عباس ارغان

رشد سریع شهرنشینی، فشارهای سنگینی بر سرزمین و منابع اطراف آنها وارد کرده و موجب کاهش پوشش گیاهی، اراضی باغی و زراعی، فضاهای باز و مشکلات جدی اجتماعی و زیست محیطی شده است. تحولاتی که از ابتدای قرن جاری به دنبال پیشرفت سریع صنایع و رشد جمعیت، به همراه تنوع فراوان در نظام جغرافیایی سرزمین منجر به روند توسعه ناهمگن در توزیع جمعیت، فعالیت و امکانات میان حوزه های شهری و روستایی شده است که بازتاب فضایی چنین عملکردی، هم اکنون تغییر در روند و نحوه اشغال فضا به گونه ای شتابان در قالب تغییر و تحولات کاربری اراضی شهرها و متورم شدن شهرها و پیرامون آن به واسطه مجموعه ای از جریان ها ی فن آوری، سرمایه، نوآوری، منابع و اطلاعات، جمعیت سبب دگرگونی های زیست محیطی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و فصایی - کالبدی شده اند.توسعه کالبدی و گسترش بی رویه شهرها موضوعی است که در سال های اخیر نظر دانش پژوهان شهری را به خود جلب کرده است، همچنین فراهم آمدن شرایطی خاص در مقاطع زمان به دگرگونی های در سازمان و ساخت شهر منجر گردیده است، در نتیجه شناخت شهر و تحولات آن جهت تامین تداوم در رشد و توسعه امری ضروری می باشد.هدف از این مطالعه، درک عوامل مؤثر در روند توسعه فیزیکی شهر ساری با توجه به مقوله توسعه فضایی پایدار شهری می باشد. این تحقیق از رساله این جانب با موضوع توسعه – کالبدی فضایی شهر و اثرات زیست محیطی آن (مطالعه موردی شهر ساری) استخراج شده است وروش تحقیق این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- موردی می باشد بدین منظور از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن استفاده شده است. از نتایج این تحقیق می توان به مواردی مانند رشد پراکنده توسعه فیزیکی شهری ساری، افزایش سی برابری جمعیت در مدت زمان 90 سال می باشد که 82 درصد ازرشد فیزیکی، مربوط به رشد جمعیت و 18 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است. و در نهایت مهم ترین خروجی تحقیق این است که، با توجه به روند رو به تزاید گسترش شهر ساری به ویژه در سال های اخیر، توسعه کالبدی- فضایی شهر به صورت پراکنده بوده و این بدین معنی می باشد که شهر بدون برنامه و مکان یابی مناسب کاربری ها، در حال گسترش در سطح می باشد و در واقع اراضی مستعد و مناسب کشاورزی، توسط کاربری های فیزیکی در حال بلعیدن است و این مهم به ما این هشدار را می دهد که باید برای جلوگیری از این خطر یک برنامه و راهبردی مناسب طراحی کنیم تا از بلعیدن شدن اراضی باقی مانده توسط کاربری های فیزیکی و کالبدی جلوگیری کنیم و به جای گسترش شهر در سطح، آن را به سوی ارتفاع و استفاده بهینه از فضاهای خالی داخل شهر سوق دهیم.

