابخانه های دانشگاهی از مدیریت دانش و پیاده سازی آن در کتابخانه های دانشگاهی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. آشنایی مدیران کتابخانه های دانشگاهی با مفهوم مدیریت دانش به مدیریت صریح و سیستماتیک دانش حیاتی و فرآیندهای مربوط به ایجاد، سازماندهی، انتشار، استفاده و اکتشاف دانش با کیفیت بیشتری منجر می شود تا تولید و جریان دانش به منظور ایجاد و برآورده ساختن انتظارات سازمان، مشتریان و کاربران در کل سازمان به کار گرفته شود. این امر موجب شناسایی و تحلیل سرمایه های دانشی موجود و مورد نیاز و فرآیندهای مرتبط با سرمایه دانش و نیز برنامه ریزی و کنترل بعدی عملیات برای توسعه سرمایه ها و فرآیندها به منظور تأمین اهداف کتابخانه ها خواهد شد.  

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر کتابخانه های عمومی بر آموزش و ترویج مهارت های شهروندی از دیدگاه مدیران کتابخانه های عمومی بود. روش: روش پژوهش از نوع پپیمایشی-تحلیلی بود. جامعه آماری شامل کلیه مدیران کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی شهر تهران به تعداد 45 نفر در تابستان 1396 بود. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. یافته ها: شاخص اهمیت آموزش و ترویج مهارت های شهروندی از سوی کتابخانه های عمومی و نیز اثرگذاری کتابخانه ها در این زمینه بیشترین پاسخ ها را به خود اختصاص داده است. از میان روش ها و شیوه های مؤثر در ترویج و آموزش مهارت های شهروندی در کتابخانه های عمومی از نظر مدیران، نمایش کتاب های مرتبط و برگزاری دوره مهارت های سواد اطلاعاتی از اولویت بیشتری برخوردار بود. نتیجه گیری: نهادهای آموزشی مانند کتابخانه و مراکز اطلاعاتی سهم و نقش بسیار مهمی در ترویج و آموزش مهارت های شهروندی دارند. همچنین تنوع در ارائه انواع خدمات می تواند در ارتقای انواع مهارت های شهروندی مؤثر واقع شود.

هدف: دانشمندان بسیاری بر اساس معرفت شناسی و هستی شناسی خود به طبقه بندی علوم پرداخته اند. هدف این مطالعه تبیین و مقایسه رده بندی های علوم در تمدن اسلامی و تمدن غرب و کشف تفاوت ها و تشابهات آنهاست. روش: این مطالعه از نوع تحلیلی و به روش مرور متون انجام شده است. یافته ها: دانشمندان مسلمان ملاک هایی «بومی» برای طبقه بندی علوم در نظر گرفتند. آموزه های وحی، تعالیم نبوی و اعتقاد به معاد این طبقه بندی را متأثر کرد. دانشمندان غربی با نگاه نو و ویژه به جهان، به طبقه بندی علوم پرداختند و اساس آن را جدا کردن دین و فلسفه از علوم تجربی و اولویت دادن به علوم تجربی و طبیعی دانستند. نتیجه گیری: توجه به تفاوت در اصول طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی و تمدن غرب برای سازماندهی به آموزش علوم انسانی و اسلامی و نیز رده بندی های کتابخانه ای برای متون و مدارک مرتبط با فرهنگ، ادبیات، تاریخ و جغرافیای ملل اسلامی سازنده است و می تواند در این باب راهگشا باشد.