کیومرث خداپناه

گردشگری روستایی بواسطه پیوندها و تعاملاتی که با محیط زیست و جاذبه های طبیعی و جوامع محلی بر قرار می کند، پیامدهای قابل توجهی در ابعاد مثبت و منفی از خود در محیط های انسانی و طبیعی بر جای می گذارد. لذا جهت رفع ناپایداری ها می بایست اصول و الزامات رویکرد توسعه پایدارگردشگری در سیاست ها و برنامه های اجرایی به کار گرفته شود ت ا از این طریق توسعه گردشگری در نواحی روستایی و ب ه خص وص روس تاهای هدف گردشگری پایدار گردد. پژوهش حاضر با هدف سنجش سطح پایداری توسعه گردشگری در روستاهای هدف گردشگری ناحیه اردبیل انجام شد برای این منظور با روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از ادبیات تحقیق به عملیاتی نمودن مفاهیم و متغیرهای مطرح در سؤالات پرداخته شده و روایی آن به روش نظرسنجی از نخبگان مورد ارزیابی قرار گرفته و پایایی آن نیز به روش آلفای کورنباخ 80 درصد محاسبه گردیده است. سپس برای ارزیابی توسعه پایدار گردشگری، از تکنیک فرآیند شبکه ای استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را 11 روستای هدف گردشگری ناحیه اردبیل تشکیل می دهد، نتایج به دست آمده نشان می دهند که توسعه گردشگری در روستاهای مورد مطالعه درمجموع در سطح متوسط پایداری قرار دارند و در بین ابعاد بررسی شده بعد اقتصادی گردشگری از پایداری بیشتری نسبت به ابعاد زیست محیطی، اجتماعی و زیربنایی برخوردار می باشد، در بین روستاهای مطالعه شده از لحاظ پایداری توسعه گردشگری تفاوت معناداری وجود دارد و روستای آلادیزگه از بیشترین امتیاز پایداری و روستای سردابه از پایین ترین امتیاز پایداری برخوردار می باشند.

سازگاری با خشک سالی بنا به ماهیت پیچیده ی این پدیده، وابسته به عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، زیرساختی و مدیریتی است و فرآیند توسعه ی روستاهای واقع در شرایط خشک سالی نیز وابسته به عوامل متعددی است که ناشی از شرایط خشک سالی است. خشک شدن دریاچه ی ارومیه هم ضرورت و اهمیت سازگاری سکونتگاه های روستایی را با شرایط فعلی این دریاچه اجتناب ناپذیر کرده است، لذا پژوهش حاضر با هدف اصلی شناسایی مؤلفه های کلیدی توسعه ی روستایی در سطح روستاهای حوضه ی آبریز دریاچه ی ارومیه صورت گرفته است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی-اکتشافی و مبتنی بر اصول آینده پژوهشی است. نتایج یافته های پژوهش نشان داد که از مجموع 67 متغیر مؤثر بر مدیریت روستایی مبتنی بر خشک سالی دریاچه ی ارومیه، 9 عامل به عنوان پیشران کلیدی محسوب می شوند که عبارت اند از؛ کشت محصولات مقاوم به خشک سالی، آموزش و مهارت افزایی روستاییان، کنترل فرسایش خاک، توجه به تنوع معیشتی روستاییان، اجرای طرح های آبخیزداری، استفاده از سیستم آبیاری بارانی و قطره ایی، جلب مشارکت روستاییان در اجرای طرح های احیای دریاچه ی ارومیه، بیمه ی محصولات کشاورزی و دامی در برابر حوادث و مقابله با ریزگردها. در نهایت با توجه یافته های پژوهش پیشنهاد می شود با اتخاذ رویکرد جامع اجتماعی، فنی و کشاورزی اقدام به تسهیل سازگاری روستاییان و سکونتگاه های آن ها با شرایط خشکی دریاچه ی ارومیه نمود.

در شیوع ویروس کرونا، بین جمعیت روستایی- شهری و سکونتگاه های روستایی و شهری تفاوت ویژه ای دیده نمی شود. با این حال به عنوان یک بحران، ویروس کرونا تأثیر منفی در اقتصاد روستایی داشته و یا می تواند محرک مهم برای نوآوری در مشاغل جدید در نواحی روستایی باشد. امروزه شیوع کروناویروس تبدیل به یک بحران بزرگ جهانی شده و کشورهای زیادی از جمله ایران را درگیر کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کروناویروس در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان اردبیل انجام یافته است، که از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد، جامعه آماری32روستای دارای دهیاری بخش مرکزی شهرستان اردبیل با جمعیت 8038 نفر است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 384 نفر برآورد گردد که به تناسب تعداد سرپرست خانوار موجود در هر روستا توزیع گردید. جهت بررسی موضوع از دو شاخص(اقتصادی و اجتماعی) در قالب 30 نماگر براساس مطالعات سایرمحققین بهره گرفته شد. روایی پرسشنامه توسط پانل صاحبنظران متخصص و مجرب در این حیطه مورد بررسی قرار گرفت و تأیید گردید. جهت تعیین پایایی پرسشنامه نیز تعداد 30 پرسشنامه در منطقه مشابه توزیع گردید و ضریب پایایی آن در متغیر اجتماعی 826/0، در متغیر اقتصادی 852/0 و پایایی کل پرسشنامه 839/0 برآورد گردید. نتایج نشان داد که کاهش حداکثری تعاملات اجتماعی غیرضروری در نواحی روستایی، شرط اصلی کنترل شیوع کرونا است. بعلاوه، شیوع ویروس برروی پس انداز، تعطیلی کسب وکارها، تعدیل نیروی کار و کاهش درآمد خانوار و ناکافی بودن وام های اعطایی دولت در زمینه شیوع کرونا اثر منفی داشته است.