وقوع مخاطرات طبیعی نظیر سیل، زلزله، توفان و مخاطرات انسانی مانند جنگ، آتش سوزی و غیره سبب گسسته شدن روند زندگی مردم می شود و تأثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی باقی می گذارد و خسارتهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی گسترده ای بر جوامع تحمیل می کند. منطقه 8 شهرداری تهران جزء مناطق شلوغ و پرتردد شهر تهران به حساب می آید که در صورت وقوع مخاطرات طبیعی نیاز به امداد رسانی سریع دارد. بنابراین مدیریت بحران در این منطقه امری ضروری به نظر می رسد. از سوی دیگر علم و فن آوری سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS) با قابلیت های بالا در اخذ داده های مکانی و غیر مکانی، ذخیره سازی، نمایش، مدل سازی و تحلیل اطلاعات مکانی می تواند در جهت ساماندهی، تجزیه و تحلیل جامع و سریع اطلاعات، اخذ تصمیمات و برنامه ریزی های مناسب تر و کارآمدتر در مدیریت بحران مورد استفاده قرار می گیرد.این تحقیق جزء تحقیقات هدف گراست و برای بررسی اهداف تحقیق در ابتدا شاخص های مکان گزینی پایگاه های مدیریت بحران بر اساس روش دلفی و منابع و اطلاعات کتابخانه ای شناسایی شده است، بعد از شناسایی این معیارها و زیر معیارها با استفاده ازمدل AHPو نرم افزارExpert Choiceوزن و درجه اهمیت هرکدام از آنها مشخص شد و در نهایت با استفاده از روش ترکیبی منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی مکان گزینی پایگاه های مدیریت بحران در سطح منطقه 8 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و در نهایت مکانهای اولویت دار برای دستیابی به یک مدل راهبردی مشخص گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که، پایگاه های مدیریت بحران در منطقه 8 به لحاظ مکان گزینی در سطح مناسب و خیلی مناسبی قرار دارد.

امروزه پژوهشگران و مدیران شهری به نقش شهرسازی و برنامه ریزی کاربری اراضی شهری در بروز و یا جلوگیری از جرم و بزه کاری در شهرها آگاهی بیشتری یافته و بدان تاکید دارند. ازاینرو، پژوهش حاضر باتوجه به اهمیت درک ارتباط جرم و بزه کاری با کاربری های شهری به تحلیل جغرافیایی جرم و بزهکاری در کاربری های شهر رباط کریم پرداخته است. روش مورد استفاده این پژوهش توصیفی –تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز ازطریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی به دست آمده است. در بخش مطالعات میدانی از 3 ابزار پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است جمعیت آماری پژوهش ساکنان شهر رباط کریم است که باتوجه به حجم بالای جمعیتی با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران 372 نفر به عنوان نمونه آماری برآورد و از درون جمعیت آماری به صورت تصادفی ساده در سطح شهر انتخاب شدند. داده های حاصل از پرسش نامه با استفاده از نرم افزار آماری SPSS و نرم افزارGSI (سیستم اطلاعات جغرافیایی) مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. یافته های پژوهش نشان می دهد الگوی پراکنش فضایی 6مورد از جرایم اصلی در شهر رباط کریم شامل جیب بری، سرقت وسایط نقلیه، سرقت از مغازه، مزاحمت نوامیس، موادمخدر، نزاع و درگیری کانونی و الگوی مورد شامل خفت گیری(زورگیری)، دزدی احشام، سرقت از منازل، شرارت پهنه ای می باشد. پژوهش حاضر برحسب یافته های پژوهش به این نتیجه رسید که بیشتر الگوهای وقوع جرم در شهر رباط کریم از نوع کانونی و متمرکز بوده است. همچنین، بین کاربری ارضی و الگوهای پراکنش فضایی جرم و بزهکاری در شهر رباط کریم رابطه وجود دارد.

