حیدر امیری

خلیج فارس به عنوان یکی از آبراه های مهم آزاد جهان از نقطه نظر اقتصادی، فرهنگی، تجاری و سیاسی از دوران باستان تاکنون از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در این مقاله تحول واژه خلیج فارس و حدود و ثغور آن در منابع یونان باستان و متون تاریخی و جغرافیایی عرب اسلامی، بخصوص کتاب های مسالک و الممالک به روش توصیفی و تحلیلی بررسی می شود. نتایج مقاله نشان می دهد خلیج فارس از هزاره های پیش از میلاد تاکنون به همین نام مشهور بوده است. در تمام متون و نقشه های دوره باستان و عربی اسلامی خلیج فارس با گستره ای وسیع تر ازآنچه امروز به این نام خوانده می شود شامل خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و دریای سرخ بوده و با عناوینی چون دریای پارس، بحر فارس و خلیج الفارسی نامگذاری شده است.

بندر بوشهر در دوره قاجار، بعنوان معتبرترین بندر تجاری ایران، دارای موقعیت سیاسی؛ تجاری و فرهنگی برجسته یی بود. نقش مهم و تجاری بندر بوشهر در ارتباط متقابل با موقعیت اقتصادی؛ سیاسی و اهمیت راهبردی خلیج فارس در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی تبیین میشود. موقعیت منحصر بفرد خلیج فارس در میان کشورهای شرق و غرب و همچنین رقابتهای استعماری کشورهای بزرگ، همواره سبب شده است که دولتهای استعماری در جهت تثبیت منافع خویش، قدرت خود را بر بندر بوشهر تحمیل کنند. این مقاله به بررسی تجارت بوشهر و وضعیت گمرک و شبکه ارتباطی بندر بوشهر در دوره قاجار اشاره میکند. براساس نتایج این مقاله، واردات کالا در بندر بوشهر در دوره قاجار بر صادرات اولویت داشته و بیشتر شامل واردات کالاهای صنعتی بوده و مهمترین طرف تجاری ایران در این دوره، کشور انگلستان بوده است.

خلیج فارس و کرانه های شمالی و جنوبی آن همواره در سطح ملی، منطقه ای و جهانی از اهمیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برخوردار بوده است. در ابتدای دوره قاجار، این آبراه اهمیت تجاری و بازرگانی داشت؛ سپس دارای اهمیت سیاسی و نظامی نیز شد. فقدان یک نیروی دریایی کارآمد برای ایرانیان، همواره مهم ترین دلیل عدم کنترل مطلوب خلیج فارس از سوی حکومت های ایرانی به خصوص در دوران جدید و معاصر بوده است. برخی از پادشاهان حکومت های ایرانی از صفویه تا قاجاریه، در پی ایجاد نیروی دریایی قدرتمند برای برقراری امنیت و رونق تجارت و بازرگانی خلیج فارس بودند. در این مقاله، تشکیل نیروی دریایی مدرن و منظم در خلیج فارس توسط ناصرالدین شاه قاجار و نقش کشتی پرسپولیس در ایجاد امنیت داخلی و خارجی در این آبراهه با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج این مقاله، هدف اصلی ناصرالدین شاه از ایجاد نیروی دریایی، مقابله با دخالت قدرت های استعماری، به خصوص انگلستان در منطقه خلیج فارس بود. البته در این راه موفق نبود و فقط توانست با کشتی پرسپولیس حکمرانان یاغی و گریز از مرکز را در کرانه های شمالی خلیج فارس تنبیه و سرکوب کند.

در طی چند دهه گذشته چشم اندازهای روشنی از ارتباط بین تمدن هند و بین النهرین به دست آمده است(Kohl, 1977: 111-127; Lamberg-Karlovsky, 1977: 33-34; Tosi, 1983: 57-78; Piperno, 1983: 319-325; Pracchia;Tosi and Vidale,1985 :207-248; Chakrabarti, 1990; During Caspers, 1994: 83-106; Jansen, 2002: 105-129; Possehl, 2002: 325-342 ) تحقیقات باستان شناسی، تعدادی از مسیرهای تجاری، ازجمله راه های دریایی و خشکی را نشان می دهد که تمدن هند را به منطقه بین النهرین4 از طریق ایران، به ویژه خلیج فارس5 و جنوب شرقی ایران مرتبط می کرد. اگرچه مسیرهای زمینی مهم ترین شبکه ارتباطی در نیمه اول هزاره سوم پیش از میلاد بود(Tosi,1983:57)، اما به نظر می رسد که در نیمه ی دوم هزاره سوم پ.م مسیرهای تجارت دریایی جایگرین مسیرهای زمینی شد و این جایگزینی باعث پیوند تمدن هند با جوامع مرتبط با خلیج فارس شد(Jansen,2002:121-122). این مقاله دو هدف را دنبال می کند: اول، اهمیت خلیج فارس به عنوان یک راه اصلی برای تجارت در مسافت زیاد بین شرق و غرب را ارزیابی می کند. دوم، عملکرد احتمالی لیان6( بوشهر ) به عنوان بندر واسطه ای در کرانه های خلیج فارس را نشان می دهد.

نقشه مفهومی یکی از راهبردهای یادگیری است که می تواند یادگیری معنادار را در فراگیران آسان کند. نقشه مفهومی روابط بین مطالب درسی را به صورت سلسله مراتبی نمایش می دهد. این پژوهش با هدف  تأثیر کاربرد استفاده از نقشه مفهومی به همراه سخنرانی در یادگیری معنادار  به عنوان یکی از راهبردهای یاددهی یادگیری و در مقایسه با روش سخنرانی در درس تاریخ 3( ایران و جهان معاصر ) رشته ادبیات و علوم انسانی انجام گرفته است. پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و از روش نیمه آزمایشی  استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، دانش آموزان پسر سال دوازدهم رشته ادبیات و علوم انسانی دبیرستان امام صادق( ع ) شهر اهرم( Ahram ) مرکز شهرستان تنگستان در استان بوشهر و در سال تحصیلی 1401-1400 بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تأثیر آموزش به شیوه ی نقشه مفهومی بر یادگیری معنادار و پیشرفت  در مقایسه با روش سخنرانی تأثیر بیشتری دارد.