تنوع بخشی به اقتصاد روستایی از اولویت های برنامه ریزی های جدید توسعه روستایی در ایران است. با توجه به اهمیت آن، تلاش هایی برای توسعه گردشگری و کسب و کارهای مرتبط به آن در مناطق روستایی کشور در حال انجام است. هدف کلی این پژوهش، ارزیابی تاب آوری کسب و کارهای گردشگری مناطق روستایی شهرستان شبستر در برابر خشکسالی دریاچه ارومیه است. جامعه آماری تحقیق، کلیه صاحبان کسب و کارهای مختلف مرتبط با بخش گردشگری در روستاهای ساحلی شهرستان بوده و با توجه به گستردگی جامعه آماری و بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران، تعداد 350 نفر به عنوان حجم نمونه به روش تصادفی ساده مورد انتخاب قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که کسب و کارهای گردشگری در روستاهای مورد مطالعه ازنظر شاخص های تاب آوری در سطح مناسبی قرار ندارند. همچنین نتایج مطالعات نشان داد میزان تاب آوری کسب و کارهای مرتبط با بخش گردشگری روستاهای ساحلی شهرستان پایین تر از حد متوسط است. نتایج حاصل از یافته های میدانی نشان داد که ابعاد تاب آوری از دیدگاه روستاییان دارای میانگین های متفاوتی است، بیشترین میانگین مربوط به بعد سرمایه انسانی (2/16) و کمترین آن مربوط به بعد اقتصادی (1/22) است. همچنین سطح بندی هفت روستای مورد مطالعه بر اساس تکنیک تصمیم گیری میرکا نشان داد هریک از روستاها در سطوح متفاوتی از تاب آوری قرار داشتند که عوامل مختلفی بر تاب آوری آن ها تأثیر داشته است؛ به گونه ای که روستاهای علی بیگلو، قره تپه و کافی الملک در سطح تاب آوری متوسط و بقیه روستا هم در سطح تاب آوری کم و خیلی کم قرار داشتند.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی شهرک صنعتی شیرین عسل در توسعه نواحی روستایی پیرامونی در شهرستان شبستر انجام گرفته است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده شده است که روایی آن از سوی کارشناسان مطالعات روستایی مورد تأیید قرار گرفت. پایایی آن، با انجام پیش آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بررسی و تأیید شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل5 روستاهای پیرامون شهرک صنعتی شیرین عسل شبستر می باشد که طبق سرشماری سال 1395 در مجموع دارای6357 نفر جمعیت است و جامعه نمونه طبق فرمول کوکران350 نفر برآورد شده است. انتخاب جامعه نمونه جهت تکمیل پرسشنامه های میدانی به روش تصادفی سیستماتیک بوده است و تعداد نمونه ها نیز به روش طبقه-ای و برمبنای نسبت جمعیت توزیع شده است. برای تحلیل داده ها از طریق آزمون های t مستقل تک نمونه ای و آزمون Anova تفاوت میانگین و معناداری ابعاد مختلف مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج آثار شهرک صنعتی در منطقه مورد مطالعه، مجموع میانگین بعد اقتصادی4/74 و در بعد اجتماعی 3/91 را نشان می دهد، بررسی تک تک شاخص های اقتصادی و اجتماعی نشان می دهد که بیشترین و کمترین تأثیر شهرک صنعتی در شاخص های اقتصادی به ترتیب شامل فرصت اشتغال برای افراد بومی و کاهش نیروی کار در کشاورزی بوده است در شاخص های اجتماعی نیز به ترتیب شامل مهاجرپذیری روستاها و افزایش فرصت ادامه تحصیل برای روستاییان بوده است. همچنین نتایج حاصله نشان می دهد که تأثیرات شهرک صنعتی شیرین عسل بر روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی روستاهای پیرامونی مثبت بوده است.

شناخت و بررسی امکانات و توانایی ها و در پی آن تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی نخستین گام در فرایند برنامه ریزی و توسعه چنین نواحی به شمار می رود. برای موفقیت در برنامه ریزی و رسیدن به توسعه اولین گام، بررسی و شناخت واقعی از سطح برخورداری، توانمندی ها، محدودیت ها و عدم تعادل های منطقه ای می باشد. تحقیق حاضر توصیفی و تحلیلی بوده و هدف اصلی آن تعیین سطوح برخورداری و طبقه بندی مناطق روستایی شهرستان های استان می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل مناطق روستایی 19 شهرستان استان آذربایجانشرقی براساس داداه های آماری سال 1395 بوده و برای جمع آوری داده های موردنیاز تحقیق از دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از تعداد 44 متغیر در قالب شاخص های« زیربنایی »، «آموزشی- فرهنگی- مذهبی و ورزشی» و «بهداشتی ودرمانی»، انتخاب و به منظور تعیین سطوح توسعه یافتگی مناطق روستایی شهرستان های استان از تکنیک طبقه بندی تاکسونومی عددی استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در میان شهرستان های استان، مناطق روستایی شهرستان میانه ناهمگن بوده و از بین 18 شهرستان همگن، مناطق روستایی هیچکدام از شهرستان های استان در سطوح بسیار توسعه یافته و توسعه یافته قرار نگرفته اند، شهرستان های سراب و کلیبر در سطح حد متوسط توسعه، شهرستان های مرند- تبریز- مراغه- شبستر- بستان آباد- هشترود- اهر و ورزقان در سطح محروم، و شهرستان های چاراویماق- ملکان- اسکو- آذرشهر- هریس- بناب- عجب شیر و جلفا در سطح بسیار محروم قرار دارند.