ارزیابی کاربری اراضی در شهرها و روستاها به عنوان هسته اصلی برنامه ریزیها، نقشی مهم در ساماندهی فضایی- مکانی ایفا می کند. روستای چاشم با جمعیتی معادل 725 نفر در شمال غربی شهرستان مهدیشهرو در مسیر خطیرکوه به دوآب مازندران قراردارد، به لحاظ ساماندهی مکانی- فضایی کاربری اراضی و با توجه به میل جمعیت پذیری در روستاهای کشور در زمره روستاهایی است که با افزایش جمعیت پس از دو دوره کاهش مواجه می باشد. و این جمعیت پذیری ساختار روستایی را دستخوش تغییرات قرار داده و چنانچه با ضعف مدیریت نیز همراه شود این توسعه ناپایدار و بافت تاریخی و سنتی روستا را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به منظور رشد و توسعه پایدار در روستا و ارزیابی کاربری های مورد نیاز به برنامه ریزی در تعیین و میزان کاربری های اراضی روستایی باید با دقت بیشتری همراه گردد. این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و با توجه به سرانه و استانداردهای کاربری های روستایی و در تحلیل کیفی کاربری اراضی با استفاده از نرم افزار Expert choise پرداخته و با تحلیل شاخص های ارزیابی (مطلوبیت، ظرفیت، سازگاری) در نرم افزار Arc GIS به تحلیل داده ها و نقشه نهایی توسعه بدست آمد، نتایج حاصل بیانگر آن است که پهنه بندی کاربری ها در روستای چاشم با توجه به رشد روستا در آینده با جهت توسعه همسو خواهد بود.

امروزه فرآیند توسعه شهرها بیش از پیش به سوی ابعاد کالبدی تمایل یافته و در مقابل انسان و ویژگی های او رنگ باخته اند. نتیجه این امر گسستگی رابطه انسان با مکان وی به صورت خاص و شهر به صورت عام است. بدین ترتیب شهروند خود را هرچه کمتر جزئی از شهر برشمرده و تعلقی به آن احساس نمی کند، رخدادی که نتایج آن طیفی از مشکلاتی چون کاهش مسئولیت پذیری در قبال رخدادهای پیرامونی با تاکید بر زوال امنیت شهری تا بحران های اجتماعی از جمله بحران هویت را در بر می گیرد. مقاله حاضر با هدف ارزیابی تاثیرپذیری حس تعلق شهروندی مشتمل بر حس تعلق مکانی و حس تعلق اجتماعی از حس مکان با تاکید بر مولفه معنایی آن به عنوان یک پژوهش شهری- راهبردی با اتخاذ شیوه توصیفی و مردم نگاری تدوین شده است. شاخص های پژوهش برمبنای مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به کمک پرسشنامه طراحی شده در طیف لیکرت با بهره گیری از آزمون آماری تی در نرم افزار SPSS و روش تحلیل سلسله مراتبی AHP به صورت موردی در شهر جدید پردیس مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد که معنای مکان متاثر از شاخص های تعاملات اجتماعی در مکان، ویژگی های فردی، ساختارهای ذهنی و فرهنگ بر شکل گیری حس مکان مشتمل بر شاخص های حضورپذیری، رضایتمندی و دلبستگی دخالت دارد. همچنین حس مکان خود بر ارتقای حس تعلق مکانی شهروندان متاثر از پیوندهای سکونتی، پیوندهای خانوادگی و پیوندهای فعالیتی و نیز حس تعلق اجتماعی ناشی از روابط فردی و گروهی، عضویت در گروه و فعالیت تاثیرگذار می باشد. بدین ترتیب طراحی و برنامه ریزی شهری با اتخاذ رویکردهای انسانی به شهر و تلاش در راستای بهبود روابط شهروندان با مکان به عنوان مظروفی که کالبد و فعالیت را در خود می پذیرد، می تواند بر قدرتمندسازی رابطه این همانی شهروند با مکان و در نهایت میزان تعلق و دلبستگی آنان به شهر اثرگذاری قابل توجهی داشته باشد.

از آنجایی که یکی از مشکلات اساسی موجود بر سر راه توسعه پایدار روستایی گسیختگی سازمان فضایی و فقدان سلسله مراتبی مناسب مبتنی بر رابطه تعاملی میان سکونتگاه ها شناخته شده است. در این پژوهش سعی شده است تا با مکان یابی مراکز برتر روستایی و طراحی سلسله مراتب مناسب سکونتگاهی و ایجاد یک انسجام و رابطه منطقی بین این مراکز بتوان روستاهای مرکز را جهت خدمات رسانی مناسب به روستاهای پیرامونی و تابعه شناسایی نمود. برای نیل به این هدف از روش های شاخص مرکزیت، روش فواصل و روش ماتریس ارتباط مستقیم در محیط (GIS) استفاده شده است. با توجه به معیارو ضابطه ها برای این مراکز پس از بررسی مبانی نظری مرتبط با این موضوع و گردآوری داده های مؤثر این روش ها انتخاب شدند، سپس با اذعان تهیه شده، وضعیت موجود و در حال حاضر مراکز بهینه روستایی مورد ارزیابی قرار گرفت و علاوه بر مراکز موجود، مراکز دیگری هم پیشنهاد گردید. نتایج تحقیق نشان داد که با مکانیابی مراکز بهینه روستایی و طراحی الگوی سلسله مراتبی در دهستان کوهساران دو روستای «کوتنا» و «ریکنده» دارای بهترین شرایط برای ارائه خدمات به روستاهای پراکنده در سطح دهستان می باشند. از این رو این دو روستا بعنوان مرکز اصلی ارائه دهنده خدمات به روستاهای زیر مجموعه خود توصیه می گردد تا با تجهیز و توسعه خدمات و امکانات مورد نیاز اهالی روستاهای فوق و در سطح بالاتر کل دهستان، موجب توسعه مناطق روستایی ناحیه گردد.

زلزله یک پدیده طبیعی است که همه ساله در نقاط مختلف دنیا به وقوع می پیوندد و همه ساله باعث بوجود آمدن خسارات گسترده ای می گردد البته دامنه این خسارات در کشورهای و مناطق مختلف متفاوت می باشد. یکی از مهمترین عوامل در کاهش خسارات ناشی از زلزله وجود آمادگی های قبلی و همه جانبه در برخورد با این پدیده می باشد کاهش آسیب پذیری در شهر علاوه بر اقدامات مقاوم سازی سازه ها در تمامی سطوح برنامه ریزی (از معماری تا آمایش سرزمین ) باید مورد توجه قرار گیرد و ارائه راهکارهای علمی و فنی و شناسایی ریشه های آسیب پذیری شهر و کاهش اثرات زلزله از عوامل موثر در رشد و توسعه پایدار بشری محسوب می گردد. هدف اصلی در این مقاله شناخت ساختمان های آسیب پذیر در شهر سمنان در برابر زلزله می باشد از اینرو با توجه به برخی از ویژگی های ساختمانی این کار صورت می پذیرد و محله ها و ساختمان های آسیب پذیر معرفی می گردند. در این مقاله مهمترین ویژگی های ساختمان ها در آسیب پذیری معرفی می گردد و با توجه به آن ها تجزیه و تحلیل انجام می گیرد.  سپس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روشAHP و ترکیب لایه ها این تحقیق انجام می پذیرد و در نهایت محله های آسیب پذیر با استفاده از ویژگی های ساختمانی و جمعیتی معرفی می گردد و در نقشه نهایی اولویت بندی ساختمان ها جهت نوسازی و مقاوم سازی نمایش داده می شود و نشان داده می شود که ساختمان هایی که در قسمت های جنوبی و مرکزی شهر قرار دارند از بالاترین اولویت های پیشنهادی جهت نوسازی و مقاوم سازی برخوردار می باشند.

شهر خلاق می تواند نیازها و خواسته های جوامع شهری را در ابعاد گوناگون برطرف کند نیازهایی که هریک در رشد شهر تأثیر گذار است فضای شهری زمانی تحقق می پذیرد که شخص یا افرادی بخواهند از آن استفاده کنند یا در این فرآیند دخیل باشند و این فرآیند از یک سو به پویایی محیط و از سوی دیگر به بروز طبقه خلاق کمک می کندکه عوامل تأثیر گذار (سرمایه انسانی، نوآوری، سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی) به عنوان شاخص ها در ایجاد خلاقیت و برنامه ریزی می تواند تأثیر گذار باشد که در این تحقیق بطور کلی به آن پرداخته شده است هدف پژوهش حاضر بررسی شاخص های تأثیر گذار جهت خلق فضاهای تعاملی با تاکید بر شهر خلاق می باشد در این راستا با توجه به موضوع پژوهش از روش پیمایش استفاده شده است به لحاظ سطح مطالعه، در دو سطح توصیفی و تبیینی (توصیفی- تحلیلی) استفاده گردید همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای آماری چون SPSS، و نرم افزار Super decision استفاده شده است در سطح توصیفی از جداول یک بعدی، درصد و فراوانی استفاده شده است همچنین در سطح استنباطی نیز برای آزمون فرضیات از آزمون های T-Test، تی دو نمونه مستقل، تحلیل مسیر، پیرسون استفاده گردیده است و برای رتبه بندی عوامل مؤثر بر تحقق شهر خلاق از مدل ANP بهره گرفته شده است در نهایت نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که سرمایه اجتماعی پیش بینی کننده خوبی برای تبیین و بررسی سطح شهر خلاق در شهر ری می باشد.

تاب آوری شهری موضوعی کلان است که مؤلفه های مختلفی در چارچوب آن گنجانده می شود که یکی از این مؤلفه ها شاخص کالبدی- محیطی است. شاخص کالبدی محیطی ناب آوری شهری بیشتر زیرساخت های حیاتی شهر را در بر می گیرد. از طرفی در میان شاخص های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و... تاب آوری این شاخص از اهمیت بیشتری در مواجه با بحران ها برخوردار است. هدف این مقاله سنجش شاخص کالبدی- محیطی تاب آوری در بافت های شهری تهران با تأکید بر محلات تجریش، جنت آباد شمالی و فردوسی است. سؤال اصلی مقاله این است که وضعیت محلات مورد مطالعه در این مقاله ازنظر شاخص های کالبدی- محیطی اثرگذار در تاب آوری بافت های شهری چگونه است؟ روش مورد استفاده در این مقاله توصیفی- تحلیلی است که دران سعی خواهد شد با استفاده از واقعیات موجود در کتاب ها و مطالعات صورت گرفته و مشاهدات میدانی به تحلیل و تبیین موضوع مورد بررسی پژوهش پرداخته شود. نتایج این مقاله نشان می دهد که اولاً شهر تهران از لحاظ تاب آوری با بحران مواجهه است و دغدغه بسیاری از مدیران کلان و خرد شهر تهران کم کردن از شدت و درجه این وضعیت بحرانی تاب آوری این شهر است و ثانیاً این که از بعد کالبدی محیطی وضعیت تاب آوری شهر تهران به مراتب بغرنج تر می نماید. زیرساخت های آسیب پذیر، شامل خانه های کم دوام که مخصوصاً به یک حادثه فاجعه بار حساس هستند. نتایج این مقاله گویای این واقعیت است که شهر تهران و محلات مورد بررسی از لحاظ متغیرهای کالبدی مهم مانند مقدار شریان های اصلی برای تخلیه های پیش از حادثه و تأمین مواد حیاتی پس از سوانح و همچنین سیستم های فیزیکی نظیر تعداد خطوط لوله، جاده ها و زیرساخت های حیاتی و بحرانی، شبکه حمل ونقل، کاربری زمین، نوع مسکن (ویلایی- آپارتمانی)، جنس مصالح، مقاومت بنا، کیفیت و قدمت بنا، مالکیت، نوع ساخت و ساز، ارتفاع ساختمان ها، فضای باز ساختمان محل سکونت، فضای سبز، تراکم محیط ساخته شده، نوع مسکن، پتانسیل دسترسی/تخلیه، ویژگی های جغرافیایی (خصوصیات ژئوتکنیک، شیب)، شدت و تکرار مخاطرات، شناسایی مکان های امن، شناسایی گسل ها، دور شدن از مناطق آسیب پذیر، نزدیک بودن به نواحی تاب آوری بسیار ضعیفی دارد.